Đài Loan mắc kẹt ở ngã ba đường với Mỹ và Trung Quốc về các thỏa thuận thương mại

Ảnh: FT montage/AFP/Getty/ EPA

Có những dấu hỏi đặt ra về thỏa thuận thương mại 10 năm tuổi của Đài Loan với Trung Quốc đại lục, mà các quan chức Bắc Kinh đã công khai thảo luận về việc hủy bỏ khi quan hệ chính trị đi xuống.

Nền kinh tế Đài Loan đang ở ngã ba đường, ngay cả khi nó được ca tụng là một trong số ít những người đã vượt qua đại dịch covid-19 một cách tương đối bình thường.

Việc tiếp tục quan hệ thương mại với Trung Quốc - ngay cả trong thời điểm căng thẳng chính trị như vậy - dường như là một "chiến thắng" dễ dàng hơn so với thỏa thuận thương mại khó nắm bắt của Hoa Kỳ mà Đài Bắc đã theo đuổi trong nhiều thập kỷ, nhưng lâu năm họ đã không đưa ra được những nhượng bộ đủ để làm lung lay Washington.

Năm 1994, hai bên đã đồng ý đàm phán thường xuyên để đạt được một thỏa thuận và đã gặp nhau 10 lần tính đến năm 2016, nhưng chưa có cuộc gặp nào như vậy cho đến nay dưới thời chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Nhưng sau đó, trong chuyến thăm có phần gây tranh cãi của mình tới Đài Loan, Bộ trưởng Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ Alex Azar xác nhận rằng ông đã thảo luận về các vấn đề thương mại với các quan chức Đài Loan ở Đài Bắc "bao gồm các câu hỏi xung quanh các thỏa thuận thương mại song phương" - một dấu hiệu cho thấy các cuộc đàm phán có thể trở lại chương trình nghị sự .

Phát ngôn viên nội các Đài Loan Kolas Yotaka cho biết: “Chúng tôi muốn đạt được tiến bộ, khi được hỏi về thỏa thuận với Mỹ, nhưng có rất ít dấu hiệu bên ngoài về tiến bộ đối với nó.”

Ma Tieying, chuyên gia kinh tế tại Ngân hàng DBS cho biết rằng đối với Đài Loan, thỏa thuận thương mại với Mỹ “phù hợp với chiến lược dài hạn của nước này là giảm phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc và đa dạng hóa các điểm đến xuất khẩu”.

Gareth Leather, nhà kinh tế cấp cao về châu Á mới nổi tại Capital Economics ở London, cho biết Đài Loan, với tư cách là nhà xuất khẩu ròng sang Mỹ, sẽ được hưởng lợi nhiều hơn về mặt kinh tế từ một thỏa thuận thương mại.

Ông Leather nói: “Mỹ quan trọng hơn nhiều đối với Đài Loan so với chiều ngược lại. Các quốc gia đã ký các thỏa thuận thương mại tự do với Mỹ trong quá khứ, đặc biệt là Hàn Quốc, đã thành công trong việc giành thị phần.”

Dữ liệu thương mại của chính phủ Đài Loan cho thấy các nhà xuất khẩu Đài Loan đã gửi 46,24 tỷ USD giá trị hàng hóa sang Mỹ vào năm ngoái, tăng từ 39,49 tỷ USD trong năm 2018.

Các nhà xuất khẩu công nghệ sẽ đặc biệt hưởng lợi từ bất kỳ đợt cắt giảm thuế quan nào của Hoa Kỳ, với các công ty Đài Loan đã tìm kiếm lại từ Trung Quốc đại lục trong hai năm qua để tránh các mức thuế trong chiến tranh thương mại do Washington áp đặt.

Jessica Hsu, nhà phân tích ngành cấp cao của Viện Tư vấn & Tình báo Thị trường ở Đài Bắc cho biết: “Trung Quốc đã là cơ sở sản xuất quan trọng của các nhà sản xuất công nghệ Đài Loan trong nhiều năm. Việc Hoa Kỳ áp thuế đối với một số sản phẩm xuất khẩu từ Trung Quốc sang Hoa Kỳ đã thúc đẩy các nhà sản xuất Đài Loan đa dạng hóa cơ sở sản xuất của họ”.

Những người ủng hộ một thỏa thuận nói rằng đình công trong khi sắt còn nóng, nhưng các nhà đàm phán dày dạn kinh nghiệm của Mỹ đã nói chuyện mới mẻ về một thỏa thuận thương mại với một chút muối.

