Đại tướng Võ Nguyên Giáp và 188 ngày làm Bộ trưởng đầu tiên của Bộ Nội vụ

Sau khi lãnh đạo nhân dân phát động cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám thành công, Ủy ban dân tộc giải phóng Việt Nam cải tổ thành Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp giao nhiệm vụ cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp nghiên cứu kế hoạch tác chiến và mở chiến dịch Điện Biên Phủ. (Ảnh: Tư liệu TTXVN)

Theo Tuyên cáo của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được ban hành ngày 28/8/1945, Chính phủ lâm thời có 15 Bộ trưởng do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu. Trong cơ cấu Chính phủ lâm thời, có Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp.

Dù giữ trọng trách Bộ trưởng Nội vụ đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong khoảng thời gian 188 ngày (từ 28/8/1945 đến 2/3/1946) nhưng Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp có công lao to lớn trong việc tham gia xây dựng thể chế hành chính, tổ chức bộ máy nhà nước dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Trong khoảng thời gian này, ông tham mưu cho Chính phủ ban hành trên 100 sắc lệnh, trong đó khoảng 30 sắc lệnh do chính ông ký, có tính chất pháp quy hành chính trên nhiều ngành/lĩnh vực.

Ban bố thiết quân luật ở Thủ đô

Sau 2 ngày nhận nhiệm vụ, Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp ký Sắc lệnh số 01 ngày 30/8/1945 về việc cử ông Hoàng Minh Giám làm Đổng lý Chánh văn phòng Bộ Nội vụ. Đây là sắc lệnh đầu tiên của Bộ Nội vụ về bổ nhiệm nhân sự cho các bộ, ngành của đất nước.

Sắc lệnh số 03-SL ban hành lệnh thiết quân luật ở Hà Nội. (Nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia III)

Ngày 1/9/1945, để bảo đảm an ninh tuyệt đối cho lễ Tuyên ngôn độc lập, Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp thay mặt Chính phủ lâm thời ký Sắc lệnh số 03 về tuyên bố "Thiết quân luật tại Hà Nội".

Văn bản quy định giới nghiêm từ 0h đến 6h, cấm mang khí giới nếu không có giấy phép; ai xâm phạm tính mạng, tài sản nhân dân sẽ bị xử theo quân luật. Bộ Nội vụ và Bộ Quốc phòng được ủy nhiệm thi hành thiết quân luật. Mục đích được nêu rõ là bảo đảm an toàn trật tự cho ngày 2/9/1945.

Những sắc lệnh kịp thời trong tình thế nguy cấp này giúp ổn định chính quyền non trẻ, tổ chức thành công đại lễ tuyên bố lập nước trước toàn thể đồng bào, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Bãi bỏ thuế thân

Ngày 3/9/1945, trong phiên họp đầu tiên của Hội đồng Chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đề nghị bỏ ngay ba thứ thuế: thuế thân, thuế chợ, thuế đò và "tuyệt đối cấm hút thuốc phiện".

Bốn ngày sau, thay mặt Chủ tịch Chính phủ lâm thời, Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp ký Sắc lệnh số 11 bãi bỏ thuế thân và định việc thay đổi dần chế độ thuế khóa. Sắc lệnh gồm 3 điều nhằm "cải cách chế độ thuế khóa để đỡ gánh nặng cho dân chúng và hợp với công lý".

Sắc lệnh số 11 khẳng định "thuế thân là thứ thuế vô lý, trái ngược với tinh thần chính thể Cộng hòa Dân chủ". Do đó, Hội đồng các Bộ trưởng đồng ý ra Sắc lệnh bãi bỏ thuế thân. Chế độ thuế khóa hiện hành sẽ thay đổi dần nhưng mỗi khi bãi bỏ một thứ thuế cũ hay đặt ra một thứ thuế mới, phải có sắc lệnh ấn định.

Tổ chức Tổng tuyển cử đầu tiên

Nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của Tổng tuyển cử, được sự tin cậy, giao phó của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp ký ban hành Sắc lệnh số 14, ngày 8/9/1945 của Chủ tịch Chính phủ lâm thời nước việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Sắc lệnh ấn định thời hạn và thể lệ cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc dân Đại hội. Sắc lệnh quy định: "Trong thời hạn hai tháng kể từ ngày ký sắc lệnh sẽ mở cuộc Tổng tuyển cử để bầu Quốc dân đại hội", "Tất cả công dân Việt Nam cả trai và gái từ 18 tuổi trở lên đều có quyền tuyển cử và ứng cử, trừ những người bị tước mất công quyền và những người trí óc không bình thường...".

