Dạo chơi vườn văn Mỹ [Kỳ 13]

Francis Scott Key Fitzgerald (1896-1940) là nhà văn Mỹ nổi danh vì tiểu thuyết và truyện ngắn vào những năm 20 của thế kỷ XX.

Fitzgerald sinh trong một gia đình trung lưu theo đạo Công giáo. Tên của ông được đặt theo một cụ cố tên là Francis Scott Key, người đã viết Quốc ca Mỹ (Star-Spangled Banner, 1814). Mẹ ông là con gái của một thương gia gốc Ireland và bố là một chủ cửa hàng nội thất ở Minnesota.

Từ nhỏ, ông học trường Công giáo, thông minh và có khả năng viết rất tốt; sau ông học đại học nhưng không tốt nghiệp. Cuối Thế chiến I, ông phục vụ quân đội nhưng không tham gia chiến đấu mà dùng thời giờ để viết văn.

Phần đầu của cuốn tiểu thuyết Phía bên đây thiên đường (This Side of Paradise, 1920) được ông viết trong thời gian này, được coi là bản tuyên ngôn của thế hệ trẻ sau Thế chiến I. Cuốn sách bán được hơn 40.000 bản ngay trong năm đầu tiên.

Cũng năm 1920, ông lấy Zelda, một cô gái đẹp, con một gia đình quý phái; họ bắt đầu một cuộc đời huy hoàng như trong tiểu thuyết của ông, sống ở những nơi ăn chơi sang trọng (Paris, New York...), nghỉ ở những khách sạn lịch sự trên thế giới, cho đến khi vợ ông bị mất trí và cả ông cũng bị sa sút về tinh thần và thể chất.

Fitzgerald là người phát ngôn của “kỷ nguyên nhạc Jazz”. Tập Truyện về kỷ nguyên nhạc Jazz (Tales of the Jazz Age) viết năm 1922 của ông nói về những nhân vật sắc cạnh, trắng trợn, vô trách nhiệm, biến cuộc đời thành một cuộc chơi bất tận. Tính chất xúc cảm buông lỏng, thoải mái của nhạc Jazz thích hợp với tinh thần thoải mái, chống công thức, vui vẻ, trụy lạc của thời kỳ bùng nổ ở Mỹ ngay sau Thế chiến I. Theo ông, “kỷ nguyên nhạc Jazz là kỷ nguyên của thế hệ mới, lớn lên để thấy tất cả các thần minh đã chết, tất cả các cuộc chiến tranh đã kết thúc, tất cả các tín ngưỡng trong con người đều bị khuynh đảo”.

Fitzgerald cũng được biết tới là một trong những cây bút nổi bật của “Thế hệ mất mát” như Hemingway, Ezra Pound, Dos Passos, Sinclair Lewis với kiệt tác Gatsby cừ khôi (The Great Gatsby, 1925). Tất cả các truyện của ông đều thấm nhuần ý thức là có cái gì sai trái một cách tuyệt vọng, họ là những người Mỹ tiêu biểu, tin tưởng là tiền, quyền thế và tri thức mang lại hạnh phúc, nhưng đều vỡ mộng.

Thường bao giờ sau khi viết một tiểu thuyết dài, Fitzgerald lại xuất bản một tập truyện ngắn. Gatsby cừ khôi xuất bản khi ông 29 tuổi được coi là một kiệt tác của ông. Sau đó là tập truyện Tất cả các chàng trai buồn rầu (All the Sad Young Men, 1926).

Tới thời điểm này thì ông phải đương đầu với nhiều khó khăn về tình cảm và tài chính. Vì phải viết nhiều truyện cho báo chí nên mãi tám năm sau ông mới cho ra được cuốn tiểu thuyết Đêm dịu dàng (Tender is the Night, 1934), kể lại sự tan vỡ của một gia đình và một lương tâm, nhắc tới gia đình bản thân.

Ông viết rất nhiều, trong suốt cuộc đời của mình, ông đã xuất bản 4 tiểu thuyết, 4 tuyển tập truyện và 164 truyện ngắn, nhiều truyện của ông đã được chuyển thể thành phim. Mặc dù đạt được thành công và thịnh vượng tạm thời vào những năm 1920, Fitzgerald chỉ nhận được sự hoan nghênh của giới phê bình sau khi qua đời và hiện được nhiều người coi là một trong những nhà văn Mỹ vĩ đại nhất thế kỷ XX. Ông mất năm 44 tuổi, sau khi sống một cuộc đời chìm nổi.

Phía bên đây thiên đường gợi lại tâm trạng vô vọng “Thế hệ mất mát” của những năm tác giả học đại học. Cuốn tiểu thuyết đề cập một chủ đề quen thuộc của ông: tình yêu chân thật bị tiền làm cho tàn lụi. Ông miêu tả rất kỹ thủa ban đầu của kỷ nguyên nhạc Jazz.

Truyện kể về Amory Blaine, một thanh niên học đại học nhưng chỉ để ý đến văn chương, có tính “tự do”, lăng nhăng với một số cô gái lả lơi. Nhưng rồi anh thực sự yêu một thiếu nữ là Rosaline; cô này về sau hắt hủi anh để lấy một thanh niên có nhiều của hơn. Trong Thế chiến I, Amory làm sĩ quan ở bên Pháp. Khi về, anh làm nghề quảng cáo. Chưa đầy ba mươi tuổi, anh đã có tâm trạng chán chường, trắng trợn, luyến tiếc...

Trong Gatsby cừ khôi, tác giả gợi lại nhiều kỷ niệm cá nhân trong khi kể lại một cách trào phúng một câu chuyện thời sự về tình và tiền vào những năm cuồng loạn ở Mỹ sau Thế chiến I, những năm được mệnh danh là “Những năm 20 ầm ĩ” (The Roaring Twenties). Ông miêu tả một xã hội giàu có, ăn chơi phè phỡn, có bộ mặt lộng lẫy giả tạo, thiếu văn hóa, đạo đức chán ngấy.

Gatsby, tên thật là James Gatz, là một tay lãng tử, ít học mà lãng mạn, xuất thân từ một gia đình nghèo miền Trung Tây Mỹ. Giải ngũ sau khi tham gia chiến tranh vào những năm 1917-1918, gã đã trở nên giàu sụ do buôn rượu lậu, phất lên và sụp đổ đều chớp nhoáng. Trong tòa lâu đài của gã ở New York, gã tiếp hàng trăm khách thượng lưu, đa số là những tên “bất lương cố tật”, trăm nghìn đổi một trận cười như không. Gatsby đã từng dan díu với Daisy, nhưng cô này bỏ đi lấy một tay tỷ phú hung hăng là Tom Buchanan. Gatsby làm giàu và khoe của chỉ cốt chiếm lại Daisy mà không được. Có lần Daisy lái xe hơi của Gatsby, vô tình chẹt chết Myrtle, tình nhân của Tom mà không biết. Chồng cô này theo dõi vết xe, phát hiện ra là xe của Gatsby; Gatsby “yêng hùng” giữ kín sự thật để bao che cho Daisy, vì vậy, hắn bị chồng Myrtle bắn chết. Các bạn bè và đồng bọn đều bỏ rơi Gatsby. Dự đám tang của gã chỉ có cha gã và một người ân khách cũ.

(còn tiếp)

HỮU NGỌC