“Bây giờ là thời điểm thích hợp cho một hiệp định thương mại song phương,” Richard Thurston, cựu tổng cố vấn tại Công ty Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan, hiện làm việc cho công ty luật Duane Morris ở New York.

“Vào đầu những năm 2000 dưới thời tổng thống Trần Thủy Biển, tôi đã tham gia vào một lực lượng đặc nhiệm nội bộ Đài Loan để chuẩn bị cho một hiệp định thương mại. Tuy nhiên, sau đó và trong suốt 15 năm tiếp theo, không bên nào sẵn sàng nhượng bộ về các điều khoản quan trọng gây tranh chấp ”, ông Thurston nói thêm, người kêu gọi cả hai bên “nhanh chóng di chuyển để tận dụng các điều kiện thuận lợi của cả hai bên Thái Bình Dương ”.

Wendy Cutler, giám đốc điều hành tại Viện Chính sách Xã hội Châu Á và trước đây là nhà đàm phán thương mại hàng đầu của Hoa Kỳ, nhớ lại các cuộc đàm phán trước đây về các vấn đề nông nghiệp.

Điểm gắn bó chính là sức mạnh của vận động hành lang nông nghiệp của Đài Loan. Các quan chức thương mại nhớ lại đã được chào đón tại sân bay Đài Bắc bởi đám đông nông dân giận dữ tụ tập để phản đối các giai đoạn khác nhau của các cuộc đàm phán thương mại song phương hoặc đa phương, trong khi Mỹ nói riêng đã thất vọng vì lệnh cấm đối với chất phụ gia thức ăn chăn nuôi ractopamine. Ractopamine là một chất phụ gia thực phẩm được sử dụng rộng rãi trong chăn nuôi của Mỹ nhưng bị cấm ở hơn 160 quốc gia và vùng lãnh thổ khác.

Bà Wendy cho biết: “Trong khi Đài Loan đã đạt được những bước tiến lớn trong những năm gần đây trong việc giải quyết những lo ngại về thương mại của Mỹ trong các lĩnh vực như quyền sở hữu trí tuệ, thì nông nghiệp vẫn là một điểm gắn bó nghiêm trọng. Giải quyết sự khác biệt của chúng tôi về thịt lợn và thịt bò sẽ là một chặng đường dài trong việc giúp lập biểu đồ một mối quan hệ thương mại mở rộng và sâu sắc hơn”

Jeff Moon đã có mặt tại bàn đàm phán vào cuối nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của Barack Obama với tư cách là tổng thống Mỹ, và trong khi ông nói rằng các cuộc đàm phán diễn ra "thân thiện và thân ái, không có căng thẳng và bầu không khí tổng bằng không bao trùm các cuộc đàm phán thương mại Mỹ-Trung", có không có dấu hiệu cho thấy Đài Loan nghiêm túc trong việc giải quyết các nhu cầu nông nghiệp của Mỹ.

Cựu trợ lý đại diện thương mại Hoa Kỳ về Trung Quốc cho biết: “Cảm giác của tôi là chúng tôi đang thực hiện các chuyển động của cuộc tập trận kết thúc với kết quả được biết trước”.

“Tôi không biết rõ về các cuộc đàm phán hiện tại, nhưng không có dấu hiệu cho thấy một trong hai bên đã thay đổi quan điểm của mình về các vấn đề thương mại, bất chấp những bình luận mơ hồ của Azar trong chuyến thăm của anh ấy. Nếu Trump quyết định theo đuổi một thỏa thuận, điều đó có thể vì lý do chính trị và có thể tạo ra phản ứng mà ông ấy có thể không hiểu hoặc không mong đợi đầy đủ ”.

James Zimmerman, một đối tác tại văn phòng Bắc Kinh của công ty luật Perkins Coie - đại diện cho Ủy ban Quốc gia Dân chủ Hoa Kỳ - và cựu chủ tịch Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Trung Quốc, nói rằng chuyến đi và tuyên bố của Azar gợi ý rằng Washingtonian có thể đang sử dụng Đài Loan như một “con bài mặc cả với Bắc Kinh”.

“Trump, [Ngoại trưởng Mỹ Mike] Pompeo hay Azar tìm cách đạt được gì, ngoài sự giận dữ của Bắc Kinh? Nghiêm túc mà nói, đi theo con đường truyền cảm hứng hoặc thúc đẩy Đài Loan tiến tới độc lập có thể bị coi là mối đe dọa đối với các lợi ích cốt lõi của Bắc Kinh, và thật khó để nghĩ rằng đó là chiến lược tốt nhất cho Đài Loan, Mỹ hoặc phần còn lại của châu Á”, Zimmerman nói về chuyến thăm cấp cao nhất của Hoa Kỳ tới Đài Loan kể từ năm 1979.

