Đề nghị người đứng đầu chịu trách nhiệm nếu để thất thoát tài nguyên

Tháo gỡ vướng mắc về thời hạn cấp giấy phép

Ngày 1/12, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà - đoàn Quảng Ninh

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà - đoàn Quảng Ninh cho rằng, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản đã thể hiện rõ mục tiêu hoàn thiện thể chế, phù hợp với chủ trương tổ chức bộ máy tinh gọn, đẩy mạnh phân cấp, cải cách thủ tục hành chính và tháo gỡ nhiều vướng mắc trong thực tiễn quản lý tài nguyên khoáng sản.

Chẳng hạn như, việc bỏ quy định về cấp không quá 5 loại giấy phép thăm dò đối với một loại khoáng sản cho cùng một tổ chức hay việc cho phép thăm dò mở rộng xuống sâu mà không phải điều chỉnh, bổ sung quy hoạch khoáng sản...

Về việc gia hạn, cấp phép, điều chỉnh giấy phép thăm dò khai thác khoáng sản, theo đại biểu, dự thảo quy định thời hạn các loại giấy phép thăm dò khai thác khoáng sản, cấp lại, điều chỉnh không phụ thuộc vào thời kỳ quy hoạch đã được phê duyệt. Quy định này là phù hợp, giúp tháo gỡ các vướng mắc về thời hạn cấp giấy phép.

Tuy nhiên, tại điểm c khoản 1 Điều 59 Luật Địa chất, khoáng sản quy định quyền của tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản được thăm dò, bổ sung, nâng cấp trữ lượng trong phạm vi ranh giới khu vực cấp phép khai thác. Kết quả thăm dò này làm cơ sở để điều chỉnh giấy phép khai thác dẫn đến tăng trữ lượng đề nghị cấp phép khai thác khác với trữ lượng huy động ghi trong quy hoạch.

Trường hợp như dự thảo luật sẽ dẫn đến việc cơ quan có thẩm quyền có thể không tiếp nhận, thẩm định hồ sơ điều chỉnh giấy phép khai thác do không phù hợp với quy hoạch. Thực tiễn đã có trường hợp điều chỉnh giấy phép khai thác, Hội đồng thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, trữ lượng cấp chưa được cập nhật vào quy hoạch khoáng sản nên đến nay hồ sơ vẫn chưa đủ điều kiện để thẩm định.

Vì vậy, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo xem xét, bổ sung vào cuối điểm h khoản 2 Điều 4 một khoản là: "Điều chỉnh giấy phép khai thác để bổ sung trữ lượng từ kết quả thăm dò được cơ quan có thẩm quyền công nhận thì trữ lượng khoáng sản được cấp phép khai thác không phụ thuộc vào trữ lượng huy động ghi trong quy hoạch khoáng sản, quy hoạch tỉnh đã được phê duyệt" để đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật, đồng thời tháo gỡ điểm nghẽn đang xảy ra phổ biến tại nhiều địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả khai thác tài nguyên, hạn chế lãng phí.

Về đề nghị bổ sung việc thử nghiệm công nghệ vào phạm vi được Chính phủ quy định, bà Nguyễn Thị Thu Hà cho hay, dự thảo luật quy định Chính phủ quy định điều kiện, tiêu chí xác định khu vực thăm dò xuống sâu và mở rộng; quy định và quyết định việc áp dụng nguyên tắc điều tra cơ bản địa chất, điều tra địa chất về khoáng sản và hoạt động khoáng sản đối với đất hiếm.

Hiện nay, việc lấy mẫu thử nghiệm công nghệ được thực hiện trong quá trình thăm dò trên cơ sở trình Bộ Khoa học và Công nghệ tại thời điểm thăm dò. Sau khi kết thúc thăm dò, tổ chức, cá nhân có chủ trương thực hiện dự án đầu tư khai thác, chế biến khoáng sản cần phải lấy mẫu thử nghiệm với công nghệ khác hoặc cao hơn.

Tuy nhiên, dự thảo luật chưa có quy định về việc này. Vì vậy, cần thiết phải giao Chính phủ bổ sung quy định này để doanh nghiệp có cơ chế triển khai thực hiện. "Do đó, đề nghị bổ sung cụm từ "thử nghiệm công nghệ" vào phạm vi được Chính phủ quy định nhằm tạo hành lang pháp lý đầy đủ, phù hợp với yêu cầu khoa học, công nghệ trong lĩnh vực đất hiếm, giúp doanh nghiệp có cơ sở triển khai đầu tư đảm bảo an toàn, hiệu quả và phù hợp với thông lệ quốc tế" - bà Hà nêu rõ.

Về quyền ưu tiên nộp hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác khoáng sản, đại biểu đoàn Quảng Ninh thông tin, theo quy định tại điểm 2a mục b khoản 19, quyền ưu tiên nộp hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác khoáng sản nhóm 4 là 45 ngày đối với trường hợp cung cấp cho các công trình, dự án, nhiệm vụ quy định tại khoản 1a Điều 55 của luật này.

Tuy nhiên, các thủ tục đối với khoáng sản nhóm 3 và nhóm 4 theo điều nêu trên đều được ưu tiên cắt giảm, không phải thực hiện các thủ tục liên quan đến đầu tư vào môi trường.

Dự án đầu tư khai thác khoáng sản hoặc phương án khai thác khoáng sản phải có nội dung về an toàn trong khai thác khoáng sản, bảo vệ môi trường, xác định mức ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường trong các khu vực khoáng sản nhóm 4 đều có khả năng xuất hiện khoáng sản nhóm 3 và ngược lại. Do đó, đề nghị điều chỉnh thời gian ưu tiên thống nhất là 3 tháng để các đơn vị đánh giá kỹ lưỡng lại khoáng sản trong khu vực thay vì 45 ngày như quy định hiện hành.

