Để nông nghiệp hữu cơ phát triển

Là một nhà khoa học trẻ, PGS-TS Nguyễn Thị Liên Thương, Viện trưởng Viện Dinh dưỡng và Sức khỏe - Trường ĐH Thủ Dầu Một (trường công lập trực thuộc UBND TPHCM). đã có nhiều năm nghiên cứu và chuyển giao thành công các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ.

* Phóng viên: Cơ duyên nào đã đưa bà đến với lĩnh vực nghiên cứu gắn với nông nghiệp hữu cơ, cụ thể là Đông y, trà, nấm và đông trùng hạ thảo?

- PGS-TS Nguyễn Thị Liên Thương: Trường ĐH Thủ Dầu Môt xác định sản xuất nông nghiệp là thế mạnh của Việt Nam và là nhu cầu của nhiều nước trên thế giới. Thị trường lớn thảo dược là một bộ phận có giá trị cao của trồng trọt nông nghiệp, phục vụ nhu cầu sức khỏe của cộng đồng người Việt.

PGS-TS Nguyễn Thị Liên Thương sau khi hoàn thành luận án tiến sĩ công nghệ sinh học từ học bổng toàn phần của Chính phủ Hàn Quốc chuyên ngành công nghệ sinh học môi trường đã chọn trở về công tác, giảng dạy tại Trường ĐH Thủ Dầu Một.

Tôi đặc biệt quan tâm về các loài chứa nhiều dược chất, có giá trị kinh tế cao và có thể sản xuất ở quy mô lớn, phù hợp khí hậu Việt Nam, trong đó có trà, nấm dược liệu (linh chi, đông trùng hạ thảo, hầu thủ…). Từ đó, phát triển giống, vùng trồng, công nghệ chiết xuất... là các bước mà chúng tôi tập trung nghiên cứu công nghệ để phục vụ sản xuất thực tế quy mô lớn.

* Trong các công trình nghiên cứu của mình, đâu là hướng nghiên cứu mà bà tâm đắc nhất?

- Tôi tâm đắc về hướng các hợp chất tự nhiên từ nông nghiệp dược liệu và tạo ra sản phẩm từ sản phẩm phổ biến như trà thảo dược, đến các quy trình chiết xuất tinh chế phục vụ trong ngành dược, dược mỹ phẩm, thực phẩm bổ sung và thêm nữa là tạo ra chuỗi giá trị từ nguyên liệu thế mạnh của địa phương.

* Những thách thức lớn nhất mà các nhà khoa học trong lĩnh vực dược liệu đang đối mặt là gì? Bà từng chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp chưa? Kết quả ra sao?

- Sự gặp nhau giữa nghiên cứu từ trường đại học và nhu cầu doanh nghiệp đang là vấn đề chưa được giải quyết tốt tại Việt Nam. Cho nên, đẩy mạnh các hoạt động gắn kết giữa yêu cầu doanh nghiệp vào trường đại học, các dự án hợp tác công tư giữa trường và doanh nghiệp, các quỹ nghiên cứu đầu tư công nghệ, các hình thức start up công nghệ dược liệu cũng cần được xây dựng lộ trình và chuẩn hóa phương thức, bắt kịp câu chuyện mà đang thực hiện rất tốt ở các nước mạnh về dược liệu.

Nghiên cứu công nghệ nuôi trồng đông trùng hạ thảo tại Trường ĐH Thủ Dầu Một

Trường ĐH Thủ Dầu Một chúng tôi hơn 10 năm qua luôn đặt trọng tâm nghiên cứu phục vụ ứng dụng và có nhiều kết quả chuyển giao ứng dụng vào đời sống. Các đối tác như MHD Pharma, Công ty Ampharco U.S.A, Công ty U&I, Công ty Y lang, Viviton (USA)…, các công ty trong và ngoài nước đều có những đối tác lớn tin cậy của nhà trường, đáp ứng được những yêu cầu đặt hàng công nghệ sát với thực tiễn.

* Doanh nghiệp Việt thường gặp khó khăn gì khi tiếp cận công nghệ nuôi trồng, chiết xuất dược liệu? Một quy trình chuẩn để biến nghiên cứu trong phòng thí nghiệm thành sản phẩm thương mại cần những bước nào, thưa bà?

- Trong nước có nhiều vùng canh tác đất nông nghiệp lớn. Tuy nhiên, đối với trồng dược liệu có yêu cầu về độ sạch của đất rất cao, về thổ nhưỡng, canh tác an toàn, thu hái đúng phương pháp, đúng mùa vụ, thời tiết, bảo quản sau thu hoạch.

Hơn nữa, các công nghệ chiết xuất, tinh chế công nghệ cao, nhà máy sẵn có thiết bị và quy trình để sản xuất chiết xuất, khách hàng cho nông trại dược liệu, công ty chiết xuất… là yếu tố quyết định đầu ra và kế hoạch sản xuất của vùng trồng.

