Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong trái tim những nhà làm phim miền Nam
Đại tướng Võ Nguyên Giáp phát biểu rất ngắn gọn, sắc sảo và đặt vào phim rất khớp. Dù là Đại tướng Tổng tư lệnh, ý kiến của ông không hề quan cách mà như tâm tình. Tôi trộm nghĩ, ông hiểu rõ bộ phim chân dung của chúng tôi cần gì.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp với đoàn làm phim "Ký ức Điện Biên".
Khoảng những năm 90 của thế kỷ trước, khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp nghỉ hết các vị trí lãnh đạo, chỉ làm công việc của nhà khoa học lịch sử, có một quãng thời gian dài, ít thấy ông xuất hiện trên các phương tiện truyền thông. Chính trong thời điểm đó, Đài Truyền hình TPHCM lại thực hiện một số phim về ông. Các nhà làm phim Phạm Khắc, Nguyễn Hồ, Cao Nguyên Dũng, Nguyễn Hoàng, Nguyễn Đăng Cầu; các nhà quay phim Trương Minh Phúc, Lưu Nguyễn của Hãng Phim Đài Truyền hình TPHCM (TFS) phối hợp với Đại tá Hoàng Minh Phương, nhà văn quân đội Hà Đình Cẩn đã ra Hà Nội, lên Điện Biên để quay bộ phim "Ký ức Điện Biên" dài 10 tập, mỗi tập 20 phút; phim Đại tướng Võ Nguyên Giáp dài 6 tập, mỗi tập 20 phút và bộ phim ngắn "Trở lại cố hương" ghi lại chuyến về Quảng Bình khá lặng lẽ của Đại tướng bằng xe lửa. Các bộ phim này, sau khi phát sóng được phát hành băng, đĩa liên tục cho đến nay.
Tôi nhớ những năm bận rộn ấy, TFS có hẳn một dòng phim về các vị tướng lĩnh trong Nam: Nguyễn Thị Định, Trần Văn Trà, Đồng Văn Cống và cả một chương trình dài hạn hoàn thành những bộ phim về các vị tướng trên chiến trường miền Nam. Nhiều phim chân dung tướng lĩnh rất cần có ý kiến nhận xét, đánh giá của Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp. Điều này trở thành bắt buộc để làm tăng giá trị chân thật của bộ phim. Chúng tôi liên hệ với văn phòng Đại tướng để xin phép được phỏng vấn, hồi hộp chờ đợi hồi âm nhưng rất ít hy vọng. Cái đáng ngại nhất là hàng rào bảo vệ, rồi sau đó là bao nhiêu thứ khác nữa. Nhưng một hôm tôi nhận được điện thoại của người trợ lý Đại tướng cho biết, ông cần gặp. Thật bất ngờ, với giọng thân tình, ông bảo đã nhận được những câu hỏi phỏng vấn và muốn tôi thông tin thêm cho ông về một vị tướng mà ông không nhớ rõ lắm. Nghe tôi trình bày xong, Đại tướng bảo, ông cần suy nghĩ kỹ hơn, khi nào xong sẽ cho biết để chúng tôi bay ra. Sau đó vài tiếng đồng hồ, tôi đã nhận được tin Đại tướng đã cho lịch hẹn. Tôi không quen nói năng theo nghi lễ trang trọng, ngại chuyện thất thố, tưởng như có “chuyện dữ”, hóa ra là “chuyện lành” khiến tôi cảm động rưng rưng.
Đại tướng phát biểu về các vị tướng trong Nam đều rất ngắn gọn, sắc sảo và đặt vào phim rất khớp. Dù là Đại tướng Tổng tư lệnh, ý kiến của ông không hề quan cách mà như tâm tình. Tôi trộm nghĩ, ông hiểu rõ bộ phim chân dung của chúng tôi cần gì.
Nội dungPhim vẽ chân dung Đại tướng mà ông không khen chê, dù là một lời. Ông tôn trọng nghệ sĩ sáng tác và tôn trọng người xem. Điều này không phải người lãnh đạo nào cũng có. Nói chuyện về cách ứng xử của Đại tướng với bộ phim, đạo diễn Cao Nguyên Dũng cảm động nghẹn lời.
Sẵn có quan hệ sau vài lần làm phim như thế, đạo diễn Phạm Khắc và tôi cùng nuôi ý định làm phim về Đại tướng. Biết rằng, làm về một nhân cách vĩ đại như Đại tướng Võ Nguyên Giáp là khó, nhất là khi ông đã là nhân vật của những bộ phim sử thi do các nhà điện ảnh tầm cỡ thực hiện. Lại cũng biết rằng, trên đất Bắc, chung quanh ông có biết bao nhà làm phim chính luận cự phách thế mà họ “im lặng”, tất phải có lý do gì. Biết vậy nhưng điều thôi thúc chúng tôi không là lý trí mà là sự cảm xúc từ trái tim chân thành của những nghệ sĩ miền Nam đối với Đại tướng, dù biết bấy nhiêu đó chưa đủ.
