'Đánh thức' hệ giá trị văn hóa của từng tộc người

Toàn cảnh hội thảo

Hội thảo do Bộ VHTTDL tổ chức nằm trong khuôn khổ Tuần “Đại đoàn kết các dân tộc - Di sản Văn hóa Việt Nam” năm 2025 và “Ngày hội Văn hóa Mường lần thứ II”.

Vẫn còn nhiều thách thức đặt ra

Phát biểu tại hội thảo, ông Trịnh Ngọc Chung, Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ VHTTDL) cho biết, đây là dịp để các nhà khoa học, nhà quản lý, nghệ nhân và cộng đồng cùng trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, giới thiệu những mô hình hay, cách làm sáng tạo trong việc kết nối văn hóa với du lịch, để mỗi nét đẹp văn hóa dân tộc không chỉ được gìn giữ trong không gian làng bản, mà còn được lan tỏa mạnh mẽ tới du khách trong và ngoài nước.

Trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa, việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch là một yêu cầu vừa cấp thiết, vừa lâu dài. Đây không chỉ là câu chuyện của bảo tồn di sản, mà còn là con đường phát triển bền vững, giúp đồng bào các dân tộc thiểu số vừa giữ gìn bản sắc, góp phần tạo sinh kế cho người dân, góp phần xóa đói giảm nghèo, ổn định và nâng cao đời sống bền vững, tự hào về văn hóa của cộng đồng dân tộc mình, tự tin trong quá trình hội nhập và phát triển. Những năm qua, văn hóa luôn được xác định là nguồn lực quan trọng cho phát triển bền vững, góp phần xây dựng kinh tế, xóa đói giảm nghèo và nâng cao chất lượng đời sống xã hội.

Trong mọi giai đoạn, Đảng và Nhà nước ta luôn coi bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp bách vừa lâu dài, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ hiện nay.

Việc kết hợp bảo tồn di sản văn hóa với phát triển du lịch đã được định hướng rõ trong nhiều chủ trương lớn, như Nghị quyết số 08-NQ/TW (2017) về phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn hay Dự án số 6 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế, xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Những chính sách này tạo hành lang quan trọng để các địa phương phục hồi, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời đưa văn hóa vào hoạt động du lịch, nhất là du lịch cộng đồng, tạo sinh kế và nâng cao đời sống người dân. Thực tiễn thời gian qua cho thấy nhiều giá trị văn hóa có nguy cơ mai một đã được khôi phục hiệu quả; nhiều hoạt động văn hóa lan tỏa mạnh mẽ đến cộng đồng và du khách trong nước, quốc tế.

Tuy vậy, vẫn còn nhiều thách thức đặt ra: Cân bằng giữa bảo tồn và phát triển; hài hòa giữa lợi ích kinh tế, văn hóa, môi trường; ứng dụng công nghệ trong bảo tồn; mối quan hệ giữa cộng đồng, doanh nghiệp, quản lý nhà nước; và nguy cơ thương mại hóa di sản.

Tại hội thảo, các ý kiến tập trung thảo luận, trao đổi làm rõ về mối quan hệ giữa bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế và du lịch bền vững; Tác động của hội nhập, toàn cầu hóa và công nghệ số đối với bảo tồn văn hóa; Vai trò chủ thể của cộng đồng trong gìn giữ và lan tỏa văn hóa truyền thống; Giải pháp và chính sách nhằm khai thác hợp lý tài nguyên văn hóa, phát triển du lịch gắn với lợi ích của cộng đồng.

Các đại biểu trao đổi về các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số cần ưu tiên bảo tồn, phát huy trong bối cảnh mới. Việc gắn kết các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của các dân tộc thiểu số với phát triển du lịch là một nhu cầu thiết yếu và cấp bách.

Trong đó, để giới thiệu và quảng bá những nét văn hóa độc đáo, từ các di sản vật thể như kiến trúc nhà ở, trang phục, nhạc cụ, đến các di sản phi vật thể như lễ hội truyền thống, dân ca, nghề thủ công, và tri thức dân gian… thì du lịch là một kênh hiệu quả. Thông qua hoạt động du lịch, những giá trị này được tiếp cận với đông đảo du khách trong và ngoài nước, giúp nâng cao nhận thức và sự trân trọng của cộng đồng đối với bản sắc văn hóa của mình.

