Để sông Tô Lịch trong xanh bền vững

Nước sông Tô Lịch trở nên trong xanh khi được bổ cập nước từ hồ Tây. Ảnh: Duy Khánh

Hành trình hồi sinh của một dòng sông xanh

Những ngày đầu tháng 9, người dân Thủ đô Hà Nội không khỏi bất ngờ khi chứng kiến dòng sông Tô Lịch vốn gắn với hình ảnh ô nhiễm, đen ngòm nay bỗng trở nên trong xanh, có thể nhìn thấy cá bơi lội. Chia sẻ về cảm xúc của mình, ông Nguyễn Minh Tiến (cư trú tại phường Láng) xúc động cho biết, sông Tô Lịch đang dần không còn mùi hôi như trước nữa, cây cối xung quanh cũng xanh mát hơn. “Đây là sự thay đổi mà bao năm nay chúng tôi mong mỏi. Người dân rất vui mừng, vì điều này không chỉ cải thiện môi trường sống mà còn làm đẹp bộ mặt của Thủ đô” - ông Tiến nhấn mạnh.

Trong khi đó, ông Phan Đức Minh, cư trú tại phường Yên Hòa, Hà Nội bày tỏ: "Bằng mắt thường cũng có thể nhìn thấy và cảm nhận sự thay đổi rõ rệt rất tích cực khi dòng sông có sức sống hơn trong những ngày qua. Người dân mừng khi thấy cá xuất hiện trên sông, nhiều người còn mang vợt ra sông vớt cá. “Bao nhiêu năm chỉ thấy dòng sông ô nhiễm, mùi nước và rác thải nồng nặc, nay được thấy dòng sông trong xanh trở lại, chúng tôi thực sự vui mừng và mong là sẽ giữ mãi được như thế này” - ông Minh hồ hởi.

Theo PGS.TS Trần Minh Hải, chuyên gia môi trường đô thị, để duy trì màu xanh Tô Lịch, Hà Nội cần một chiến lược tổng thể: duy trì dòng chảy bổ cập quanh năm, tránh tình trạng “nước chết” mùa khô. Kiểm soát chặt chẽ chất lượng nước thải đầu ra từ các khu dân cư, cơ sở sản xuất. Xây dựng cơ chế giám sát cộng đồng, để người dân trực tiếp tham gia bảo vệ dòng sông. “Không chỉ là việc của chính quyền hay ngành môi trường, mà hồi sinh Tô Lịch cần sự tham gia của toàn xã hội. Khi mỗi người dân có ý thức giữ gìn, khi hệ thống quản lý vận hành chặt chẽ, lúc đó mới có thể khẳng định dòng sông đã thực sự hồi sinh bền vững” - ông Trần Minh Hải khẳng định.

Theo Trưởng Ban Quản lý Dự án xử lý nước thải Yên Xá thuộc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp TP Hà Nội Trương Quốc Bảo, cùng với nước từ Hồ Tây, nước sau xử lý từ Nhà máy Xử lý nước thải Yên Xá (dự kiến trước 20/9) sẽ bổ cập tạo dòng chảy trên sông Tô Lịch với lưu lượng khoảng 200.000m3/ngày đêm. Sự kết hợp của hai nguồn nước sạch này, cùng với việc xây dựng 3 đập dâng cao su dự kiến tại Cống Mọc, Cầu Dậu và trước ngã ba sông Tô Lịch - sông Kim Ngưu, sẽ giúp duy trì mực nước sông ở cao trình 3,5m và tạo dòng chảy liên tục. Dòng chảy ổn định chính là điều kiện tiên quyết để tái tạo hệ sinh thái, khử mùi và giảm thiểu ô nhiễm một cách bền vững.

Đảm bảo Tô Lịch luôn có dòng chảy quanh năm

Nhiều năm trước, sông Tô Lịch bị biến thành “dòng sông chết” vì không còn lưu thông nước tự nhiên, thay vào đó là nguồn thải sinh hoạt. Do đó, Hà Nội đã xây dựng kế hoạch dẫn nước từ sông Hồng bổ cập vào Tô Lịch, đồng thời tận dụng nguồn nước dồi dào từ Hồ Tây sau xử lý. Từ năm 2024, dự án thử nghiệm đã cho thấy hiệu quả tích cực: Khi dòng nước từ hồ Tây chảy qua, nhiều đoạn sông trở nên trong hơn, giảm đáng kể mùi hôi, dòng chảy ổn định. Giai đoạn tiếp theo sẽ đồng bộ hóa với việc lấy thêm nước từ sông Hồng qua hệ thống cống ngầm, đảm bảo Tô Lịch luôn có dòng chảy quanh năm.