Doanh nghiệp trồng chưa có đủ thông tin về nhu cầu khách hàng, thiếu thông tin về vùng đất trồng dược liệu phù hợp, công nghệ chiết xuất…, dẫn đến chưa nhiều doanh nghiệp đầu tư về ngành công nghiệp dược liệu tại Việt Nam.

Một quy trình chuẩn để biến nghiên cứu trong phòng thí nghiệm thành sản phẩm thương mại là đầu tiên, chúng tôi phát triển các công nghệ nền tảng về dược liệu như sàng lọc giống có hoạt chất, phương pháp chiết xuất, đánh giá chất lượng, công dụng dược liệu.

Song song đó, chúng tôi tiếp nhận đặt hàng công nghệ cho từng loại sản phẩm và tập trung phát triển các mẫu sản phẩm cho doanh nghiệp thăm dò thị trường ở quy mô nhỏ, điều chỉnh nếu cần, tính chi phí sản xuất, thực hiện nghiên cứu minh chứng công dụng, hoàn thiện hồ sơ công bố sản phẩm, xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật sản phẩm, phối hợp doanh nghiệp sản xuất lớn và phát triển công nghệ ở quy mô công nghiệp.

Đây là quá trình đồng hành với doanh nghiệp từ khi nhận đặt hàng đến khi hoàn thiện đưa vào sản xuất, tùy theo nhu cầu của doanh nghiệp hợp tác đến giai đoạn họ cần.

* Bà đánh giá tiềm năng thị trường trà, đông trùng hạ thảo và nấm dược liệu tại Việt Nam trong 5–10 năm tới ra sao?

- Thị trường trà, bao gồm trà dược liệu chức năng, trà hỗ trợ sức khỏe, có tiềm năng phát triển cao do người tiêu dùng ngày càng quan tâm sức khỏe, phòng bệnh hơn điều trị.

Trà không chỉ là thức uống mà còn trở thành sản phẩm chức năng hỗ trợ sức khỏe (giảm stress, cải thiện tiêu hóa, giải độc, chống oxy hóa). Việt Nam có nhiều nguyên liệu bản địa giàu hoạt chất phù hợp phát triển dòng trà chức năng.

Kể cả đông trùng hạ thảo cũng có tiềm năng rất lớn, thuộc phân khúc cao cấp. Đây là sản phẩm dược liệu chức năng có giá trị cao cả trong nước và xuất khẩu, có nghiên cứu chứng minh tác dụng tăng miễn dịch, chống oxy hóa, hỗ trợ thể trạng - phù hợp xu hướng chăm sóc sức khỏe chủ động.

Nấm dược liệu như nấm linh chi, nấm tươi chức năng, nấm cao cấp… cũng có xu hướng tăng trưởng đáng kể. Bởi nấm dược liệu được người tiêu dùng ưa chuộng nhờ thành phần beta-glucan, polysaccharide, chất chống oxy hóa.

* Nông dân có nên tham gia lĩnh vực này không? Nếu có, nên bắt đầu từ đâu? Theo bà, yếu tố nào quan trọng hơn: Vốn, công nghệ hay con người?

- Việt Nam có lợi thế vùng trồng và nguyên liệu, nhưng đây cũng là lĩnh vực rủi ro cao nếu làm theo lối trồng - bán thô - thiếu khoa học.

Hộ nông dân, doanh nghiệp nhỏ hoặc startup có thể tham gia nếu có lợi thế về công nghệ, như sản xuất giống chất lượng tốt, kỹ thuật canh tác năng suất và chất lượng cao, có công nghệ và thiết bị sản xuất pilot tốt, chọn đối tượng dược liệu phù hợp với nhu cầu thị trường theo các bước sau.

Bước 1: Chọn phân khúc hẹp - vấn đề rõ: Điều tra nhu cầu thị trường, các công ty đang cung cấp sản phẩm tương tự, những vấn đề cần cải tiến, xác định thế mạnh của start up

Bước 2: Liên kết khoa học ngay từ đầu, hợp tác với các trường, viện nghiên cứu công nghệ, vì yêu cầu nghiên cứu đòi hỏi máy móc thiết bị cao cấp và nhân sự chuyên môn cao.

Bước 3: Bắt đầu từ quy mô nhỏ - sản phẩm tinh, không cần nhà máy lớn. Có thể gia công (OEM) theo công thức riêng. Sản xuất thử nghiệm – pilot.

Tôi cho rằng, vốn, công nghệ hay con người đều quan trọng trong lĩnh vực dược liệu này. Bởi lẽ, con người tạo ra công nghệ, tạo ra phương thức vận hành doanh nghiệp. Trong khi đó, vốn là phương tiện để thực thi, quyết định quy mô, sức đầu tư máy móc, công nghệ và giá thành sản xuất, lợi thế cạnh tranh tiếp cận nhiều nguồn khách hàng, chi phí thuê nhân sự giỏi, marketing tạo thương hiệu, đầu tư các công nghệ trọng điểm đột phá.

Thực hiện: Thanh Thảo