Đặc sắc trang phục đồng bào Chăm Phú Yên

Trang phục truyền thống của đồng bào Chăm (huyện Đồng Xuân). Ảnh: THIÊN LÝ

Cùng với tiếng nói, chữ viết, trang phục là phương tiện cấu thành và thể hiện bản sắc dân tộc, là tín hiệu để phân biệt giữa các sắc tộc.

Với người Chăm - một dân tộc giàu truyền thống và có nhiều tập tục độc đáo, không chỉ là chủ nhân của những ngọn tháp cổ huyền bí, họ còn sáng tạo nên những trang phục rực rỡ, với nhiều họa tiết mang đậm dấu ấn đặc trưng. Vì lẽ đó, trang phục của đồng bào Chăm nói chung và đồng bào Chăm Phú Yên nói riêng luôn có sức sống bền vững trong tâm thức cộng đồng người Việt Nam.

Chứa đựng nét tinh tế

Khi mặt trời còn chưa ló dạng, các chàng trai dân tộc Chăm với trang phục quần sẫm màu, áo đen cộc tay (blai) bằng vải thô không họa tiết, cùng nhau lên rẫy gieo bắp, trồng lúa. Trong khi đó, những phụ nữ Chăm với trang phục là chiếc áo bà ba đơn giản, nhẹ nhàng mà tinh tế cùng chiếc chăn đen trơn bằng chất liệu vải thô thả hồn theo tiếng kẽo kẹt của khung cửi, để dệt nên những thớ vải truyền thống của dân tộc mình.

Còn vào những ngày lễ hội đông vui như Lễ cúng mừng lúa mới, Lễ cúng cầu mưa..., những cô gái Chăm duyên dáng trong bộ trang phục truyền thống đa sắc màu; uyển chuyển, nhịp nhàng với những điệu múa truyền thống, hòa trong không khí rộn rã của tiếng trống, tiếng cồng, tiếng chiêng.

Theo bà La Mo Thị Nhị (xã Xuân Lãnh, huyện Đồng Xuân), người Chăm Phú Yên theo phong tục mẫu hệ nên phụ nữ Chăm là trung tâm lưu giữ nét văn hóa đặc sắc, ẩn hiện trong trang phục truyền thống. Để cấu thành một bộ trang phục phụ nữ Chăm truyền thống hoàn chỉnh phải hội tụ đủ các yếu tố gồm: áo, chân váy bsimbay và khăn co đội đầu.

Đó là ba thứ không thể thiếu trong trang phục lễ hội của người phụ nữ Chăm. Áo của các cô gái Chăm mặc trong lễ hội chỉ là tấm vải thô, trắng trơn, dài ngang gối, không trang trí hoa văn, cổ tròn tay dài, có hoặc không có khuy cài cúc theo kiểu chui đầu. Nhưng thay vào đó, họ thường choàng loại dây thắt lưng bắt chéo qua vai được trang trí nhiều họa tiết hoa văn đặc sắc, màu chủ đạo luôn là đỏ tươi và vàng óng. Đây là điểm nhấn độc đáo cho bộ trang phục Chăm.

Để tạo nét quyến rũ, người phụ nữ Chăm thường chọn khăn đội đầu để tô thêm sắc thái hài hòa. Váy phụ nữ Chăm thường mặc là váy mở (aban), được quấn bằng tấm thổ cẩm, không may dính vào nhau. Khi mặc, váy lận vào bên trong giữ chặt eo hông. Váy thường được phủ kín hoa văn trên bề mặt. Khi có lễ hội, đàn ông mặc chiếc quần màu trắng kết hợp với chiếc áo gom màu đen, tay ngắn, xẻ nách hai bên, có hoặc không có cúc, cột hai dây màu đỏ trước và sau ngực. Từ đường chỉ đỏ cột vào những sợi dây cườm màu xanh, đỏ, trắng thả xuống gấu áo và mỗi dây cột một đồng xu.