Rồi cơ duyên cũng đến. Tạo cơ hội quý giá cho chúng tôi là Đại tá, cựu chiến binh Hoàng Minh Phương - người đã có nhiều năm là trợ lý của Đại tướng. Ông viết kịch bản "Ký ức Điện Biên", một kịch bản hoàn toàn khả thi với tất cả nhân chứng và nhân vật chính là Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ông có trí nhớ siêu việt về các sự kiện và khả năng trình bày nó một cách mạch lạc, khúc chiết. Về trận Điện Biên Phủ, có những sự kiện trước đây chưa được đề cập thấu đáo, như chuyện kéo pháo vào rồi lại kéo pháo ra, chứng minh cho tài trí của một thiên tài quân sự mà trước đó chưa ai nói rõ. Với chúng tôi, Đại tá Hoàng Minh Phương xứng đáng là một nhà Điện Biên Phủ học, là người học trò giỏi của Đại tướng.
Bộ phim Ký ức Điện Biên ra đời không bao lâu, một hôm tôi nhận được thư Đại tướng. Lướt qua chữ viết tay ngoài phong bì, tôi hình dung mình sẽ nhận được một văn bản hành chính có đóng dấu và chữ ký của cấp trên. Nhưng không, tôi lại bị bất ngờ lần nữa. Đại tướng viết thư tay, tất cả là những dòng chữ tươi nguyên, chính xác và mạnh mẽ, lời thư thân mật như một người anh. Đặc biệt chữ ký của ông rất sắc cạnh:
“Hà Nội, ngày 10/5/1999
Thân gửi đồng chí Nguyễn Hồ
Giám đốc Hãng phim Truyền hình TP Hồ Chí Minh.
Tôi đã nhận được bộ phim tài liệu 10 tập Ký ức Điện Biên đồng chí gửi tặng. Tôi nhiệt liệt hoan nghênh Hãng phim Truyền hình TP Hồ Chí Minh đã xây dựng thành công bộ phim để chào mừng kỷ niệm 45 năm chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ.
Đây là một bộ phim hay, phản ánh sự thật lịch sử với ký ức trung thực của nhiều nhân chứng, với hình ảnh sinh động của những địa phương nổi tiếng, từ ATK Định Hóa đến những cảnh quan gợi cảm của Tây Bắc, của Điện Biên như ngày nay.
Với một đề tài lớn, trong hoàn cảnh dàn dựng khẩn trương, bộ phim không tránh khỏi một vài khiếm khuyết; khi có điều kiện ta sẽ bổ sung.
Xin gửi lời cám ơn chân thành đến đồng chí và nhờ đồng chí chuyển lời cám ơn của tôi đến Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Khắc, đại biểu cựu chiến binh Cao Nguyên Dũng, các anh chị em hãng phim đã làm việc hết sức mình để bộ phim được hoàn thành và kịp phát hình trước ngày 7 tháng 5 lịch sử.
Bộ phim đã để lại cho đông đảo người xem một ấn tượng khá sâu, đặc biệt là về tấm lòng của một tập thể nghệ sĩ Nam bộ đối với một chiến dịch lịch sử vĩ đại diễn ra trên một địa phương của miền Tây Bắc xa xôi, với sự phối hợp của quân và dân cả nước, trong đó có quân và dân Nam bộ.
Một lần nữa, cám ơn các đồng chí và khen ngợi sáng kiến rất độc đáo của các đồng chí.
Với những lời chúc tốt đẹp nhất, gửi đến các đồng chí lời chào thân ái.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp”.
Thư của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi nhà biên kịch Nguyễn Hồ.
