Đào Bitcoin từng khiến GPU 'cháy hàng', Nvidia phải can thiệp

Những đợt tăng giá và "cháy hàng" GPU (bộ xử lý đồ họa) giai đoạn 2020 - 2022 từng khiến game thủ, người dùng phổ thông và cả doanh nghiệp công nghệ lao đao.

Cạnh tranh sức mạnh tính toán khốc liệt

Hoạt động khai thác tiền mã hóa là quá trình sử dụng năng lực tính toán để xác thực giao dịch, tạo và thêm các khối mới vào blockchain, bảo đảm an ninh và tính phi tập trung của mạng lưới.

Với Bitcoin và một số blockchain lớn khác, việc khai thác tiền mã hóa dựa trên cơ chế đồng thuận gọi là Proof of Work (PoW). Theo Proof of Work, các thợ đào Bitcoin sử dụng máy tính có năng lực xử lý cao chứa GPU (bộ xử lý đồ họa) hoặc các máy đào chuyên dụng chứa ASIC để thực hiện hàng tỷ phép tính mỗi giây nhằm giải những bài toán mật mã phức tạp.

Thợ đào Bitcoin giải được bài toán đầu tiên sẽ có quyền xác nhận các giao dịch mới, đóng gói chúng thành một khối và thêm vào blockchain. Đổi lại, họ nhận được phần thưởng bằng Bitcoin mới phát hành cùng phí giao dịch do người dùng trả.

Proof of Work giữ vai trò cốt lõi với Bitcoin. Do đòi hỏi chi phí tính toán và năng lượng rất lớn, PoW khiến các hành vi gian lận, như sửa đổi dữ liệu hay tấn công mạng lưới, trở nên vô cùng tốn kém và khó thực hiện. Điều này giúp Bitcoin vận hành theo cách phi tập trung, không cần ngân hàng trung ương hay tổ chức trung gian đứng ra bảo đảm, nhưng vẫn duy trì được mức độ an toàn và độ tin cậy cao cho toàn bộ hệ thống.

Tuy nhiên, mặt trái của cơ chế này là việc cạnh tranh sức mạnh tính toán ngày càng khốc liệt. Khi giá Bitcoin tăng, nhiều thợ đào mới tham gia, kéo theo việc sử dụng ngày càng nhiều thiết bị và điện để giành lợi thế. Nhu cầu khai thác đã đẩy giá GPU tăng vọt, gây thiếu hụt nghiêm trọng cho game thủ và doanh nghiệp.

Trong giai đoạn thị trường tiền mã hóa bùng nổ vào năm 2020 - 2022, thợ đào sẵn sàng mua hàng chục, thậm chí hàng trăm GPU để lập các “trang trại”, vượt xa nhu cầu bình thường của game thủ hay người dùng máy tính vì đồ họa. Kết quả là GPU bán lẻ bị mua sạch chỉ trong thời gian ngắn, giá tăng gấp 2–3 lần, máy tính lắp sẵn GPU cũng tăng giá theo vì thiếu linh kiện.

GPU có khả năng xử lý song song hàng nghìn phép tính cùng lúc, rất phù hợp với nhiều thuật toán đào tiền mã hóa, đặc biệt là Ethereum trước khi chuyển sang Proof of Stake (PoS) năm 2022, cũng như hàng loạt altcoin khác.

Proof of Stake (PoS) là cơ chế đồng thuận của blockchain dùng để xác thực giao dịch và bảo mật mạng lưới mà không cần khai thác bằng sức mạnh tính toán lớn như Bitcoin. Nếu Proof of Work dựa vào máy móc và điện năng để đào, Proof of Stake dựa vào số tiền mã hóa mà người tham gia nắm giữ và khóa lại trong hệ thống.

Hoạt động đào Bitcoin từng làm GPU 'cháy hàng' - Ảnh: SV

Phản ứng từ Nvidia

Nvidia đã trở thành hãng chip hiếm hoi chủ động can thiệp để hạn chế thợ đào tiền mã hóa sử dụng GPU của mình. Cụ thể, khi ra mắt GeForce RTX 3060 vào đầu năm 2021, Nvidia thông báo tích hợp một cơ chế kỹ thuật cho phép phát hiện các tác vụ khai thác tiền mã hóa, đặc biệt là Ethereum, và tự động giảm hiệu suất đào xuống khoảng một nửa. Việc làm này khiến GeForce RTX 3060 trở nên kém hấp dẫn hơn với thợ đào tiền mã hóa, trong khi vẫn giữ nguyên hiệu năng cho các tác vụ chơi game và đồ họa thông thường.

