Để ngành quỹ thành kênh dẫn vốn xứng tầm

Khi ngành quỹ phát triển, gánh nặng cung ứng vốn cho nền kinh tế của hệ thống ngân hàng sẽ được chia sẻ

Nắm giữ tổng tài sản 25,6 tỷ USD

Theo số liệu từ Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC), tính đến cuối tháng 12/2024, nhà đầu tư cá nhân trong nước có tổng cộng hơn 9,2 triệu tài khoản, tương đương khoảng 9% dân số. Giá trị giao dịch bình quân của nhóm này tăng 22,7%, đạt mức 18.700 tỷ đồng/phiên trong năm qua và chiếm khoảng 89% tổng giá trị giao dịch trên thị trường. Nhà đầu tư tổ chức (bao gồm các quỹ đầu tư chuyên nghiệp) chỉ chiếm khoảng 11% tổng giá trị giao dịch.

Tỷ lệ tham gia của nhà đầu tư cá nhân vào các sản phẩm đầu tư chuyên nghiệp như quỹ mở còn rất thấp. Theo số liệu của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và FiinGroup, vào cuối năm 2024, Việt Nam có 43 công ty quản lý quỹ đang hoạt động. Tổng tài sản quản lý (AUM) của các quỹ đầu tư, bao gồm quỹ mở, quỹ liên kết bảo hiểm, quỹ hưu trí đạt khoảng 25,6 tỷ USD, chỉ chiếm 5,9% GDP - tỷ lệ rất thấp so với một số quốc gia trong khu vực châu Á như Trung Quốc (19,1%), Thái Lan (20,4% GDP), Malaysia (51,5% GDP), hay Hàn Quốc (33,2% GDP). Số lượng nhà đầu tư cá nhân đang nắm giữ chứng chỉ quỹ mở khoảng hơn 423.000, thấp hơn nhiều so con số hơn 9 triệu tài khoản chứng khoán đang hoạt động.

Dù quy mô còn khá khiêm tốn, song có thể nói, ngành quỹ đang đứng trước cơ hội to lớn khi thị trường chứng khoán đang tiến gần hơn tới mục tiêu nâng hạng, gia tăng sức hút với dòng vốn trong và ngoài nước. Cốt yếu hơn, nền kinh tế đang bước vào giai đoạn tăng tốc phát triển, với nhu cầu vốn cho phát triển hạ tầng cũng như phục vụ sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp gia tăng mạnh mẽ và nhu cầu đầu tư của nhà đầu tư cá nhân và tổ chức gia tăng khi nguồn vốn tích lũy dày thêm.

Theo bà Nguyễn Thị Hằng Nga, Tổng giám đốc VCBF, để ngành quỹ có thể phát huy vai trò của mình, rất cần những giải pháp đồng bộ và đột phá. Trước tiên, quỹ đầu tư cần được nhìn nhận là một kênh dẫn vốn quan trọng của nền kinh tế. Một khi dòng vốn của nhà đầu tư cá nhân có thể được huy động cho doanh nghiệp thông qua các quỹ đầu tư được quản lý chuyên nghiệp, điều này không những cải thiện lợi nhuận cho nhà đầu tư mà còn giảm gánh nặng cung ứng vốn lên hệ thống ngân hàng, đặc biệt khi tỷ lệ dư nợ tín dụng/GDP đã đạt mức cao, khoảng 134%.

Giải pháp để ngành quỹ bứt phá

Theo bà Hằng Nga, ngành quỹ cần một kế hoạch hành động đồng bộ, với sự phối hợp chặt chẽ, từ định hướng dài hạn của cơ quan quản lý, hạ tầng phân phối rộng khắp, chất lượng nguồn nhân lực chuyên nghiệp và nguồn hàng hóa đầu tư dồi dào để thực sự bứt phá.

Về các giải pháp nâng cấp hạ tầng phân phối, VCBF cho rằng, cần cho phép ngân hàng cung cấp dịch vụ quản lý gia sản và chính thức phân phối chứng chỉ quỹ. Khi người dân đầu tư vào quỹ, ngân hàng giảm gánh nặng nhận tiền gửi và cho vay nền kinh tế. Hiện tại, các ngân hàng tại Việt Nam chưa được chính thức cung cấp dịch vụ quản lý gia sản, hay dịch vụ tư vấn đầu tư, trong khi ở một số ngân hàng trên thế giới, phí thu được từ dịch vụ quản lý gia sản có thể chiếm tới hơn 40% tổng phí dịch vụ của ngân hàng.

Bên cạnh đó, cần có các giải pháp để gia tăng số lượng và chất lượng hàng hóa trên thị trường vốn. Đây là điều kiện tiên quyết để quỹ có lợi nhuận hấp dẫn, tạo niềm tin dài hạn cho nhà đầu tư.

Thị trường chứng khoán trong nước hiện đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng “hàng hóa chất lượng”, bao gồm cả cổ phiếu niêm yết và trái phiếu doanh nghiệp niêm yết. Trong đó, nguồn cung cổ phiếu chất lượng còn hạn chế khi thị trường thiếu vắng các tập đoàn tư nhân lớn niêm yết mới, tiến độ cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước vẫn diễn ra chậm chạp. Nhóm cổ phiếu ngân hàng hiện chiếm tỷ trọng hơn 35% trong chỉ số VN-Index, khiến danh mục đầu tư của các quỹ thiếu tính đa dạng và không có nhiều doanh nghiệp trong các lĩnh vực cơ bản có khả năng duy trì mức tăng trưởng bền vững. Để khắc phục tình trạng này, cần thúc đẩy quá trình IPO và cổ phần hóa một cách thực chất, nâng cao năng lực quản trị sau cổ phần hóa, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp tư nhân lớn đáp ứng điều kiện niêm yết. Chính phủ có thể cân nhắc có chính sách khuyến khích miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho các doanh nghiệp niêm yết mới để các doanh nghiệp có động lực niêm yết, tạo ra một làn sóng niêm yết mới.

