Đại biểu đề nghị Chính phủ, Quốc hội chỉ đạo để dự án Cát Linh – Hà Đông không 'sai hẹn về đích thêm lần thứ chín'

Đây là đề xuất về dự án Cát Linh – Hà Đông của đại biểu Nguyễn Phi Thường (TP Hà Nội) tại phiên thảo luận của Quốc hội về kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội và ngân sách nhà nước ngày 3-11.

Đại biểu Nguyễn Phi Thường (TP Hà Nội) cho biết, thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội đang đô thị hóa mạnh mẽ và phát triển bùng nổ, trở thành những siêu đô thị 10 triệu dân với nhiều nét tương đồng, tăng dân số cơ học bình quân mỗi năm khoảng 200.000 người, gây áp lực lớn lên hệ thống hạ tầng cơ sở vốn đã quá tải, đặc biệt là hạ tầng giao thông và hệ lụy là ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống người dân, làm thiệt hại kinh tế và là điểm nghẽn về phát triển bền vững của 2 thành phố.

Theo Báo cáo của Thành phố Hồ Chí Minh thì ước thiệt hại từ ùn tắc giao thông hàng năm của thành phố vào khoảng 6 tỷ đô, tương đương 13% GRDP của thành phố. Hiện nay, việc tập trung đầu tư xây dựng hệ thống đường sắt đô thị được coi như giải pháp cứu cánh mang tính then chốt của cả 2 thành phố.

Đại biểu Nguyễn Phi Thường (TP Hà Nội) thảo luận tại phiên họp

Hệ thống đường sắt đô thị của hai thành phố đều xác định có khoảng 8 tuyến, với Thành phố Hồ Chí Minh thì tổng chiều dài 220km, tổng mức đầu tư 25 tỷ đôla, còn Hà Nội là 318km với tổng mức đầu tư 30 tỷ đôla. Hiện có một số tuyến đã và đang được triển khai ở các bước, các giai đoạn khác nhau.

Phát triển đường sắt đô thị là xu thế tất yếu và đã rất bức bách. Tuy nhiên, việc triển khai các dự án có khá nhiều vấn đề mà mẫu số chung là dự án lớn, tổng mức đầu tư rất lớn, toàn tỷ đôla nhưng lại chậm tiến độ, đội vốn nhiều lần gây bức xúc dư luận, như dự án Cát Linh - Hà Đông, dự án Bến Thành - Suối Tiên, Bến Thành - Tham Lương, Nhổn - ga Hà Nội.

“Các cơ quan có thẩm quyền cần khẩn trương tổng hợp, đúc rút kinh nghiệm để các dự án ngay tiếp sau không phải lặp lại”, đại biểu nói.

Theo đại biểu, phải làm sao để dự án đường sắt đô thị gắn kết với không gian đô thị, tích hợp vào đời sống đô thị để phát huy được vai trò. Đô thị của cả Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội hiện nay đều không được thiết kế theo định hướng đô thị giao thông công cộng, phát triển chủ yếu theo quy luật kinh tế, tính linh hoạt tự do cá nhân được đặt lên trên với mật độ đường rất thấp, Thành phố Hồ Chí Minh khoảng 2,1km/km2 và Hà Nội là 3km/km2, rất xa so với mức lý tưởng là 10km/km2, thiếu không gian đi bộ và có nhiều khu phát triển tự phát.

Đây là những mảng đặc trong đô thị mà xe cộ gần như không thể xuyên qua và vận tải công cộng không thể tiếp cận. Vì thế, bộ 3 rất đặc biệt là cảnh quan nhà phố, kinh tế vỉa hè và văn hóa xe máy, có thể coi là khá đặc trưng của đô thị Việt Nam.

Xe máy vẫn đang duy trì vị trí độc tôn trong giao thông đô thị và hứa hẹn tiếp tục là đối thủ cạnh tranh cực mạnh của đường sắt đô thị. Hiện nay, các dự án đường sắt đô thị chủ yếu chú ý về tính khả thi, về tài chính, kỹ thuật, ít chú ý đến sự liên kết phát triển không gian đô thị. Mặc dù quy hoạch chung đều có liệt kê một loạt yêu cầu cho công tác xây dựng phát triển đường sắt đô thị nhưng lại ít quan tâm đến tính khả thi.