Theo Nvidia, biện pháp này được triển khai thông qua driver và firmware, tức phần mềm điều khiển cấp thấp của GPU. Công ty Mỹ gọi đây là sự hạn chế có chủ đích, nhằm định hướng cách sử dụng sản phẩm chứ không phải lỗi kỹ thuật. Mục tiêu được Nvidia công khai khá rõ ràng: Đưa GPU trở lại đúng đối tượng người dùng chính là game thủ và nhà sáng tạo nội dung, trong bối cảnh thị trường bị méo mó bởi nhu cầu đầu cơ từ hoạt động đào tiền mã hóa.

Song song đó, Nvidia cũng lựa chọn một hướng đi khác là ra mắt CMP - dòng GPU chuyên dùng cho khai thác tiền mã hóa, không có cổng xuất hình, không phục vụ chơi game hay đồ họa, nhưng được tối ưu cho việc đào coin. Cách tiếp cận này giúp Nvidia đáp ứng nhu cầu của thợ đào mà không làm gián đoạn nguồn cung GPU cho thị trường tiêu dùng, đồng thời hạn chế tình trạng thiếu hàng và giá bán bị đẩy lên quá cao.

Khác với Nvidia, AMD không chặn việc khai thác tiền mã hóa, cho phép người dùng sử dụng GPU với bất kỳ mục đích nào.

Nvidia trình làng GPU CMP dành cho việc khai thác tiền mã hóa chuyên nghiệp vào năm 2021 - Ảnh: Internet

Đến năm 2025, AI (trí tuệ nhân tạo) mới là yếu tố gây áp lực lớn nhất lên nguồn cung GPU, đặc biệt là sản phẩm hiệu năng cao. Các hãng công nghệ lớn sẵn sàng mua số lượng lớn GPU cho trung tâm dữ liệu, dẫn đến tình trạng giá tăng và khan hiếm linh kiện này.

Sự sụt giảm giá Bitcoin gần đây đã đe dọa lợi nhuận tất cả trung tâm khai thác, ngoại trừ những nơi hiệu quả về chi phí nhất. Đối mặt với khủng hoảng lợi nhuận, các công ty đào Bitcoin quy mô công nghiệp đang biến trung tâm dữ liệu của mình thành nhà máy AI.

Tại khắp nước Mỹ, mô hình này đang diễn ra tại các cơ sở đào Bitcoin của nhiều nhà vận hành khác nhau. Trong 18 tháng qua, ít nhất 9 công ty khai thác Bitcoin niêm yết, gồm Bitfarms, Core Scientific, Riot Platforms, IREN, TeraWulf, CleanSpark, Bit Digital, MARA Holdings và Cipher Mining, đã công bố kế hoạch chuyển đổi một phần hoặc toàn bộ sang AI.

Sự thay đổi đó phản ánh nhu cầu cấp thiết về hạ tầng của các công ty AI, vốn cần trung tâm dữ liệu có thể xử lý những khối lượng tác vụ tiêu tốn điện năng khổng lồ khi huấn luyện mô hình. Trớ trêu thay, khi cuộc đua AI diễn ra khốc liệt, chính các công ty đào Bitcoin quy mô lớn, từng góp phần vào sự bùng nổ AI nhờ đổ hàng tỉ USD vào hạ tầng trung tâm dữ liệu, lại buộc phải tự đổi mới.

“Hoạt động đào Bitcoin đã vô tình tạo ra bản kế hoạch cho sự bùng nổ điện toán AI và trung tâm dữ liệu hiện đại. Các công ty nhận thấy rằng chi phí vốn của họ thấp hơn nhiều nếu chuyển sang lĩnh vực AI. Họ có sẵn cơ sở hạ tầng, giờ chỉ cần tháo bỏ máy đào Bitcoin, còn khách thuê sẽ tự mang GPU đến để vận hành”, theo Meltem Demirors - đối tác quản lý tại Crucible Capital, công ty đầu tư mạo hiểm vào các lĩnh vực tiền mã hóa, điện toán và năng lượng.

Đào tiền mã hóa không đòi hỏi nhiều RAM

Trong đào tiền mã hóa, GPU/ASIC thực hiện phần tính toán phức tạp, còn RAM chủ yếu phục vụ hệ điều hành và phần mềm đào mà thôi. Phần lớn hệ thống đào chỉ cần dung lượng RAM ở mức cơ bản, tối thiểu 4GB hoặc 8GB. Vì vậy, hoạt động khai thác tiền mã hóa không trực tiếp gây thiếu RAM.

Tuy nhiên, RAM và các linh kiện khác vẫn tăng giá gián tiếp do nhu cầu phần cứng tăng khi nhiều trang trại đào được xây dựng, cạnh tranh nguồn cung với các lĩnh vực khác như AI (trí tuệ nhân tạo), trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây.

Tương tự GPU, yếu tố gây áp lực lên nguồn cung RAM nói riêng và chip nhớ nói chung trong năm 2025 chủ yếu đến từ AI, chứ không xuất phát trực tiếp từ khai thác tiền mã hóa.

Sơn Vân