Đề xuất án lệ về bồi thường, hỗ trợ đối với nhà mua thanh lý trên đất của cơ quan nhà nước
Vụ Giám đốc Kiểm tra III, TAND Tối cao đề xuất Án lệ số 19/2025 về việc bồi thường hoặc hỗ trợ đối với tài sản là nhà mua thanh lý để ở trên đất của cơ quan nhà nước khi đất bị thu hồi.
TAND Tối cao đang lấy ý kiến góp ý dự thảo Án lệ số 19/2025 về việc bồi thường hoặc hỗ trợ đối với tài sản là nhà mua thanh lý để ở trên đất của cơ quan nhà nước khi đất bị thu hồi. Dự thảo án lệ này do Vụ Giám đốc Kiểm tra III, TAND Tối cao đề xuất.
Nguồn án lệ dựa trên Quyết định giám đốc thẩm số 09/2023/HC-GĐT ngày 13-4-2023 về việc khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai và yêu cầu bồi thường thiệt hại của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao giữa người khởi kiện là ông H và người bị kiện là Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ, UBND huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ; người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có 2 người.
Hình minh họa. Ảnh: YC
Nội dung vụ án được đề xuất làm án lệ
Năm 1991, vợ ông H chuyển công tác đến TAND huyện Tam Thanh, tỉnh Vĩnh Phú (cũ). Khi về nhận công tác, vợ ông H được cơ quan phân cho một gian nhà làm việc và một gian nhà để ở.
Sau đó, ông H đã xin cơ quan và được đồng ý cho ông làm thêm một quán bán hàng và một số công trình phụ khác.
Năm 1996, TAND huyện Tam Thanh chuyển đến trụ sở mới nên ông H làm đơn xin mua nhà thanh lý và được TAND huyện Tam Thanh đồng ý bán cho ông H 3 gian nhà với số tiền là 4 triệu đồng.
Ngày 26-3-2008, UBND huyện Tam Nông ban hành quyết định về việc thu hồi và chuyển mục đích sử dụng đối với 1.430m² đất trụ sở cơ quan do UBND thị trấn Hưng Hóa quản lý.
Diện tích đất bị thu hồi nêu trên tiếp tục giao lại cho UBND thị trấn Hưng Hóa quản lý để lập hồ sơ giao đất ở cho các hộ gia đình, cá nhân, trình UBND huyện Tam Nông xem xét phê duyệt. Ngày 4-4-2008, ông H tiếp tục làm đơn đề nghị hợp thức đất.
Ngày 2-3-2009, UBND huyện Tam Nông ban hành quyết định về việc thu hồi đất ở do UBND thị trấn Hưng Hóa quản lý để giao cho Hội đồng đấu giá quyền sử dụng đất huyện tổ chức đấu giá quyền sử dụng đất ở. Ông H không nhất trí và đã có khiếu nại nhưng UBND huyện Tam Nông và UBND tỉnh Phú Thọ đã lần lượt trả lời bác khiếu nại của ông H.
Sau đó, UBND huyện Tam Nông ban hành quyết định cưỡng chế giải phóng mặt bằng đối với tài sản của hộ gia đình ông H.
Ông H cho rằng các quyết định của ủy ban là trái pháp luật, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của gia đình ông vì ông đủ điều kiện được làm thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
Vì vậy, ông H khởi kiện yêu cầu tòa án hủy các quyết định thu hồi, giải quyết khiếu nại, cưỡng chế; yêu cầu UBND huyện Tam Nông bồi thường thiệt hại số tiền 942,5 triệu đồng do việc cưỡng chế gây ra và bồi thường danh dự nhân phẩm cho ông số tiền 300 triệu đồng.
Người bị kiện là Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ cho rằng việc ông H đề nghị được xem xét cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trên phần diện tích đất mua tài sản thanh lý (3 gian nhà làm việc) của TAND huyện Tam Thanh năm 1998 là không có cơ sở. Vì từ năm 1984 đến năm 2007, chủ sử dụng là TAND huyện Tam Nông; ông H không phải là chủ sử dụng đất hợp pháp đối với phần diện tích gắn liền với tài sản mua thanh lý.