Cho nên, các dự án đường sắt đô thị dường như chỉ là một hệ thống nhập khẩu, một phép cộng thuần túy cho một loại hình giao thông mới và không gian đô thị hiện hữu. Trong khi để một hệ thống đường sắt đô thị tồn tại, phát huy hiệu quả theo đúng nghĩa phương tiện vận tải công cộng khối lớn thì cần phải có lượng người đi đông tương ứng.

Việc đó phụ thuộc chủ yếu vào sự tiện nghi, phù hợp của những kết nối giữa nhà ga đường sắt đô thị và đô thị. Cụ thể là các tuyến đi bộ, các trung tâm tập trung đông người, không gian công cộng, bến bãi đỗ xe, phương tiện trung chuyển, xe bus kết nối.

Theo đại biểu, có chuyên gia cho rằng, xong tuyến Metro mới được một phần 3 chặng đường, một phần 3 còn lại là mạng lưới bãi xe xung quanh Metro và hệ thống xe bus trung chuyển, 1/3 cuối cùng là phát triển các dự án cao tầng mật độ cao quanh các trạm dọc và quanh Metro trong bán kính khoảng 500m đến 800m. Phải quy hoạch và phát triển đồng bộ dịch vụ thương mại, chung cư, cao ốc, văn phòng. Nếu Metro không tiện lợi thì hành khách sẽ ít, trợ giá khai thác vận hành sẽ ở mức cao và kéo dài. Cho nên việc đầu tư xây dựng dự án đường sắt đô thị cần gắn kết chặt chẽ với việc tái cấu trúc không gian đô thị theo mô hình TOD…

Vấn đề quan trọng tiếp theo, theo đại biểu Nguyễn Phi Thường là hiện Việt Nam chưa có hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn đường sắt đô thị cho nên việc triển khai thực hiện nghiệm thu dự án rất khó khăn, phụ thuộc nhiều vào nhà đầu tư, nước tài trợ vốn. Ngoài ra, để giảm chi phí và tăng tính chủ động, cần khẩn trương tính việc nội địa hóa, thực hiện chuyển giao và làm chủ công nghệ càng nhanh càng tốt. Về khả năng tích hợp giữa các tuyến đường sắt đô thị do các nhà tài trợ khác nhau, cho nên công nghệ tiêu chuẩn cũng khác nhau, việc tích hợp công nghệ toàn mạng rất khó khăn.

Hiện các dự án đường sắt đô thị chủ yếu theo hình thức ODA của ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, ODA rất khó khăn và ngân sách thì hạn hẹp, cho nên ở tầm chính sách vĩ mô, đại biểu đề nghị Quốc hội, Chính phủ giao cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu mô hình đường sắt đô thị tư nhân kiểu thành phố Tokyo để nhà đầu tư tư nhân tham gia đầu tư và hưởng lợi từ việc phát triển không gian đô thị, khai thác quỹ đất khu vực nhà ga và dọc các tuyến còn dư địa.

Đề cập đến dự án Cát Linh - Hà Đông, đại biểu cho hay, đây là dự án được cử tri Hà Nội đặc biệt quan tâm và đã có nhiều lần chất vấn Bộ Giao thông vận tải. Vừa rồi đồng chí Bí thư Thành ủy đã trực tiếp chủ trì làm việc với Bộ Giao thông vận tải và cùng thành lập Tổ công tác để tháo gỡ. Tuy nhiên, còn khá nhiều vướng mắc về thủ tục, thẩm quyền như kết luận của Kiểm toán nhà nước về thanh toán, nghiệm thu an toàn hệ thống.

“Đề nghị Chính phủ, Quốc hội quan tâm chỉ đạo tháo gỡ để cuối năm vận hành, không để sai hẹn về đích thêm lần thứ chín, không để kéo quá dài, gây bức xúc dư luận. Việc khó nhưng thống nhất quyết tâm cao như chống COVID, tôi tin là sẽ thành công”, đại biểu nói.

Phương Thảo