Kiểm soát chặt chẽ sản lượng khai thác

Đại biểu Đàng Thị Mỹ Hương - đoàn Khánh Hòa nhận xét, về quy định cấp phép khai thác khoáng sản nhóm 3 phục vụ các dự án tại Điều 55, dự án luật đang quy định nới lỏng rất nhiều thủ tục, không yêu cầu căn cứ vào phương án quản lý địa chất, khoáng sản.

Đại biểu Đàng Thị Mỹ Hương - đoàn Khánh Hòa.

Theo đại biểu, khoáng sản nhóm 3 là nhóm dễ phát sinh khai thác vượt phạm vi, khai thác quá khối lượng, nếu không được kiểm soát chặt chẽ về sản lượng khai thác thì rất có thể dẫn đến việc mượn dự án để khai thác thương mại. Việc này tiềm ẩn rủi ro dễ dẫn đến thất thoát tài nguyên, tiêu cực, tham nhũng nếu không quy định hệ thống giám sát khai thác, cơ chế kiểm soát sản lượng bắt buộc đối với các trường hợp được miễn nhiều thủ tục tại khoản 1a Điều 55 của dự án luật.

Do đó, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo cần rà soát, nghiên cứu bổ sung tại khoản này quy định bắt buộc về hệ thống giám sát khai thác thực hiện quan trắc sản lượng theo mốc thời gian thực hiện và cần bổ sung quy định về công khai thông tin, bổ sung quy định về chuẩn dữ liệu khai thác và trách nhiệm kiểm tra, kiểm soát, giám sát đối với các cơ quan quản lý nhà nước cho phù hợp.

Về sửa đổi, bổ sung điểm đ khoản 2 và bổ sung khoản 2a Điều 73, khai thác khoáng sản nhóm 4 phục vụ công trình công cộng, bà Đàng Thị Mỹ Hương nêu rõ, nghiên cứu nội dung quy định tại khoản 2a Điều 73 và những quy định bổ sung cho thấy, dự thảo luật đã quy định miễn nhiều thủ tục, cho phép bỏ gần như toàn bộ thủ tục đầu tư môi trường, như không phải phê duyệt chủ trương đầu tư, không phải đánh giá tác động môi trường.

Dự thảo luật chỉ quy định yêu cầu lập phương án khai thác khoáng sản nhóm 4 và trình cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền để xem xét cấp giấy phép khai thác. "Khoáng sản nhóm 4 là khoáng sản dễ khai thác vượt mức, nếu khai thác không kiểm soát có thể gây suy thoái môi trường. Việc quy định không yêu cầu đánh giá tác động môi trường - một quy trình bắt buộc theo Luật Bảo vệ tài nguyên môi trường theo tôi là một việc bất cập" - đại biểu đoàn Khánh Hòa cho hay.

Cho rằng việc quy định chỉ lập phương án khai thác như dự thảo luật là một điểm chưa phù hợp, đại biểu cho biết, phương án khai thác chỉ là cơ sở kỹ thuật và kinh tế của dự án khai thác, báo cáo đánh giá tác động môi trường mới là công cụ pháp lý để đánh giá toàn diện tác động của môi trường, thiên tai và cộng đồng dân cư.

Việc bỏ qua bước đánh giá tác động có thể gây lỗ hổng trong quy trình phê duyệt, không đủ cơ sở để đánh giá toàn diện các rủi ro tiềm tàng, gây lỗ hổng trong khâu đánh giá rủi ro môi trường, dễ dẫn đến tiêu cực và có thể gây ra nhiều nguy cơ gây ảnh hưởng, thiệt hại cho người dân sống gần hoặc trong vùng khai thác và môi trường nếu có sự cố xảy ra, nhất là trong bối cảnh vừa qua có nhiều thiệt hại do sạt lở đất, lũ lụt gây ra.

Thực tiễn cho thấy, các khu vực khai thác khoáng sản nhóm 4 thường nằm gần các khu vực như sông, suối, đồi núi. Việc khai thác vượt mức có thể ảnh hưởng đến địa chất, gây sạt lở, xói mòn hoặc làm mất cân bằng thủy văn, dễ dẫn đến lũ lụt. Do đó, đề nghị cần bổ sung các quy định về đánh giá tác động môi trường, rủi ro sạt lở, xói mòn khi có thiên tai để đảm bảo công cụ pháp lý thực hiện công tác giám sát, đảm bảo an toàn và phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, để tăng trách nhiệm pháp lý của các tổ chức khai thác, phòng ngừa tiêu cực trong việc bỏ qua đánh giá tác động và vi phạm quy hoạch, bảo vệ quyền lợi của người dân trong vùng dự án khai thác, hạn chế thiệt hại do khai thác gây ra, bà Hương đề nghị cần nghiên cứu bổ sung quy định chủ đầu tư hoặc tổ chức khai thác phải cam kết về việc bồi thường thiệt hại nếu khai thác gây tác động xấu đến môi trường, làm ảnh hưởng đến đời sống, gây thiệt hại kinh tế của người dân, cộng đồng do dự án khai thác gây ra.

Đồng thời, để tăng cường trách nhiệm quản lý nhà nước đối với người đứng đầu, đề nghị cần rà soát, nghiên cứu bổ sung quy định chặt chẽ về việc quy định chịu trách nhiệm nếu để xảy ra thất thoát tài nguyên, cấp phép trái quy hoạch hoặc để xảy ra tình trạng khai thác vượt mức kéo dài. Bổ sung quy định này tại Điều 108 quy định về thẩm quyền cấp phép.

Quỳnh Nga