Cử tri ngoại thành Hà Nội bỏ phiếu bầu đại biểu Quốc hội khóa I ngày 6/1/1946. (Ảnh: TTXVN)

Với lối diễn đạt ngắn gọn, cô đọng, súc tích, Sắc lệnh số 14 đặt nền móng cho việc tổ chức thành công cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên vào ngày 6/1/1946, bầu ra Quốc hội khóa I nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Kết quả của cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên này là minh chứng sinh động, hùng hồn cho niềm hạnh phúc lớn lao, vô bờ bến của nhân dân Việt Nam - những người từ thân phận lầm than, mất nước - nay "rũ bùn đứng dậy sáng lòa", thực sự trở thành chủ nhân của đất nước, không phân biệt là trai hay gái, từ 18 tuổi trở lên đều có quyền tuyển cử và ứng cử vào Quốc dân đại hội.

Phụ trách việc thành lập Ban dự thảo Hiến pháp

Tiếp tục tinh thần thượng tôn "thần linh pháp quyền" cũng như thực hiện Sắc lệnh số 14 ngày 8/9/1945, Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp được Chủ tịch Hồ Chí Minh giao phụ trách việc thành lập Ban soạn thảo Hiến pháp.

Chỉ trong một thời gian ngắn, với sự giúp đỡ của các chuyên gia giàu kinh nghiệm, Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp và Ban Soạn thảo hoàn thành Dự thảo và trình Quốc hội khóa I thông qua Hiến pháp năm 1946 - luật cơ bản đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Điều thứ 1 của Hiến pháp năm 1946 xác định: "Nước Việt Nam là một nước dân chủ cộng hòa. Tất cả quyền bính trong nước là của toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp, tôn giáo".

Hiến pháp năm 1946 là văn bản pháp luật đầu tiên góp phần quan trọng trong việc đấu tranh xây dựng và bảo vệ chính quyền còn non trẻ, là cơ sở để xây dựng nhà nước dân chủ pháp quyền với nền hành chính vận hành thông suốt từ Trung ương đến địa phương. Nền hành chính dựa trên nền tảng dân chủ đó là nền hành chính vì hạnh phúc của người dân. Với công lao to lớn trong việc làm ra bản Hiến pháp năm 1946, Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp góp phần đặt những viên gạch đầu tiên cho nền hành chính vì hạnh phúc của người dân.

Chiến dịch xóa mù chữ

Bên cạnh việc đối phó với "giặc đói", Chính phủ còn phải quyết liệt đấu tranh với "giặc dốt". Người dân "no cái bụng" rồi mà vẫn còn "đói cái chữ", nghĩa là vẫn còn nghèo nàn về đời sống tinh thần thì chưa thể có được niềm hạnh phúc thực sự. Nghị quyết phiên họp ngày 3/9/1945 xếp việc "mở chiến dịch chống nạn mù chữ" vào 6 nhiệm vụ cấp bách.

Ba sắc lệnh được ký ngày 8/9/1945, đều đứng tên Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp, đặt nền tảng pháp lý cho chiến dịch này.

Một lớp học bình dân học vụ giữa chiến khu. (Nguồn: Tư liệu)

Trong đó, Sắc lệnh số 17 là "cú hích" mạnh mẽ làm bùng lên phong trào "Bình dân học vụ" diễn ra rộng khắp từ thành thị đến nông thôn; những lớp học chữ mọc lên khắp mọi nơi, người biết chữ làm giáo viên không lương, người dân đi học để thoát cảnh không thể viết tên mình.

Cùng đó, Sắc lệnh số 19 với nội dung gồm 3 khoản, trong đó, khoản II quy định: "Trong hạn sáu tháng, làng nào và đô thị nào cũng phải là một lớp học dạy được ít nhất là ba mươi người". Sắc lệnh số 20 về việc thiết lập những lớp học bình dân buổi tối cho nông dân và thợ thuyền; trong đó quy định "bắt buộc học chữ quốc ngữ và không phải mất tiền cho tất cả mọi người".

Kết quả của phong trào Bình dân học vụ vượt trên cả sự mong đợi. Chỉ trong 1 năm (8/1945 - 8/1946), phong trào Bình dân học vụ xóa mù chữ cho hơn 2,5 triệu người, phát triển được gần 96.000 giáo viên, mở được gần 75.000 lớp học. Sau 5 năm (đến ngày 30/6/1950), gần 12,2 triệu người biết chữ; 10 tỉnh với 80 huyện, hơn 1.400 xã và 7.200 thôn được công nhận thanh toán nạn mù chữ.

Bộ trưởng Nội vụ Võ Nguyên Giáp đặt những viên gạch đầu tiên xây dựng nền pháp chế hành chính vì dân, chủ động tham mưu cho Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh ban hành một loạt các sắc lệnh, văn bản hành chính..., góp phần từng bước đưa công tác tổ chức và hoạt động của bộ máy hành chính đi vào ổn định, nền nếp, có căn cứ pháp lý và dựa trên quy trình hành chính chặt chẽ; dần khẳng định được hiệu lực, hiệu quả hoạt động của nền hành chính vì hạnh phúc của người dân.

Anh Văn (Tổng hợp)