Đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn

Ảnh minh họa

Kinh tế tuần hoàn là một phương pháp tiếp cận đột phá nhằm thay đổi cách quản lý tài nguyên, sản xuất và tiêu dùng để đạt được mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính. Các chiến lược hiện tại về chuyển đổi sang năng lượng tái tạo và cải thiện hiệu quả năng lượng chỉ giải quyết được 55% lượng khí thải toàn cầu. Kinh tế tuần hoàn mang lại giải pháp bổ sung giúp giải quyết 45% lượng khí thải còn lại. Hiện nay trên thế giới đã có 49 quốc gia xây dựng kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn và thực hiện chiến lược hành động quốc gia phát triển kinh tế tuần hoàn.

Khai mạc Diễn đàn Kinh tế tuần hoàn lần thứ 3 (năm 2024) với chủ đề “Thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam - Từ kế hoạch đến hành động” vừa được Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường và Tạo chí Kinh tế Việt Nam/Vnecnonomy phối hợp với các đối tác quốc tế tổ chức, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Quý Kiên nhấn mạnh rằng trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến những tác động nặng nề của khủng hoảng khí hậu và ô nhiễm môi trường, tại Hội nghị COP29, các nguyên thủ quốc gia, các học giả và tổ chức quốc tế đã cùng thảo luận và đạt được những cam kết quan trọng nhằm hiện thực hóa mục tiêu giảm mạnh phát thải khí nhà kính và đưa phát thải ròng về “0” vào năm 2050.

Là một bên tham gia tích cực và có trách nhiệm trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, theo Thứ trưởng Trần Quý Kiên, để thực hiện cam kết này, Việt Nam chủ động xây dựng, ban hành nhiều cơ chế chính sách thúc đẩy chuyển đổi xanh, tăng trưởng xanh và đạt nhiều kết quả quan trọng sau nhiều năm triển khai.

Trong những năm qua, phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam đã sớm nhận được sự quan tâm, định hướng và chỉ đạo thống nhất của Đảng và Nhà nước. Phát triển kinh tế tuần hoàn đã được xác định là một trong những định hướng ưu tiên để thực hiện mục tiêu chung nhằm quản lý chất thải, sử dụng hiệu quả tài nguyên, bảo vệ môi trường, phòng chống thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu trong giai đoạn phát triển tiếp theo của đất nước.

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 với những quy định pháp lý hóa việc thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn đã nhận được sự ủng hộ, quan tâm của các bộ, ngành, các hiệp hội ngành nghề và cộng đồng doanh nghiệp, hợp tác xã và các tổ chức, cá nhân có liên quan. Bên cạnh đó, kinh tế tuần hoàn đã được lồng ghép vào các chiến lược, chương trình, đề án, quy hoạch, kế hoạch phát triển của các ngành, lĩnh vực và địa phương.

ĐỊNH HƯỚNG ƯU TIÊN PHÁT TRIỂN KINH TẾ TUẦN HOÀN

Trong thời gian qua, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chủ trì, phối hợp với các bộ, cơ quan ngang bộ xây dựng dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn trình Thủ tướng Chính phủ ban hành, tập trung vào các nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, chú trọng đến kiến tạo thể chế, cụ thể hóa quy định trong Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 về trách nhiệm của nhà sản xuất, nhà phân phối.

Cùng với đó, quản lý dự án theo vòng đời, thiết lập lộ trình xây dựng và áp dụng quy chuẩn, tiêu chuẩn về môi trường, nhấn mạnh việc thúc đẩy quan hệ hợp tác giúp doanh nghiệp tiếp cận với các cơ hội tiếp nhận hỗ trợ về tài chính và công nghệ để triển khai kinh tế tuần hoàn; đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp và người dân về kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh.

Diễn đàn Kinh tế tuần hoàn năm 2024.

Thông tin về kế hoạch hành động thực hiện kinh tế tuần hoàn tại diễn đàn, PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã dẫn ra Điều 142 của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định cụ thể các tiêu chí để thực hiện kinh tế tuần hoàn, trong đó, khẳng định 4 tiêu chí quan trọng: hiệu quả sử dụng nguyên, nhiên vật liệu và năng lượng; kéo dài vòng đời của sản phẩm; giảm phát thải và rác thải ra môi trường; không gây tác động xấu về môi trường.

Dựa trên cơ sở các tiêu chí, các Nghị định hướng dẫn Luật Bảo vệ môi trường đã quy định cụ thể về tiêu chí kinh tế tuần hoàn; trách nhiệm thực hiện kinh tế tuần hoàn; lộ trình thực hiện kinh tế tuần hoàn; cơ chế khuyến khích thực hiện kinh tế tuần hoàn.

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã có các quy định liên quan đến kinh tế tuần hoàn, như mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất, phân loại rác thải của nguồn; dán nhãn xanh. Cùng với đó là các quy định về trái phiếu xanh, tín dụng xanh, mua sắm xanh và chi trả dịch vụ hệ sinh thái dựa trên cơ sở nguyên tắc người phát thải phải trả phí.