Sau bộ phim "Ký ức Điện Biên", chúng tôi có thêm tự tin để xin phép được làm chân dung Đại tướng - một công việc mà chúng tôi tự biết là quá sức mình. Đại tá Hoàng Minh Phương vẫn là người viết kịch bản và hướng dẫn thực hiện. Nói thật, nếu ông không gánh vác công việc này thì chúng tôi sẽ gặp nhiều khó khăn, lúng túng. Nhà văn Hà Đình Cẩn sát cánh cùng chúng tôi với tư cách là người viết lời bình. Trong quá trình quay phim, đạo diễn Nguyễn Đăng Cầu khi đang làm phim về môi trường vùng cát trắng Quảng Trị, biết thông tin Đại tướng sẽ về thăm quê Quảng Bình. Không ngại đang bị đau cột sống, Nguyễn Đăng Cầu vẫn tháp tùng chuyến đi ấy của Đại tướng và làm bộ phim ngắn rất cảm động. Đầu phim và cuối phim là cảnh Đại tướng bước xuống xe lửa để về quê và sau đó lại bước lên xe lửa để trở ra Hà Nội. Lấy nhan đề “Trở lại cố hương” tôi chạnh nghĩ tới truyện ngắn "Cố hương" của Lỗ Tấn với câu kết nổi tiếng: “Vốn dĩ trên đời này làm gì có đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi”. Đại tướng chính là người tiếp tục sự nghiệp ông cha ta đánh giặc, đã mở ra con đường mới nhất cho nghệ thuật chiến tranh nhân dân Việt Nam.
Xong bộ phim "Đại tướng Võ Nguyên Giáp" 6 tập, 20 phút mỗi tập, TFS cử đạo diễn Cao Nguyên Dũng ra trình chiếu cho Đại tướng xem. Đạo diễn Cao Nguyên Dũng tiếp thu và báo cáo lại, đại ý, ý kiến của Đại tướng: Phim là của nghệ sĩ sáng tác, người xem sẽ phán quyết hay dở. Tôi xem phim để phát hiện giúp các đồng chí những chỗ sai sót về lịch sử. Bộ phim này cơ bản không sai sót gì.
Nội dungĐầu phim và cuối phim là cảnh Đại tướng bước xuống xe lửa để về quê và sau đó lại bước lên xe lửa để trở ra Hà Nội. Lấy nhan đề “Trở lại cố hương” tôi chạnh nghĩ tới truyện ngắn "Cố hương" của Lỗ Tấn với câu kết nổi tiếng: “Vốn dĩ trên đời này làm gì có đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi”. Đại tướng chính là người tiếp tục sự nghiệp ông cha ta đánh giặc, đã mở ra con đường mới nhất cho nghệ thuật chiến tranh nhân dân Việt Nam.
Phim vẽ chân dung Đại tướng mà ông không khen chê, dù là một lời. Ông tôn trọng nghệ sĩ sáng tác và tôn trọng người xem. Điều này không phải người lãnh đạo nào cũng có. Nói chuyện về cách ứng xử của Đại tướng với bộ phim, đạo diễn Cao Nguyên Dũng cảm động nghẹn lời.
Bộ phim "Đại tướng Võ Nguyên Giáp" được phát nhiều lần trên sóng nhiều đài truyền hình trong Nam rồi phát hành băng, đĩa trong thời gian dài như phim "Ký ức Điện Biên" trước đó.
Phát sóng ít lâu, TFS nhận được bức thư viết tay dài 7 trang của cựu chiến binh Trần Nhật Độ - nguyên Chính ủy Binh chủng Đặc công, nguyên Trưởng bộ môn Đường lối quân sự thuộc Học viện Quân sự cấp cao, nay là Học viện Quốc phòng. Bức thư ca ngợi Đại tướng Tổng tư lệnh. Bức thư cũng nêu rõ quan điểm của ông với bộ phim, nếu như chỉ nói về Đại tướng mà không nói rõ là Đại tướng Tổng tư lệnh, cũng như nếu chỉ kết thúc sự nghiệp của ông bằng trận Điện Biên Phủ thì hoàn toàn chưa đủ.
Phần phụ chú của bức thư có đoạn:“Bức thư chưa kịp gửi thì đọc được nội dung 6 tập của bộ phim và được anh Minh Long cho biết người viết kịch bản là anh Hoàng Minh Phương, người bạn chiến đấu mà tôi có quen biết. (Nên) bức thư thành ra thừa. Song đã trót bỏ công viết ra, xin cứ gửi các anh tham khảo, coi như đó là sự hưởng ứng của quần chúng, của một cựu chiến binh tâm huyết”.
Bức thư của Đại tá Trần Nhật Độ tôi vẫn lưu giữ, coi như một phản hồi quí giá dành cho bộ phim về Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Đối với riêng tôi, bất ngờ vẫn chưa hết. Nhiều năm sau, trước khi Đại tướng phải nằm viện, tôi thường xuyên nhận được thiệp chúc Tết của ông. Lối ứng xử khiêm nhường, nhân hậu đó đọng mãi trong ký ức tôi và đã làm trái tim tôi thổn thức.
(Nhân kỷ niệm ngày Đại tướng Võ Nguyên Giáp qua đời 4/10/2013 - 4/10/2025)