Ông H cũng không phải là người bị Nhà nước thu hồi đất, không thuộc đối tượng được bồi thường về đất, cũng không thuộc đối tượng được xem xét cấp giấy chứng nhận theo quy định tại Điều 50 Luật Đất đai năm 2003… nên đề nghị TAND tỉnh Phú Thọ bác đơn khởi kiện của ông H.
UBND huyện cũng không chấp nhận yêu cầu khởi kiện của ông H.
Giám đốc thẩm hủy cả 2 bản án
Xử sơ thẩm tháng 11-2018, TAND tỉnh Phú Thọ bác đơn khởi kiện của ông H.
Vợ chồng ông H kháng cáo. Xử phúc thẩm tháng 12-2019, TAND Cấp cao tại Hà Nội chấp nhận một phần kháng cáo của vợ chồng ông H, sửa một phần quyết định của bản án sơ thẩm theo hướng buộc UBND thị trấn Hưng Hóa phải trả lại giá trị tài sản nguyên vật liệu của vợ chồng ông H được nhận lại là 272.000 đồng tiền giá trị tài sản nguyên vật liệu bị cưỡng chế theo biên bản định giá tài sản. Hiện số tiền này đang lưu giữ tại ngân sách của UBND thị trấn Hưng Hóa quản lý.
Ngày 10-5-2020, vợ chồng ông H có đơn đề nghị xem xét bản án phúc thẩm theo thủ tục giám đốc thẩm.
Tại Quyết định kháng nghị giám đốc thẩm ngày 6-12-2022, Chánh án TAND Tối cao đã kháng nghị xét xử giám đốc thẩm theo hướng hủy bản án phúc thẩm và bản án sơ thẩm; giao hồ sơ vụ án cho TAND tỉnh Phú Thọ xét xử sơ thẩm lại theo đúng quy định của pháp luật.
Xử giám đốc thẩm, Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao đã đưa ra nhiều lập luận để chấp nhận quyết định kháng nghị giám đốc thẩm của Chánh án TAND Tối cao nêu trên. Trong đó, có phần nhận định dưới đây được lựa chọn đề xuất làm nội dung của Án lệ số 19.
Dự thảo nội dung án lệ
Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao cho rằng mặc dù người bị thu hồi đất là TAND huyện Tam Nông nhưng ông H là người có tài sản trên đất (3 gian nhà thanh lý do mua hóa giá của TAND huyện Tam Thanh).
Tại Quyết định bán thanh lý nhà ngày 20-4-1998 của TAND huyện Tam Thanh có nội dung sau khi nộp tiền xong ông H có quyền sở hữu 3 gian nhà này. Đồng thời, tại hợp đồng mua bán nhà thanh lý cùng ngày giữa TAND huyện Tam Thanh và ông H cũng thể hiện các thủ tục đăng ký với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền do ông H chịu trách nhiệm.
Do đó, có cơ sở để xác định việc nhận chuyển nhượng 3 gian nhà thanh lý của ông H không phải là mua bán vật liệu mà ông H mua với mục đích sử dụng để ở. 3 gian nhà này được ông H mua thanh lý trước thời điểm nhà nước có quyết định thu hồi đất của TAND huyện Tam Nông và trước khi có quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất tại thị trấn Hưng Hóa.
Theo quy định tại khoản 3 Điều 43 Luật Đất đai năm 2003: “Người bị thu hồi đất quy định tại khoản 1 nhưng không thuộc khoản 2 Điều này được bồi thường thiệt hại về tài sản gắn liền với đất bị thu hồi” nên lẽ ra, sau khi có quyết định thu hồi đất, UBND huyện Tam Nông phải thực hiện việc kiểm kê các tài sản của ông H để có cơ sở xem xét việc bồi thường hoặc hỗ trợ đối với các tài sản có trên đất bị thu hồi (nếu có) thì mới đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho gia đình ông H.