Theo PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, mô hình kinh tế tuần hoàn được xây dựng trên cơ sở 4 tiêu chí trên là cơ sở nền tảng để Việt Nam xây dựng kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn. Dựa trên cơ sở quy định này, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã hình thành dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn.

Về các giải pháp để thực hiện kinh tế tuần hoàn thời gian tới, trong dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn có lộ trình chuẩn bị và thực hiện cho từng nhiệm vụ. Việt Nam có lộ trình cho việc thực hiện mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất; có lộ trình phân loại rác thải tại nguồn sẽ thực hiện từ ngày 1/1/2025. Ngoài ra, đến tháng 3/2025, hơn 2.100 doanh nghiệp sẽ phải thực hiện kiểm kê, báo cáo phát thải nhà kính.

Trong các lĩnh vực, hệ thống lương thực là ưu tiên hàng đầu để thực hiện kinh tế tuần hoàn. Trong công nghiệp sẽ ưu tiên các lĩnh vực sắt, thép, xi măng có mức phát thải lớn sẽ phải thực hiện đồng xử lý chất thải, giảm tỷ lệ phát thải…

Việc thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn sẽ trao lại cơ hội rất lớn cho Việt Nam để đạt được mục tiêu phát thải bằng 0 vào năm 2050, giảm rác thải, nhất là rác thải tới các bãi chôn lấp, xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn kéo dài vòng đời của sản phẩm và tái sử dụng rác như một nguồn tài nguyên.

Việt Nam còn 5 năm để tới vạch đích của Mục tiêu phát triển bền vững và Chiến lược phát triển kinh tế xã hội đến năm 2030. Với mục tiêu giảm gần 16% lượng phát thải khí nhà kính, đảm bảo xử lý 95% nước thải đô thị và tăng GDP bình quân đầu người lên 7.500 USD, đại diện UNDP đánh giá đây là mục tiêu tham vọng, phản ánh cam kết của Việt Nam đối với phát triển bền vững.

Để đạt được các mục tiêu này, Việt Nam sẽ cần phải vượt qua những thách thức đáng kể như ô nhiễm rác thải, không khí và nhựa, cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và bảo vệ môi trường.

Bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện thường trú Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam, cho rằng “Nền kinh tế tuần hoàn mang đến một cơ hội mạnh mẽ để giải quyết những thách thức này nhưng chúng ta phải hành động thật nhanh chóng, gấp rút chuyển đổi từ lập kế hoạch sang hành động”.

BIẾN TẦM NHÌN THÀNH HÀNH ĐỘNG

Để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn của Việt Nam, Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam đề xuất 4 con đường chính.

Thứ nhất, phải tích hợp thiết kế sinh thái vào các chính sách. Các chính sách dựa trên bằng chứng sẽ hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn. Bà chia sẻ, khung trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) của Việt Nam cung cấp một nền tảng vững chắc, tuy nhiên vẫn còn những khoảng cách trong quá trình thực hiện.

Theo bà Ramla Khalidi, Việt Nam có thể dẫn đầu chương trình nghị sự đổi mới bằng cách đưa thiết kế sinh thái vào lộ trình kinh tế tuần hoàn của mình, đặt ra các mục tiêu có thể đo lường được đối với nội dung tái chế, tuổi thọ sản phẩm và hiệu quả năng lượng. Các biện pháp như vậy không chỉ giúp Việt Nam phù hợp với các tiêu chuẩn bền vững toàn cầu, mà còn tạo lợi thế thúc đẩy khả năng cạnh tranh.

Thứ hai, Việt Nam nên ưu tiên các ngành then chốt để lồng ghép, tích hợp các hoạt động tuần hoàn. Bà Ramla Khalidi phân tích: tăng trưởng của Việt Nam gắn chặt với thương mại quốc tế và các chính sách như “Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon” của Liên minh châu Âu có thể tác động đến các ngành hướng đến xuất khẩu như nông nghiệp, nông sản, nuôi trồng thủy sản.

Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để tận dụng thế mạnh của kinh tế tuần hoàn, phát huy những thế mạnh tạo sự đột phá, khác biệt cho một số ngành mũi nhọn có được lợi thế cạnh tranh.

“Việt Nam nên ưu tiên các ngành có liên quan chặt chẽ đến thương mại. Các ngành như nông nghiệp, điện tử, nhựa, dệt may và vật liệu xây dựng. Ưu tiên các lĩnh vực này, Việt Nam có thể đáp ứng phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, mở ra cơ hội tăng trưởng bền vững và khả năng thích ứng lâu dài”, bà Ramla Khalidi cho biết.

Thứ ba, chuyển đổi tuần hoàn nên được lồng ghép vào các cải cách thể chế hiện tại. Theo bà Ramla Khalidi, trong bối cảnh nền kinh tế tuần hoàn, việc hợp lý hóa khuôn khổ quản trị và quy trình quản lý chính là chìa khóa, điều này đòi hỏi những nỗ lực phối hợp giữa các bộ, ngành. Các thể chế hiệu quả và cấu trúc quản trị hợp lý có thể tăng cường sự hợp tác liên ngành, giảm rào cản và tạo ra một môi trường thúc đẩy đổi mới - động lực thiết yếu cho nền kinh tế tuần hoàn.