Phát triển du lịch bền vững thì văn hóa tộc người chính là hồn cốt

Đặc biệt, du lịch tạo ra nguồn thu nhập trực tiếp, cung cấp việc làm và sinh kế cho người dân địa phương, giúp họ cải thiện đời sống và có thêm nguồn lực để đầu tư vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Bên cạnh đó, việc tương tác giữa du khách và cộng đồng dân tộc thiểu số còn góp phần tăng cường sự hiểu biết, giao lưu văn hóa, xóa bỏ định kiến và xây dựng một xã hội đa dạng, hòa nhập.

Khi các giá trị văn hóa được trân trọng và lan tỏa, người dân địa phương càng ý thức hơn về tầm quan trọng của việc gìn giữ bản sắc dân tộc, từ đó tạo động lực mạnh mẽ cho công tác bảo tồn. Do vậy, việc gắn kết văn hóa dân tộc thiểu số với du lịch là một chiến lược hiệu quả để vừa bảo tồn di sản, vừa phát triển kinh tế, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân, đồng thời làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam.

Tuy nhiên, theo GS.TS Bùi Quang Thanh, việc phát huy các giá trị di sản thông qua con đường du lịch trong đó có nhiệm vụ khai thác và phát huy các giá trị để phát triển sản phẩm du lịch văn hóa ở Việt Nam còn chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Nhiều làng bản tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp làm du lịch chưa xây dựng được kế hoạch dài hạn hoặc chiến lược xúc tiến phát triển sản phẩm du lịch văn hóa cụ thể, phù hợp với địa phương và văn hóa tộc người.

Do đó, cộng đồng người dân cũng không có được những định hướng, tập huấn nâng cao nhận thức về phát triển sản phẩm du lịch văn hóa. Cộng đồng làng bản còn thụ động sử dụng các sản phẩm sẵn có để phục vụ du khách, thiếu sự sáng tạo, khám phá di sản văn hóa để từ đó tạo ra các sản phẩm mới nhưng vẫn mang bản sắc truyền thống văn hóa tộc người để thu hút du khách. Trong khi đó, sự quan tâm đến các nguồn nhân lực còn mờ nhạt, đặc biệt là các thế hệ nghệ nhân và đội ngũ được đào tạo chuyên ngành hướng dẫn du lịch.

PGS.TS Lâm Bá Nam, Chủ tịch Hội Dân tộc học và nhân học Việt Nam cho rằng, mỗi tộc người đều sở hữu kho tàng tri thức phong phú, được tích lũy qua nhiều thế hệ, liên quan đến đời sống, sản xuất, ứng xử với môi trường. Đây là nguồn lực đặc biệt quý giá cần được trân trọng và khai thác đúng cách trong tiến trình phát triển bền vững. Đã đến lúc cần “đánh thức” hệ giá trị văn hóa của từng tộc người.

Bên cạnh chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, quan trọng hơn cả, muốn phát triển du lịch bền vững, văn hóa tộc người chính là hồn cốt. Theo nhiều chuyên gia, để tiếp tục phát huy giá trị, bảo tồn gắn với phát triển du lịch, cần tăng cường sự phối hợp giữa các ngành chức năng, chủ thể văn hóa và từng đơn vị khai thác sản phẩm du lịch, tổ chức chọn lọc, giới thiệu một cách bài bản, dễ hiểu, có điểm nhấn, có không gian biểu diễn phù hợp, góp phần quảng bá nhiều hơn những nét văn hóa đặc sắc của địa phương đến du khách, đồng thời qua đó tạo sự hấp dẫn, nâng tầm giá trị cho điểm đến du lịch.

PGS.TS Nguyễn Duy Thiệu (Hội Dân tộc học và nhân học Việt Nam) nhấn mạnh rằng, cần đặt nguyên tắc bảo tồn lên hàng đầu, không đánh đổi văn hóa vì lợi ích trước mắt. Việc phát huy giá trị văn hóa phải bảo đảm bền vững và mang lại lợi ích lâu dài cho cộng đồng.

QUẢNG XƯƠNG