Bên cạnh việc bổ cập nước, yếu tố cốt lõi là ngăn chặn nguồn ô nhiễm trực tiếp. UBND TP Hà Nội đã chỉ đạo đẩy nhanh tiến độ xây dựng hệ thống cống gom nước thải dọc hai bờ Tô Lịch, toàn bộ nước thải sinh hoạt sẽ được thu gom và chuyển về các nhà máy xử lý tập trung, thay vì xả thẳng xuống sông. Song hành với hệ thống cống gom, hệ thống kè bờ cũng đã cơ bản hoàn thành không những giúp bảo vệ bờ, chống sạt lở, mà còn tích hợp đường dạo, ghế ngồi, không gian sinh hoạt cộng đồng. Việc kè bờ sẽ đi kèm với trồng cây xanh, xây dựng công viên ven sông, biến Tô Lịch từ một “kênh thoát nước” thành một dải công viên sinh thái xuyên suốt, kết nối các khu dân cư.

GS.TS Phạm Quý Nhân - Giảng viên Cao cấp Khoa Tài nguyên Nước, trường Đại học Tài nguyên và Môi trường cho biết, để các dòng sông thực sự hồi sinh, cần một chiến lược tổng thể bao gồm kiểm soát ô nhiễm từ nguồn bằng việc xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung, tách nước thải khỏi nước mưa, giám sát chặt chẽ xả thải công nghiệp và y tế. Song song với đó là nạo vét bùn đáy, ứng dụng công nghệ sinh học để phân hủy chất ô nhiễm, xây dựng các hồ điều hòa đảm bảo nguồn cấp nước cho sông vào mùa khô. Đồng thời phát triển vùng đệm sinh thái cũng như quản lý bền vững bằng việc thả cá và vi sinh vật có lợi, áp dụng công nghệ tuần hoàn nước đô thị, phối hợp liên ngành, thu hút đầu tư tư nhân, nâng cao nhận thức người dân.

Đánh giá về lợi ích của sông Tô Lịch, Viện trưởng Viện Phát triển du lịch châu Á Phạm Hải Quỳnh cho biết, việc làm sạch và chỉnh trang sông Tô Lịch không chỉ mang lại môi trường sống tốt hơn cho người dân mà còn mở ra nhiều cơ hội phát triển du lịch bền vững, tạo sức hấp dẫn mới cho Thủ đô. Cùng với đó, việc phát triển du lịch quanh sông Tô Lịch sẽ tạo ra nhiều việc làm mới cho người dân địa phương, cải thiện kinh tế cộng đồng.

Hà Nội đang đứng trước thời điểm quan trọng để định hình tương lai phát triển xanh, bền vững và giàu bản sắc. Cải tạo các dòng sông nội đô không chỉ là hành động vì môi trường mà là hành động văn hóa - xã hội sâu sắc. Đó là cách để hiện thực hóa ước mơ về một Hà Nội “xanh - sạch - đẹp - đáng sống” trở thành hiện thực.

Hà Nội sẽ khởi công dự án đầu tư xây dựng công viên hai bên sông Tô Lịch

Trước đó, tháng 3/2025, Văn phòng UBND TP Hà Nội ban hành thông báo về kết luận của Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Dương Đức Tuấn, tại cuộc họp nghe báo cáo về phương án thiết kế cải tạo sông Tô Lịch của một doanh nghiệp tư nhân. Thời điểm đó, Hà Nội yêu cầu nghiên cứu kỹ hơn về bờ kè hai bên sông (khu vực nào mở rộng được, khu vực nào không) để tạo không gian có nhiều cảnh quan vừa cho phép mở rộng mặt nước sông Tô Lịch, đồng thời tạo quỹ đất phát triển công trình dịch vụ công cộng.

Triệu Tâm