Thứ tư, Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam nhấn mạnh quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn là nỗ lực của toàn xã hội. Việt Nam phải tiếp tục đặt con người và công bằng xã hội vào trung tâm của quá trình chuyển đổi tuần hoàn để đảm bảo quá trình này vừa công bằng vừa bao trùm.

Bà Ramla Khalidi khẳng định: “UNDP sẵn sàng hỗ trợ, đồng hành cùng Việt Nam trong việc ưu tiên các cải cách tạo ra hệ sinh thái hỗ trợ cho quá trình chuyển đổi. Chúng tôi đặt mục tiêu hỗ trợ các quốc gia như Việt Nam hướng tới nền kinh tế xanh hơn, tuần hoàn và ít carbon hơn, tăng trưởng xanh mang lại nhiều lợi ích cho phát triển bền vững”.

Theo các chuyên gia, kinh tế phát thải thấp là bắt buộc với các doanh nghiệp và nền kinh tế chứ không chỉ là sự lựa chọn để bảo vệ môi trường.

Ông Jerome Stucki, Trưởng bộ phận Kinh tế tuần hoàn và Tài nguyên, Tổ chức Phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO), cho rằng đã đến lúc cần phải chuyển đổi từ mô hình kinh tế tuyến tính sang thúc đẩy phát triển nền kinh tế tuần hoàn, tái chế, tái sử dụng tài nguyên rác thải. Để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi của ngành sản xuất, mô hình khu công nghiệp sinh thái (EIP) cần phải được xác định là một trong những trọng tâm trong chiến lược xây dựng nền kinh tế tuần hoàn.

HIỆN THỰC HÓA CÁC SÁNG KIẾN KINH TẾ TUẦN HOÀN, KINH TẾ XANH

Chia sẻ các hỗ trợ của UNIDO với việc triển khai kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, ông Jerome Stucki nêu rõ 4 trụ cột chính:

Thứ nhất, xây dựng các hoạt động đối thoại công tư về kinh tế tuần hoàn và tăng cường năng lực;

Thứ hai, nghiên cứu thiết kế sinh thái cho 5 ngành công nghiệp, song song với Kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam;

Thứ ba, hỗ trợ Bộ Kế hoạch và Đầu tư trong thúc đẩy áp dụng kinh tế tuần hoàn tại các khu công nghiệp, cụm công nghiệp và khu vực sản xuất kinh doanh tập trung;

Thứ tư, hỗ trợ tích hợp kinh tế tuần hoàn vào các chiến lược, kế hoạch chuyển đổi khu công nghiệp cả ở cấp trung ương và địa phương.

Chuyên gia UNIDO nhận xét rằng những nỗ lực chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn của ngành sản xuất Việt Nam bước đầu có những kết quả, sử dụng tài nguyên tiết kiệm và hiệu quả; thúc đẩy đầu tư doanh nghiệp, hướng tới các công nghệ xanh, góp phần giảm phát thải khí nhà kính. Tuy nhiên, các doanh nghiệp vẫn gặp phải một số khó khăn khi chuyển đổi, áp dụng phổ biến các mô hình kinh tế tuần hoàn, trong đó có vấn đề pháp lý cho khu công nghiệp sinh thái và thiếu tài chính xanh…

Đại diện UNIDO khuyến nghị Việt Nam cần sớm ban hành Thông tư hướng dẫn Nghị định 35/NĐ-CP làm cơ sở đo lường tiến độ chuyển đổi sang khu công nghiệp sinh thái và chính thức công nhận các khu và doanh nghiệp sinh thái; tích hợp lồng ghép cách tiếp cận khu công nghiệp sinh thái (EIP) vào các chính sách phát triển khu công nghiệp. Cùng với đó, hỗ trợ thúc đẩy thiết kế sinh thái trong triển khai kinh tế tuần hoàn theo Kế hoạch hành động quốc gia; hỗ trợ tiếp cận tài chính xanh...

Thứ trưởng Trần Quý Kiên cho biết hiện nay phát triển kinh tế tuần hoàn đang nhận được sự quan tâm, hỗ trợ của cộng đồng quốc tế để ứng phó với thách thức về cạn kiệt nguồn tài nguyên, suy thoái và ô nhiễm môi trường, tác động của biến đổi khí hậu. “Việt Nam mong muốn tiếp tục nhận được sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế trong xây dựng chính sách, pháp luật có liên quan đến kinh tế tuần hoàn, chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực, ứng dụng triển khai các mô hình và tiến hành công tác truyền thông về kinh tế tuần hoàn trong bối cảnh thế giới đang gặp nhiều biến động”.

Thứ trưởng cũng kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam tham gia tích cực, đóng góp trách nhiệm để hiện thực hóa các sáng kiến kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, kinh tế carbon thấp, góp phần đạt được các mục tiêu phát triển bền vững đến 2030.

Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 51-2024 phát hành ngày 16/12/2024. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam

Tùng Dương