Ngoài ra, Đài Loan có thặng dư thương mại ngày càng lớn với Mỹ, tổng cộng 23 tỷ USD vào năm ngoái, cao hơn 53,3% so với năm 2018. Chính phủ Trump đã nắm bắt được khoảng cách tương tự với Trung Quốc và Việt Nam mà họ không có thỏa thuận thương mại tự do.

Các quan chức Mỹ có thể yêu cầu Đài Loan tăng nhập khẩu và “giải quyết sự mất cân bằng thương mại” trước khi ký một thỏa thuận, Ma Tieying từ Ngân hàng DBS nói thêm.

Một yêu cầu tương tự đã được đưa ra đối với Seoul trong quá trình đàm phán lại Hiệp định Thương mại Tự do Mỹ-Hàn do ông Trump ra lệnh, được ký lại vào năm 2018.

Cả Cục Ngoại thương Đài Loan và đại sứ quán Hoa Kỳ trên thực tế tại Đài Bắc đều từ chối bình luận về triển vọng của một hiệp định thương mại song phương.

Trong khi đó, Hiệp định khung về hợp tác kinh tế của Đài Loan (ECFA) với Trung Quốc sẽ tròn 10 tuổi vào tháng 9, theo quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới, các bên ký kết “tự do sửa đổi hoặc rút lại các nhượng bộ” được đưa ra trong một thỏa thuận, nếu liên minh thuế quan đầy đủ hoặc khu thương mại tự do không được thành lập, như trường hợp của ECFA. Theo quy tắc, một trong hai bên có thể hủy bỏ thỏa thuận với 180 ngày báo trước.

Trung Quốc và Đài Loan đã đồng ý tiếp tục giảm các rào cản thương mại sau năm 2010, và trong khi xuất khẩu của Đài Loan sang đại lục đã tăng vọt, có rất ít tiến bộ đối với một thỏa thuận thương mại tự do.

Vào năm 2014, các cuộc biểu tình lớn ở Đài Bắc đã phá vỡ một hiệp ước tự do hóa dịch vụ với Bắc Kinh, trong khi cuộc bầu cử năm 2016 của Tổng thống Thái Anh Văn đã khiến đại lục cắt đứt bất kỳ cuộc đàm phán thương mại nào nữa vì cô ấy tranh chấp điều kiện chính trị của Bắc Kinh để đối thoại - mà cả hai bên đều thuộc về “một Trung Quốc ”.

Năm ngoái, truyền thông nhà nước Trung Quốc đã đưa tin rằng thỏa thuận này “không có khả năng được gia hạn”.

“Rất tiếc, vì những lý do đã được biết trước, quá trình đàm phán ký kết hợp đồng dịch vụ tiếp theo giữa hai bên đã bị gián đoạn. Thỏa thuận không mang lại lợi ích cho đồng bào Đài Loan của chúng tôi, ”phát ngôn viên Văn phòng Vấn đề Đài Loan của Quốc vụ viện Ma Xiaoguang nói.

Chính phủ của bà Thái Anh Văn cho biết họ có kế hoạch duy trì các thỏa thuận trước năm 2016 đã ký với đại lục.

Hội đồng Các vấn đề Đại lục của Đài Loan, một cơ quan hoạch định chính sách, đã đưa ra tờ South China Morning Post với tuyên bố rằng “danh sách thu hoạch sớm” của ECFA vẫn giúp ích cho cả hai bên bằng cách cắt giảm thuế nhập khẩu. Danh sách bao gồm khoảng 800 danh mục nhập khẩu, bao gồm máy công cụ và nguyên liệu thô hóa dầu.

“Có những người trong ngành và một số học giả nhất định đã chỉ ra rằng việc chấm dứt ECFA sẽ gây tổn hại cho các công ty của cả hai bên cũng như các mối quan hệ xuyên eo biển và hy vọng chúng tôi có thể tiếp tục thực hiện nó,” tuyên bố cho biết.

Liang Kuo-yuan, chủ tịch Viện nghiên cứu Polaris ở Đài Bắc, cho biết Trung Quốc đã duy trì ECFA vì hy vọng về một sự khởi sắc trong quan hệ tổng thể với Đài Loan, hoặc đang chờ đợi một thời điểm mang tính biểu tượng để thúc đẩy nó về mặt chính trị.

Ông Liang đã nói: “Bạn không biết họ muốn gây áp lực như thế nào đối với Đài Loan”.

Nhã Trúc (theo SCMP)