Đặt con người vào trung tâm chính sách

Tuy nhiên, cần kiểm soát chặt chẽ hành vi lựa chọn giới tính thai nhi nhằm bảo đảm cân bằng giới tính và ổn định xã hội lâu dài.

Việc sửa đổi điều 10 của Pháp lệnh Dân số - vừa được Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XV thông qua - đã trao quyền cho các cặp vợ chồng và cá nhân được tự quyết định về thời điểm sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh. Đây là một chính sách kịp thời và mạnh mẽ, nhất là khi mức sinh tại Việt Nam đang có xu hướng giảm, thậm chí ở nhiều khu vực đã xuống dưới mức sinh thay thế.

Khi đi kèm với các chính sách hỗ trợ về tài chính, giáo dục và y tế, quyền tự quyết trong sinh sản sẽ góp phần khuyến khích các cặp vợ chồng - đặc biệt là những người đang trì hoãn sinh con vì áp lực kinh tế - đưa ra quyết định sinh thêm con một cách chủ động và tích cực.

Tuy nhiên, tình trạng lựa chọn giới tính thai nhi vẫn là một vấn đề đáng lo ngại, là nguyên nhân chính dẫn đến mất cân bằng giới tính khi sinh. Tỉ lệ bé trai sinh ra tại Việt Nam đã vượt quá ngưỡng cân bằng tự nhiên trong nhiều năm. Điều này phản ánh thực trạng lựa chọn giới tính thai nhi vẫn tồn tại, kể cả dưới hình thức nạo phá thai khi thai nhi là bé gái.

Hệ lụy từ sự mất cân bằng giới tính là sâu rộng và lâu dài: ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của phụ nữ; làm suy giảm chất lượng dân số; dẫn đến thiếu hụt lao động nữ trong các ngành nghề đặc thù như giáo dục mầm non, y tế, tiểu học; gia tăng các tệ nạn xã hội như mại dâm, buôn bán người, hôn nhân ép buộc; và gây khó khăn trong việc kết hôn cho nam giới, từ đó ảnh hưởng đến an ninh xã hội.

Việc tăng mức phạt hành vi tiết lộ và lựa chọn giới tính thai nhi lên đến 100 triệu đồng là cần thiết, song vẫn chưa đủ nếu thiếu cơ chế thực thi nghiêm túc. Muốn răn đe hiệu quả, cần có hệ thống giám sát chặt chẽ và xử lý nghiêm các cơ sở y tế vi phạm.

Bên cạnh đó, công tác truyền thông phải được đẩy mạnh hơn nữa để thay đổi nhận thức của người dân về bình đẳng giới. Truyền thông nên đi vào từng cộng đồng, từng nhóm đối tượng cụ thể, nhằm phá vỡ những định kiến "trọng nam khinh nữ" vẫn còn tồn tại ở một số vùng nông thôn và trong tư duy truyền thống.

Để dung hòa giữa quyền sinh sản cá nhân và lợi ích xã hội - đặc biệt là trong việc giữ mức sinh bền vững và phòng ngừa tái diễn bất bình đẳng giới - theo tôi, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:

Tôn trọng quyền tự quyết sinh con của cá nhân, như tinh thần của Pháp lệnh mới;

Thiết kế chính sách dân số linh hoạt theo từng vùng miền, ưu tiên khuyến khích sinh thay vì kiểm soát sinh;

Kiểm soát nghiêm hành vi lựa chọn giới tính thai nhi bằng luật pháp rõ ràng và công nghệ quản lý thông tin khám thai hiện đại;

Có chính sách hỗ trợ thiết thực cho các gia đình có con gái; đồng thời tạo điều kiện phát triển toàn diện cho nữ giới về sức khỏe, giáo dục và nghề nghiệp.

Dân số không chỉ là câu chuyện bao nhiêu người được sinh ra, mà còn là việc ai được sinh ra, họ sống thế nào, và xã hội ứng xử ra sao với họ. Nếu muốn phát triển bền vững, chúng ta phải đặt con người - cả nam lẫn nữ - vào trung tâm của mọi chính sách.

TS Hà Trọng Nghĩa-Giảng viên Trường Đại học Mở TP HCM

Theo NLĐO