Đẩy mạnh truyền thông để bảo vệ phong tục đẹp

Những hình ảnh phản cảm

Từ xa xưa, dân gian Việt Nam đã duy trì tục cúng cô hồn vào tháng Bảy âm lịch. Quan niệm dân gian cho rằng đây là khoảng thời gian “mở cửa ngục”, các vong hồn lang thang không nơi nương tựa được trở về dương gian nhận đồ bố thí. Vì thế, các gia đình thường bày mâm cúng với cháo loãng, bánh trái, tiền vàng, muối gạo… đặt trước cửa nhà hay ngoài đường để chia sẻ phần lộc cho những linh hồn cơ nhỡ.

Theo quan niệm dân gian, “của bố thí không được tranh, của cúng cô hồn càng không được giữ lại”. Chính vì vậy, từ nhiều đời nay, các gia đình sau khi cúng xong thường rải gạo muối, thả vàng mã, tung bánh kẹo, trái cây ra đường để “ban phát” cho cô hồn. Dần dần, hành vi tung đồ cúng ra ngoài tạo điều kiện cho những người sống chen nhau lao vào giành giật với niềm tin rằng “ai nhặt được lộc thì sẽ gặp may mắn”.

Hiện nay, với quan niệm đồ cúng càng đầy, phân phát càng nhiều tiền để thu hút người đến giật thì gia chủ sẽ có được nhiều lộc nên trong mâm cúng cô hồn một số người cúng cả heo quay, gà quay và sử dụng rất nhiều tiền thật, thậm chí là những tập tiền mệnh giá lớn. Vì vậy, người đi giật cô hồn không chỉ là trẻ con mà là một “đội quân” hùng hậu thanh niên trai tráng với đầy đủ dụng cụ vợt tự chế, lồng gà, bao tải, thùng xốp… đến tranh giành, cướp bóc rất phản cảm, thậm chí cướp luôn đồ lễ khi gia chủ chưa kịp cúng.

Mới đây, ngày 15/9/2025, Phòng Cảnh sát hình sự Công an TP HCM vừa bắt khẩn cấp đối với Mai Anh Kiệt (18 tuổi), Nguyễn Tuấn Hùng (17 tuổi, cùng ngụ phường Bảy Hiền), Hà Kim Bảo (17 tuổi, ngụ phường Tân Hòa) để điều tra hành vi cướp giật tài sản.

Trước đó, vào lúc 16h ngày 6/9/2025, nhân viên cửa hàng nữ trang ở đường Âu Cơ, phường Tân Hòa sử dụng chiếc bàn bằng kim loại (inox) để cúng cô hồn. Trên bàn có bày đồ lễ và 200.000 đồng tiền mặt. Khoảng 3 phút sau, trong lúc chị M (nhân viên cửa hàng) vừa thắp nhang xong thì có 2 nam thanh niên cùng đi trên xe máy, cho xe chạy lên lề, tiếp cận vị trí bàn để đồ cúng và người ngồi đằng sau nhảy xuống xe, giật mạnh chiếc bàn khiến đồ cúng rơi vãi xuống đường.

Giật được chiếc bàn inox, nam thanh niên leo lên xe để đồng bọn tăng ga tẩu thoát về hướng ngã tư Âu Cơ - Lạc Long Quân. Theo công an, các thanh niên đã lợi dụng việc “giật cô hồn” để lấy những chiếc bàn cúng nhằm mục đích bán lấy tiền tiêu xài.

Ngoài nhóm này, Phòng Cảnh sát hình sự Công an TP HCM còn bắt giữ, mời làm việc hơn 40 người về hành vi cướp giật tài sản, gây rối trật tự công cộng có liên quan đến hành vi “giật cô hồn”.

Người dân cần được tuyên truyền để hiểu rõ ý nghĩa thực sự của phong tục

Vấn đề này đã và đang gây ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị, giao thông công cộng, làm xấu đi hình ảnh văn hóa Việt trong mắt du khách quốc tế. Không ít du khách nước ngoài từng bày tỏ sự ngạc nhiên, thậm chí khó hiểu trước cảnh “giật cô hồn” ồn ào trên đường phố.

“Giật cô hồn” không nằm trong phong tục cổ truyền, mà chỉ là thói quen nảy sinh sau này, cần được nhận thức lại và điều chỉnh. Trước thực trạng này, nhiều địa phương đã có những động thái nhằm điều chỉnh. Ở TP HCM, một số phường đã ra văn bản khuyến cáo người dân hạn chế tung tiền thật ra đường, thay vào đó là dùng bánh kẹo đóng gói gọn gàng, sau đó đem tặng trẻ em nghèo, người lang thang cơ nhỡ.

Theo Đại đức Thích Trí Thịnh, Phó Ban Trị sự Phật giáo Việt Nam tỉnh Phú Thọ, mùa Vu lan một số chùa, cơ sở tôn giáo tổ chức nghi lễ cúng cô hồn tập trung, vừa bảo đảm trang nghiêm, vừa tránh cảnh giành giật hỗn loạn. Có nơi thay vì tung đồ cúng, phật tử quyên góp gạo, quà để trao tận tay cho người có hoàn cảnh khó khăn - đúng tinh thần “bố thí” ban đầu.

Cũng theo Đại đức Thích Trí Thịnh, để giải quyết tận gốc vấn nạn này, quan trọng nhất vẫn là thay đổi nhận thức cộng đồng. Người dân cần hiểu rõ ý nghĩa thực sự của cúng cô hồn là tưởng nhớ, chia sẻ và bố thí cho những linh hồn bất hạnh. Hành vi giành giật chỉ làm méo mó phong tục, gây phản cảm và làm mất đi tính nhân văn vốn có. Các gia đình có thể chọn cách chuẩn bị mâm cúng giản dị, sau đó mang đồ cúng phát cho trẻ em nghèo, người lao động khó khăn. Đây vừa là hành động thiết thực, vừa đúng tinh thần “cho đi” mà không tạo ra cảnh chen lấn.

Đồng thời, các cấp chính quyền, đoàn thể nên tăng cường tuyên truyền, khuyến khích những hình thức cúng văn minh, tránh để người dân tự phát làm sai lệch ý nghĩa phong tục đẹp của dân tộc.

Ở góc độ pháp luật, theo nhiều luật sư, khi gia chủ chưa cúng xong, mới bày, sắp mâm cúng, lễ vật ra để chuẩn bị mà những người tham gia “giật cô hồn” đã vào giật thì có thể được xem như hành vi cướp giật tài sản và có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo tội Cướp giật tài sản tại Điều 171 Bộ luật Hình sự 2015. Trường hợp trong lúc “giật cô hồn” mà người tham gia có hành vi xô xát, ẩu đả với người khác thì có thể bị xử phạt hành chính theo quy định của Nghị định 144/2021/NĐ-CP về hành vi cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác nhưng chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Thùy Dương