Đặt tên, đổi tên đường, phố và các công trình công cộng trong bối cảnh mới

Cầu Dã Viên được đặt tên theo đúng quy trình, thủ tục, có Nghị quyết của HĐND thành phố. Ảnh: Ngọc Hòa

Những vấn đề này không chỉ nằm ở khâu thực thi mà còn bộc lộ rõ những bất cập trong khung pháp lý hiện hành, đặc biệt là Nghị định số 91/2005/NĐ-CP (Nghị định 91) ngày 11/7/2005 của Chính phủ Về việc ban hành Quy chế đặt tên, đổi tên đường, phố và công trình công cộng. Trong khi Thông tư số 36/2006/TT-BVHTT (Thông tư 36) ngày 20/3/2006 của Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Hướng dẫn thực hiện Quy chế đặt tên, đổi tên đường, phố và công trình công cộng kèm theo Nghị định 91 đã lỗi thời so với bối cảnh quản lý đô thị hiện nay.

Còn nhiều trăn trở

Theo thống kê của Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Huế, đến tháng 9/2025, toàn thành phố đã thực hiện 31 đợt điều chỉnh, đặt tên cho 1.067 tuyến đường. Trong đó, nhiều tuyến thuộc các xã trước đây (nay là phường sau khi sáp nhập) vẫn chưa được gắn biển tên hoặc đánh số nhà theo quy chuẩn. Một số ví dụ điển hình như phường Thanh Thủy còn 5 tuyến chưa có biển tên, phường Hương Thủy còn 29 tuyến, hay tình trạng gắn biển sai vị trí như đường Lê Trung Tông…

Không chỉ ở đường phố, việc đặt tên và đổi tên công trình công cộng cũng còn nhiều bất cập. Chẳng hạn, nhiều cây cầu, công trình tại Huế đã được “đặt tên” tự phát, không tuân thủ đúng quy trình theo quy định tại Nghị định 91 và Thông tư số 36. Các ví dụ như: Cầu Dã Viên bị gọi nhầm là cầu Bạch Hổ, cầu Trừng Hà bị ghi sai thành Trường Hà, hay cầu Bạch Yến (vốn được đặt tên theo phong thủy là Huyền Hạc)... Chỉ có hai cây cầu là Dã Viên (2012) và Nguyễn Hoàng (2025) được đặt tên theo đúng quy trình, thủ tục, có Nghị quyết của HĐND thành phố.

Bên cạnh những yếu tố khách quan như quá trình mở rộng địa giới, mô hình chính quyền mới, hay hạn chế về kinh phí, có thể nhận thấy một số nguyên nhân cơ bản: Công tác tuyên truyền và hướng dẫn thi hành Nghị định 91 và Thông tư 36 trước đây còn hạn chế, chưa đến được cơ sở, dẫn đến tình trạng hiểu sai hoặc áp dụng không thống nhất giữa các cấp chính quyền hoặc thiếu sự phối hợp đồng bộ với các cơ quan có thẩm quyền về văn hóa. Nguồn lực thực hiện yếu và phân tán, đặc biệt là kinh phí gắn biển, đánh số nhà chưa được bố trí kịp thời, thiếu sự phối hợp giữa các phòng, ban chức năng. Thiếu cơ sở dữ liệu đồng bộ về hệ thống tên đường, công trình công cộng - điều này khiến việc rà soát, tra cứu và đối chiếu gặp nhiều trở ngại. Sự thay đổi trong mô hình hành chính từ ba cấp sang hai cấp khiến thẩm quyền, trách nhiệm và quy trình xét duyệt đặt tên bị lúng túng, chưa có hướng dẫn cụ thể từ Trung ương.

Bên cạnh đó, khung pháp lý về thẩm quyền đặt, đổi tên đường và công trình công cộng cũng có những bất cập. Cụ thể, Nghị định 91 và Thông tư 36 đã không còn phù hợp với điều kiện, yêu cầu của thực tiễn. Các văn bản này được ban hành cách đây gần 20 năm, trong bối cảnh mô hình chính quyền đô thị chưa đa tầng, quy mô dân cư và tốc độ phát triển hạ tầng còn thấp. Đến nay, nhiều quy định trong nghị định này không còn phù hợp. Tại Điều 1 và khoản 7 Điều 3 Nghị định 91, việc đặt tên, đổi tên đường, phố và công trình công cộng chỉ được thực hiện ở khu vực đô thị (thành phố, thị xã, thị trấn). Tuy nhiên, trên thực tế, tại địa bàn các xã ở thành phố Huế có nhiều tuyến đường có quy mô về chiều rộng, chiều dài, có nhiều hộ dân sinh sống ổn định... nhưng chưa thể đưa vào Đề án đặt tên đường. Tại Điều 12, đối với tuyến đường quá dài, quy định phân ra từng đoạn để đặt tên còn định tính; tại Điều 15 và Điều 16, việc xác định công trình công cộng có quy mô lớn, có ý nghĩa quan trọng để ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trình hội đồng nhân dân cùng cấp xem xét, quyết định chưa được hướng dẫn cụ thể.

