Đề thi học sinh giỏi Ngữ văn: Bàn về hai cách nhìn cuộc sống

Câu 1. (8,0 điểm)

Tôi nói với bọn trẻ
Phía sau cái cây to đùng ấy
Tôi đã học âm nhạc, hội họa và thi ca
Chúng ồ lên và bật cười
Chỉ có những chú chim, hoa cỏ và ánh sáng thôi.

(Phía sau một cái cây, Đặng Văn Hùng, trích Thổi hoa về biển, Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2021)

Anh/Chị hãy viết bài văn nghị luận bàn về hai cách nhìn cuộc sống được thể hiện trong bài thơ trên.

Câu 2. (12,0 điểm)

Nhìn lại lịch sử tiếp nhận, ý nghĩa tác phẩm nhiều khi không thuộc quyền kiểm soát của nhà văn. Bước vào kỉ nguyên số, đồng nghĩa việc sáng tác nhiều khi không còn là một độc quyền của nghệ sĩ. Cả hai điều đó đều có thể dẫn tới "Cái chết của tác giả".

Bằng trải nghiệm văn học của bản thân, anh/chị hãy bình luận ý kiến trên.

Gợi ý đáp án nghị luận xã hội

1. Giải thích – cảm nhận văn bản

Hai cách nhìn cuộc sống được gợi ra: Cách nhìn nghệ thuật, tâm hồn: Sau cái cây, người nghệ sĩ cảm nhận ra âm nhạc, hội họa, thi ca – biểu tượng cho cái đẹp, sự sáng tạo, chiều sâu tinh thần. Cách nhìn đời thường, hồn nhiên: Bọn trẻ lại chỉ thấy chim chóc, hoa cỏ, ánh sáng – những gì cụ thể, gần gũi, giản dị.

Hai cách nhìn không đối lập mà bổ sung cho nhau: một bên thiên về chiều sâu nghệ thuật – biểu tượng, một bên thiên về sự ngây thơ, hồn nhiên – trực cảm.

2. Bình luận ý nghĩa

Cách nhìn nghệ thuật: Thể hiện khả năng khám phá tầng sâu, biến cái bình thường thành giá trị thẩm mỹ. Gợi nhắc vai trò của văn chương – nghệ thuật: giúp con người nhận ra vẻ đẹp ẩn giấu của cuộc đời.

Cách nhìn trẻ thơ: Hồn nhiên, trực tiếp, gắn với niềm vui sống tự nhiên. Nhắc nhở chúng ta rằng sự giản dị, trong trẻo cũng là một vẻ đẹp.

Thông điệp: Cuộc sống đa diện, có thể tiếp nhận bằng nhiều góc độ. Người trưởng thành cần gìn giữ cả chiều sâu nghệ thuật lẫn sự hồn nhiên trẻ thơ. Mỗi góc nhìn đều góp phần làm giàu tâm hồn và mở rộng trải nghiệm sống.

3. Kết luận

Bài thơ là lời nhắc hãy sống vừa với con mắt nghệ sĩ, vừa với trái tim trẻ thơ. Cuộc đời trở nên ý nghĩa khi ta biết tìm kiếm cái đẹp trong cả những gì tinh tế và bình dị.

Gợi ý đáp án nghị luận văn học

1. Giải thích vấn đề

"Ý nghĩa tác phẩm không thuộc quyền kiểm soát của nhà văn": Khi ra đời, tác phẩm được độc giả tiếp nhận theo nhiều cách, vượt ngoài ý định tác giả.

"Sáng tác không còn là độc quyền của nghệ sĩ trong kỉ nguyên số": Sự phát triển công nghệ cho phép bất kì ai cũng có thể sáng tạo, chia sẻ, biến nghệ thuật thành lĩnh vực đại chúng.

"Cái chết của tác giả": Khái niệm do R. Barthes đưa ra – nghĩa là không tuyệt đối hóa vai trò tác giả; tác phẩm sống nhờ sự đọc và diễn giải đa dạng.

2. Bình luận

Ở góc độ tích cực: Giúp tác phẩm mở rộng đời sống, có nhiều cách hiểu phong phú. Đề cao vai trò của người đọc, coi họ là đồng sáng tạo. Mở rộng dân chủ trong nghệ thuật, ai cũng có thể chia sẻ tiếng nói sáng tạo.

Ở góc độ hạn chế: Nguy cơ bóp méo, hiểu sai, thậm chí xuyên tạc tác phẩm. Sự lan tràn nội dung dễ dãi trong kỉ nguyên số có thể làm loãng giá trị đích thực. Vai trò tác giả tuy không tuyệt đối, nhưng vẫn là điểm tựa chủ yếu để xác định tinh thần.

3. Liên hệ trải nghiệm văn học

Khi đọc Truyện Kiều, mỗi thế hệ lại có cách cảm nhận: bi kịch của số phận, hay tiếng nói nhân văn, hay tinh thần phản kháng. Đó là minh chứng cho sự "sống" của tác phẩm ngoài ý định ban đầu của Nguyễn Du.

Trong thời đại số, nhiều sáng tác mạng (thơ, truyện ngắn,…) trở thành hiện tượng, nhưng không phải lúc nào cũng đạt đến chiều sâu nghệ thuật.

4. Kết luận

"Cái chết của tác giả" không phải là phủ nhận tác giả, mà là mở rộng quyền năng cho tác phẩm và độc giả. Người đọc cần tỉnh táo để tiếp nhận đa chiều nhưng không quên gốc rễ sáng tạo. Nghệ thuật đích thực luôn dung hòa: tôn trọng tác giả, đồng thời khẳng định quyền giải mã của độc giả.

Ly Hương