Đầu tư công và thách thức cải thiện hiệu quả sử dụng vốn

Ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch Liên đoàn Công nghiệp và Thương mại Việt Nam (VCCI), cho rằng sau giai đoạn nới lỏng chính sách tiền tệ nhằm hỗ trợ phục hồi, dư địa chính sách từ năm 2026 không còn nhiều; tiêu dùng trong nước phục hồi nhưng chưa thật sự bền vững; khu vực doanh nghiệp tư nhân vẫn đối mặt với nhiều khó khăn về chi phí, thị trường và khả năng hấp thụ vốn.

Trong bối cảnh đó, đầu tư công nổi lên như một trụ cột then chốt. Trong giai đoạn phát triển mới, đầu tư công không chỉ là công cụ kích cầu hay thước đo ở tỷ lệ giải ngân, mà cần được nhìn nhận như một đòn bẩy nâng cao năng suất tổng hợp của nền kinh tế. Mỗi dự án đầu tư công, nếu được thiết kế và triển khai hiệu quả, phải góp phần giảm chi phí logistics, chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp, mở rộng không gian phát triển và tăng cường kết nối vùng. Qua đó, đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư nhân, thúc đẩy đổi mới công nghệ và tổ chức sản xuất. Đây chính là nền tảng để định hình chất lượng tăng trưởng nhanh nhưng bền vững cho giai đoạn 2026 - 2030.

Theo khung phân tích PIMA của IMF, đại đa số trong 15 yếu tố then chốt trong đầu tư công đều ở mức trung bình trở xuống.

Phát biểu của ông Thành tại Tọa đàm Đầu tư công: Gỡ nút thắt để bứt phá tăng trưởng năm 2026(*) trùng hợp với nghiên cứu của ông Đỗ Thiên Anh Tuấn - giảng viên Trường Chính sách công và quản lý Fulbright. Cụ thể, trong giai đoạn 2010 - 2024, 1% đầu tư công đóng góp 0,2% tăng trưởng GDP trong năm đầu tiên và sau đó nâng lên 0,85% GDP trong những năm tiếp theo, hàm ý rằng đầu tư công không chỉ kích thích tổng cầu trong ngắn hạn, mà còn thúc đẩy năng suất, năng lực cạnh tranh của nền kinh tế trong trung và dài hạn.

Tổng vốn đầu tư toàn xã hội của Việt Nam hiện nay khoảng 33,9% GDP, trong đó đầu tư công đóng góp khoảng 28%, tức là gần 10% GDP, còn lại là đầu tư tư nhân và đầu tư nước ngoài. Giả định rằng trong năm 2026, lạm phát 4%, thì tăng trưởng GDP phải đạt tối thiểu 14% để bảo đảm tăng trưởng GDP thực đạt 10% theo mục tiêu mà Quốc hội đề ra. Chính phủ định hướng tăng tổng vốn đầu tư toàn xã hội lên 40% trong năm 2026, tương đương 5,83 triệu tỉ đồng, khi ấy vốn đầu tư công cần 1,65 triệu tỉ đồng. Nếu chỉ số ICOR vẫn duy trì ở mức 5,85 như giai đoạn 2022-2025, tức là cần bỏ ra 5,85 đồng vốn đầu tư để tăng thêm 1 đồng sản lượng, thì tăng trưởng GDP đạt 8,36%.

Mục tiêu tăng trưởng 10% GDP thực đạt được trong trường hợp chỉ số ICOR giảm xuống 4,86. Nếu hiệu quả sử dụng vốn không được cải thiện, ICOR tiếp tục duy trì ở mức 5,85 lần, thì để đạt mục tiêu tăng trưởng 10% GDP thực, tổng vốn đầu tư toàn xã hội cần tăng lên 6,9 triệu tỉ đồng (tương đương 47,3% GDP). Cao hơn nhiều tổng vốn đầu tư toàn xã hội năm 2007 (40,4% GDP) và năm 2008 (43,1% GDP), con số này gây áp lực lên lạm phát và bất ổn vĩ mô.

Theo kịch bản của ông Tuấn, nếu hệ số ICOR giảm xuống 4 lần, thì với tổng mức đầu tư toàn xã hội 33,9% như hiện nay, Việt Nam vẫn đạt được mục tiêu tăng trưởng GDP thực 10%.

Chỉ số ICOR còn 4 lần là mức Việt Nam chưa từng đạt được trong suốt 15 năm qua, đòi hỏi cải cách thể chế quyết liệt hơn nữa. Điều đáng lưu tâm là có chênh lệch đáng kể giữa hiệu quả sử dụng vốn của khu vực kinh tế nhà nước với khu vực kinh tế tư nhân và đầu tư nước ngoài. Có thời đoạn cần đến 15 đồng vốn đầu tư từ ngân sách để tạo ra 1 đồng tăng trưởng, gấp 3 lần hai khu vực kinh tế còn lại. Nhìn ra thế giới, hiệu quả sử dụng vốn của Việt Nam từ 2006 trở lại đây đều cao hơn nhiều nền kinh tế khác trong giai đoạn công nghiệp hóa thành công (xem hình dưới).

Nguồn: NSO và tính toán của ông Đỗ Thiên Anh Tuấn, Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright

Không cải thiện hiệu quả sử dụng vốn dẫn đến ngân sách phải vay nợ nhiều hơn (để tài trợ cho đầu tư công), gây áp lực lên khu vực tư nhân, phải trả lãi suất huy động vốn cao hơn để cạnh tranh được với nhà nước. Giá vốn cao hơn, do hiệu ứng chèn lấn (crowding-out), làm suy giảm năng lực cạnh tranh của khu vực tư nhân.

Cũng theo tính toán của ông Tuấn, nếu duy trì tốc độ tăng trưởng liên tục từ 7,5% đến 7,8%/năm, Việt Nam sẽ hoàn thành mục tiêu trở thành quốc gia có mức tăng trưởng cao vào năm 2045.

Khuê Anh

_______________

* Tọa đàm do tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp và Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP.HCM phối hợp tổ chức.