Tại Thông tư 36, điểm b, Mục V, quy định “phát hiện những tên đường, phố trùng nhau, chưa đúng hoặc chưa hợp lý để đề nghị ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố xem xét trình hội đồng nhân dân cho sửa hoặc thay đổi” chưa được hướng dẫn cụ thể.

Tại Nghị định 91 và Thông tư 36 đối tượng áp dụng chưa quy định rõ, đặc biệt là đối với việc đặt tên, đổi tên đường cao tốc, đường chuyên dùng, đường nội bộ của các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, đường tại các khu đô thị, phức hợp khép kín do các đơn vị tư nhân quản lý; chưa quy định cụ thể về quy trình, trình tự, thủ tục đặt tên, đổi tên đường, phố và công trình công cộng; chưa quy định cụ thể về chiều dài tối thiểu, chiều rộng tối thiểu, hạ tầng giao thông, tình trạng dân cư... của tuyến đường, phố để được xem xét đặt tên; chưa phân định rõ nhóm đường, phố và nhóm công trình công cộng để tạo cơ sở nghiên cứu, lựa chọn tên đường đặt phù hợp; chưa làm rõ khái niệm “điểm đầu”, “điểm cuối” và quy định xác định “điểm đầu”, “điểm cuối” của tuyến đường; chưa quy định rõ trách nhiệm quản lý sau khi đặt tên (ai chịu trách nhiệm giám sát việc gắn biển, thay biển, xử lý sai phạm)…

Bất cập nữa là thiếu văn bản hướng dẫn mới phù hợp với Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi 2023); các văn bản hướng dẫn chưa được cập nhật đồng bộ.

Vài suy nghĩ về hướng hoàn thiện từ thực tiễn Huế

Trước những bất cập đó, Sở Văn hóa và Thể thao Huế đã kiến nghị UBND thành phố một số giải pháp quan trọng, như: Triển khai các thủ tục xây dựng và ban hành Quy chế mới về đặt, đổi tên đường phố và công trình công cộng để thay thế Quyết định số 24/2023/QĐ-UBND và 12/2025/QĐ-UBND, bảo đảm phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Tiếp tục đầu tư cho công tác nghiên cứu xây dựng “Ngân hàng tên đường và công trình công cộng” - một cơ sở dữ liệu điện tử thống nhất, phục vụ việc lựa chọn, tra cứu, quản lý và gắn với hệ thống GIS đô thị thông minh. Tăng cường phân cấp cho HĐND cấp xã, phường, kèm cơ chế giám sát và kiểm tra thống nhất từ Sở Văn hóa & Thể thao (cơ quan thường trực của Hội đồng Tư vấn đặt tên, đổi tên đường phố và công trình công cộng thành phố Huế). Xây dựng cơ chế tham vấn cộng đồng bắt buộc, bảo đảm mỗi tên đường phản ánh giá trị văn hóa, lịch sử, địa danh và truyền thống bản địa của Huế. Bố trí nguồn kinh phí thường xuyên cho công tác gắn biển, thay thế, bảo dưỡng biển tên đường và hệ thống số nhà để đảm bảo tính đồng bộ và mỹ quan đô thị. Đồng thời, đề xuất Chính phủ và các bộ, ngành liên quan nhanh chóng, kịp thời sửa đổi, bổ sung hệ thống các quy định để phù hợp với tình hình mới.

Câu chuyện đặt tên, đổi tên đường, phố và công trình công cộng không còn chỉ thuộc về vấn đề hình thức mà đã là một phần của bản sắc đô thị, của ký ức tập thể. Đối với Huế - thành phố di sản đang hướng tới mô hình “đô thị xanh, di sản và thông minh”, việc cải tiến khung pháp lý và phương thức quản lý công tác đặt tên cần được xem như một bước đi thiết yếu trong chuyển đổi số văn hóa - hành chính đô thị.

Phan Thanh Hải