Quy trình, thủ tục phát hành trái phiếu ra công chúng và niêm yết trái phiếu cũng mất quá nhiều thời gian khiến các doanh nghiệp thường không lựa chọn phương án này. Do đó, cần có giải pháp để tháo gỡ “điểm nghẽn” này, tạo nguồn hàng cho quỹ trái phiếu. Với quy định quỹ mở trái phiếu chỉ được đầu tư tối đa 10% tài sản vào trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ, việc không có trái phiếu doanh nghiệp niêm yết cũng đồng nghĩa với việc quỹ mở trái phiếu không thể gia tăng về quy mô.

Đồng thời, theo bà Nga, cần tăng cường niềm tin nhà đầu tư - từ minh bạch đến hiệu quả thực tế. Dù mới chỉ khoảng 9% dân số sở hữu tài khoản chứng khoán, song 85 - 90% giao dịch trên thị trường chứng khoán Việt Nam đến từ nhà đầu tư cá nhân, phần lớn trong số đó mang tính đầu cơ và ngắn hạn. Niềm tin vào kênh đầu tư dài hạn qua các tổ chức chuyên nghiệp như quỹ mở vẫn chưa thực sự vững chắc. Để thay đổi điều này, ngành quản lý quỹ cần phát huy vai trò dẫn dắt của các chuyên gia đầu tư có chuyên môn sâu, không chỉ trong quản lý tài sản, mà còn trong nâng cao kiến thức tài chính cho cộng đồng. Các công ty quản lý quỹ uy tín cần tiên phong trong việc minh bạch hóa thông tin về hiệu quả hoạt động, xây dựng các kênh phổ biến kiến thức tài chính bài bản, dễ tiếp cận. Việc chuyển dịch hành vi đầu tư từ “lướt sóng theo cảm xúc” sang “đầu tư có chiến lược, có mục tiêu” cần được dẫn dắt bằng cả kiến thức lẫn minh chứng thực tế, thay vì chỉ dựa vào quảng bá sản phẩm.

Cuối cùng và không kém phần quan trọng là chính sách ưu đãi thuế để khuyến khích nhà đầu tư đầu tư dài hạn. Với tâm lý chạy theo lợi nhuận ngắn hạn, các chính sách khuyến khích thuế của Chính phủ sẽ giúp người dân có niềm tin vào quỹ và tạo thói quen đầu tư kỷ luật và dài hạn.

Cùng quan điểm, VinaCapital cho rằng, song song với các giải pháp nâng cao nhận thức cho nhà đầu tư, cần thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp khác nhằm phát triển ngành quỹ mở Việt Nam như giải pháp tăng cường các kênh phân phối quỹ mở, giải pháp đa dạng hóa sản phẩm quỹ đầu tư và giải pháp tăng tính hấp dẫn của sản phẩm quỹ đầu tư.

Trong đó, VinaCapital đề xuất sửa đổi Luật Các tổ chức tín dụng để cho phép ngân hàng thương mại phân phối sản phẩm tài chính, bao gồm quỹ mở. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cần xây dựng quy trình cấp chứng nhận, theo đó, nhân viên ngân hàng sau khi đạt chứng chỉ hành nghề được phép phân phối các sản phẩm đầu tư. Những giải pháp này sẽ giúp tăng độ bao phủ của đầu tư quỹ, nhờ vào mạng lưới sâu rộng của các chi nhánh ngân hàng, đồng thời chuẩn hóa và chuyên nghiệp hóa đội ngũ tư vấn đầu tư, bảo vệ nhà đầu tư cá nhân, tăng niềm tin của thị trường.

Các giải pháp tăng cường sản phẩm cho ngành quỹ có thể kể tới bao gồm đẩy nhanh quá trình phê duyệt các chỉ số mới và sản phẩm ETF, đồng thời mở rộng phạm vi chỉ số để bao gồm các chiến lược đầu tư mới như ETF chủ động, ETF chiến lược, ETF theo chủ đề, ETF trái phiếu; thực hiện các thay đổi liên quan đến quy định trong Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Chứng khoán để đưa mô hình quỹ đầu tư bất động sản của Việt Nam về gần với mô hình quỹ REITs trên thế giới; thực hiện các giải pháp giúp quỹ thành viên được thành lập và vận hành hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, để tăng cường tính hấp dẫn của sản phẩm quỹ, VinaCapital đề xuất cho phép các quỹ đầu tư áp dụng cấu trúc nhiều hạng chứng chỉ quỹ để tùy chỉnh theo nhu cầu khác nhau của nhà đầu tư, không áp dụng thuế thu nhập cá nhân hoặc các loại thuế khấu trừ liên quan đối với cổ tức mà nhà đầu tư cá nhân nhận được từ quỹ, áp dụng các ưu đãi thuế theo bậc để khuyến khích nhà đầu tư nắm giữ dài hạn (ví dụ giảm 50% thuế giao dịch đối với chứng chỉ quỹ được nắm giữ từ ít nhất 1 năm đến dưới 2 năm và miễn hoàn toàn thuế giao dịch đối với các khoản đầu tư được nắm giữ trên 2 năm), cung cấp ưu đãi thuế cho kế hoạch đầu tư định kỳ.

Lam Phong