Đại biểu Quốc hội lo ngại dùng cát biển thay cát sông làm hạ tầng dự án

Tại nghị trường Quốc hội, sau khi nghe Báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”, đại biểu Trần Kim Yến (đoàn TP HCM) cho rằng, còn tồn tại đáng kể khoảng cách giữa báo cáo đánh giá tác động môi trường trên giấy và hiệu quả thực hiện ngoài thực tế.

Nữ đại biểu đoàn TP HCM dẫn giải, tại trang 48 Báo cáo 756 của Đoàn giám sát có nêu, trong giai đoạn 2020-2024 trên phạm vi cả nước có khoảng 8.000 dự án đã được thẩm định, phê duyệt kết quả thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường. Kết quả đó đã giúp các cơ quan có thẩm quyền, chủ dự án có quyết định đầu tư một cách phù hợp, hiệu quả; chủ dự án có phương án hoạch định chi phí, nội dung đầu tư dự án ngay từ bước nghiên cứu, lập dự án đầu tư; bổ sung các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường để không gây ra những thiệt hại lớn đối với tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học, hệ sinh thái và môi trường sống của con người. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy còn tồn tại, nhất là đối với các dự án lớn, dự án hạ tầng giao thông có quy mô lớn, phạm vi tác động liên vùng, liên khu vực.

Đại biểu Trần Kim Yến cho biết, qua nhiều tài liệu cho thấy ở Đồng bằng sông Hồng, các dự án giao thông và đô thị hóa nhanh đã làm giảm không gian thoát nước tự nhiên, gia tăng ngập úng và sụt lún do khai thác nước ngầm. Khai thác cát sông Hồng cũng gây xói lở bờ sông, ảnh hưởng đến sinh kế của người dân ven sông.

Tại miền Trung, nhiều dự án giao thông, thủy điện và khu công nghiệp có san gạt đồi núi, chặn dòng suối làm tăng nguy cơ sạt lở, ngập lụt hạ lưu. Việc lấn biển, xây dựng khu đô thị mới, khu du lịch phá vỡ cân bằng sinh thái ven biển.

Ở miền núi phía bắc các dự án thủy điện, khai khoáng, giao thông xuyên núi làm mất rừng đầu nguồn, gây xói mòn đất và gây lũ quét, sạt lở. Công tác phục hồi môi trường sau dự án còn rất nhiều hạn chế.

Ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long là nơi có nền đất yếu, địa hình thấp, chịu tác động mạnh của sụt lún, ngập mặn và biến đổi khí hậu. Trong quá trình triển khai thực hiện các dự án hạ tầng, đặc biệt là các tuyến cao tốc nhiều công trình đã phải đối mặt với thách thức lớn về địa chất, thủy văn và môi trường.

Theo nữ đại biểu đến từ TP HCM, thực tiễn cho thấy một số dự án đã áp dụng các giải pháp khắc phục, tuy nhiên vẫn còn mang tính ứng phó với tình huống. Như thiếu cát thì nạo vét sông hoặc dùng cát biển để thay thế cát sông, nền đất yếu thì bù lún mà chưa được đánh giá toàn diện về tác động tổng hợp đến hệ sinh thái vùng trũng.

Các giải pháp này có thể dẫn đến việc chia cắt cảnh quan, cản trở dòng lũ tự nhiên, tăng nguy cơ xâm nhập mặn và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của nông dân.

Đặc biệt, việc khai thác và sử dụng cát biển để thay thế cát sông trong bối cảnh thiếu hụt vật liệu san lấp đang tiềm ẩn nhiều rủi ro.

"Khai thác cát biển có thể làm xáo trộn đáy biển, gây xói lở bờ, mất rạn san hô và thảm cỏ biển. Nếu không xử lý triệt để độ mặn cát biển còn có nguy cơ ăn mòn bê tông và ô nhiễm nguồn nước ven bờ", đại biểu Trần Kim Yến nói.

Từ những nội dung trên, đại biểu Trần Kim Yến kiến nghị trong nhiệm vụ, giải pháp trung và dài hạn đến năm 2030 cần nâng cao chất lượng công tác thẩm định và hậu kiểm của đánh giá tác động môi trường, yêu cầu bắt buộc đánh giá liên vùng, liên khu vực đối với các dự án hạ tầng có quy mô lớn.

"Việc nâng cao chất lượng đánh giá tác động môi trường không chỉ yêu cầu về quản lý môi trường mà còn là yếu tố cốt lõi bảo đảm phát triển bền vững, an toàn và thích ứng với biến đổi khí hậu. Đặc biệt, đối với các dự án hạ tầng giao thông quốc gia cần coi đánh giá tác động môi trường là công cụ dự báo chiến lược chứ không chỉ là một thủ tục hành chính", nữ đại biểu nêu ý kiến.

Thứ hai, bổ sung tiêu chí đánh giá tác động thủy văn, xâm nhập mặn và biến đổi khí hậu cho các dự án tại Đồng bằng sông Cửu Long và vùng ven biển.

Thứ ba, rà soát việc khai thác, sử dụng cát biển chỉ cho phép khi có đánh giá đầy đủ tác động sinh thái, phương án xử lý kỹ thuật đạt chuẩn. Đồng thời khuyến khích sử dụng vật liệu thay thế, công nghệ xây dựng tiết kiệm vật liệu, hạn chế san lấp có quy mô lớn.

Thứ tư, đẩy mạnh nghiên cứu và xây dựng bản đồ rủi ro môi trường cấp quốc gia, để tích hợp vào quy hoạch phát triển hạ tầng.

Thứ năm, chuyển từ tư duy đánh giá tác động môi trường sang đánh giá rủi ro và thích ứng môi trường, lấy hệ sinh thái, sinh kế cộng đồng làm trọng tâm.

Thiên Tuấn