Nói đến trang phục truyền thống của đồng bào Chăm, không thể không kể đến nét đặc trưng của bộ trang phục cưới. Trong ngày cưới, cô dâu được trang điểm lộng lẫy và khoác lên mình bộ trang phục truyền thống. Tuy nhiên màu áo cô gái Chăm trong ngày cưới có thể được đổi thành các màu sắc sặc sỡ và bắt mắt hơn như vàng, hồng, đỏ… tạo cho cô dâu sự nổi bật và vẻ đẹp rạng rỡ hơn ngày thường. Tóc cô dâu Chăm được cài hoa, trâm cài đầu, còn tai thì đeo trang sức.

“Để tăng thêm sức hấp dẫn cũng như sự mạnh mẽ trong ngày cưới, đàn ông Chăm còn quấn thêm khăn nhiễu trên đầu, buộc dây ở thắt lưng, và đặc biệt là trên đầu chú rể Chăm có giắt chiếc lược đồi mồi. Đó chính là điểm nhấn cho chú rể Chăm trong ngày cưới”, Mí Dế (xã Cà Lúi, huyện Sơn Hòa) nói.

Bảo tồn giá trị truyền thống

Trải qua hành trình lịch sử và những năm tháng biến cố, cộng đồng dân tộc Chăm đã dần dần sống gắn bó và hòa nhập với các dân tộc khác. Tuy nhiên cũng như các dân tộc thiểu số (DTTS) khác ở Việt Nam, đồng bào Chăm Phú Yên vẫn giữ gìn truyền thống và văn hóa đặc sắc riêng của mình.

Bà Lê Thị Như Quỳnh, Giám đốc Trung tâm Văn hóa và Thông tin huyện Đồng Xuân, cho biết: “Đồng bào Chăm Phú Yên sinh sống lâu đời và tập trung nhiều nhất ở hai huyện miền núi Sơn Hòa và Đồng Xuân. Với nền văn hóa được hình thành từ lâu đời, người Chăm Phú Yên có những trang phục rất ấn tượng không thể lẫn vào các trang phục khác. Nó mang nét duyên vừa kín đáo, vừa quyến rũ, độc đáo, lạ thường; không chỉ thể hiện bản sắc văn hóa truyền thống, mà còn làm tăng thêm vẻ đẹp của con người, phù hợp với cuộc sống lao động hàng ngày của họ”.

Trước nguy cơ biến mất của trang phục truyền thống một số DTTS, mới đây, Bộ VH-TT-DL đã phê duyệt đề án Bảo tồn, phát huy trang phục truyền thống các DTTS Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Đây là lần đầu tiên có một đề án đưa ra các giải pháp toàn diện, đáp ứng nhu cầu cấp thiết về công tác bảo tồn bền vững trang phục truyền thống các DTTS trong thời kỳ hội nhập quốc tế.

Đề án hướng tới việc đưa trang phục truyền thống phổ biến hơn trong cuộc sống của đồng bào các DTTS, nâng cao lòng tự hào, ý thức bảo tồn và phát huy trang phục truyền thống các dân tộc. Trên cơ sở đó, UBND tỉnh vừa ban hành kế hoạch triển khai thực hiện đề án Bảo tồn, phát huy trang phục truyền thống các DTTS Việt Nam trong giai đoạn hiện nay trên địa bàn tỉnh với các nhiệm vụ trọng tâm, như: Tổ chức khảo sát, đánh giá thực trạng, kiểm kê, lập danh mục di sản văn hóa phi vật thể về trang phục truyền thống của các DTTS; bảo tồn, khôi phục và phát huy di sản văn hóa phi vật thể về trang phục truyền thống của các DTTS; tổ chức tập huấn về phương pháp bảo tồn, phát huy và kỹ năng truyền dạy bảo tồn trang phục truyền thống tại các huyện có đồng bào DTTS...

Để thực hiện hiệu quả đề án Bảo tồn, phát huy trang phục truyền thống các DTTS Việt Nam trong giai đoạn hiện nay trên địa bàn tỉnh, các cơ quan, đơn vị liên quan cần triển khai các nhiệm vụ đúng yêu cầu thực tiễn, có tính trọng tâm, trọng điểm, chất lượng và hiệu quả; đồng thời kết hợp lồng ghép các nhiệm vụ của kế hoạch với các nhiệm vụ thường xuyên của các địa phương, đơn vị.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phan Đình Phùng

THIÊN LÝ