Đề xuất cơ quan báo chí có quyền ngăn chặn việc sao chép nội dung trên nền tảng số, mạng xã hội

Bảo đảm sự phát triển của báo chí trước sự cạnh tranh của các loại hình truyền thông mới

Sáng 24/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí. Theo ông, đây là một loại quyền đã được pháp luật của nhiều nước cập nhật vào Luật Sở hữu trí tuệ để bảo đảm sự phát triển của báo chí trước sự cạnh tranh của các loại hình truyền thông mới, đặc biệt là truyền thông mạng xã hội. Nhờ đó, cơ quan báo chí có quyền cho phép hoặc ngăn chặn việc sao chép, trích xuất, khai thác thương mại nội dung báo chí, đặc biệt trên nền tảng số, công cụ tìm kiếm và mạng xã hội.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu.

Việc ông đề xuất quyền này là bởi, hiện nay, các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là các mạng xã hội có số lượng người dùng lớn đang thu lợi đáng kể nhờ hiển thị, tổng hợp, trích đoạn hoặc đặt liên kết nội dung báo chí. Tin tức đang trở thành tài nguyên để các nền tảng này tăng thời gian truy cập, quảng cáo và thậm chí là đào tạo mô hình AI. Trong khi đó, cơ quan báo chí phải chịu chi phí sản xuất tin tức nhưng lại không được chia sẻ doanh thu tương xứng, dẫn đến việc nguồn thu của báo chí truyền thống suy giảm mạnh.

"Tin tức là hàng hóa công đặc biệt, có vai trò rất quan trọng đối với xã hội. Nếu báo chí không có nguồn lực, chất lượng thông tin suy giảm, sẽ có khả năng dẫn đến tình trạng tin giả và thông tin bị thao túng", ông lo ngại.

Đại biểu nhấn mạnh, việc không có quy định về quyền liên quan thì báo chí thiếu cơ sở pháp lý để khởi kiện hoặc yêu cầu dỡ bỏ nội dung bị khai thác trái phép. Quyền này cung cấp cơ sở pháp lý rõ ràng để yêu cầu cấp phép; thương lượng phí; hạn chế hành vi sao chép đoạn trích; bảo vệ đầu tư của cơ quan báo chí vào việc nâng cao chất lượng của tin tức...

Đại biểu Nguyễn Minh Đức.

Cần quy định trách nhiệm pháp lý đối với tác phẩm do AI tạo ra

ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) đề nghị ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các tác phẩm do AI tạo ra và áp dụng mô hình bảo vệ có điều kiện. Đồng thời, nguyên tắc sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi. Xác định rõ AI không phải là chủ thể quyền mà chủ thể quyền là con người, là người cuối cùng sử dụng/ vận hành AI, trừ trường hợp có thỏa thuận là người khác.

"Cách tiếp cận này không phủ nhận vai trò của AI nhưng vẫn giữ vững yêu cầu về tính nguyên gốc của sản phẩm và sự sáng tạo của con người", ông lý giải và đề nghị xem xét bổ sung quy định tác phẩm, sản phẩm do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra chỉ được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người trong quá trình hình thành, chỉnh sửa hoặc định hướng nội dung.

Liên quan quyền tác giả đối với tác phẩm do AI hỗ trợ hoặc do AI tạo ra, ĐBQH Nguyễn Minh Đức (TP Hồ Chí Minh) cho rằng, một cá nhân khi sử dụng AI sáng tác ra các tác phẩm nghệ thuật thì phải quy định chặt chẽ, tác phẩm do AI hỗ trợ và tác phẩm do AI tạo ra, quy định về trách nhiệm pháp lý khi AI tạo ra tác phẩm vi phạm bản quyền. Ông đề xuất quy định trong luật thừa nhận vai trò sáng tạo của con người trong chuỗi tạo tác bằng AI; quy định rõ tiêu chuẩn để xác định tác giả; quy định cấm, hạn chế đăng ký quyền tác giả cho tác phẩm hoàn toàn do AI tự sinh; cơ chế truy nguồn để chứng minh tính hợp pháp của dữ liệu đầu vào trong sử dụng AI...

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng.

Khẳng định dự thảo luật chưa có quy định vấn đề trách nhiệm pháp lý trong vi phạm sở hữu trí tuệ đối với tác phẩm do AI tạo ra, như nội dung vi phạm bản quyền, sao chép dữ liệu trái phép..., đại biểu đề nghị xác định rõ trách nhiệm liên đới của nhà cung cấp nền tảng AI, người vận hành mô hình, người sử dụng, cơ chế miễn trừ cho hệ thống AI có biện pháp phòng ngừa hợp lý...

Về điều chỉnh hành vi xâm phạm sở hữu trí tuệ trong môi trường internet, ĐBQH Nguyễn Minh Đức cho rằng, luật cần cập nhật để xử lý các hiện tượng như deepfake, sao chép nội dung trực tuyến tự động, hành vi sử dụng dữ liệu trái phép, mô hình AI tái tạo phong cách, giọng nói, hình ảnh cá nhân... "Xoay quanh câu chuyện sở hữu trí tuệ, cần bổ sung các hành vi vi phạm mới", ông nêu.

Sẽ bổ sung các hình phạt mang tính răn đe đối với xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

Phát biểu giải trình sau đó, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm của con người.

Quang cảnh hội trường.

"Sản phẩm do con người sử dụng AI như một công cụ để tạo ra, giống như bút vẽ, máy ảnh", Bộ trưởng dẫn chứng và cho biết, nếu con người có đóng góp sáng tạo đáng kể thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế. Còn nếu con người đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp thì không phải tác giả, nhưng có quyền sử dụng và thương mại. Bộ trưởng cho hay, luật sẽ giao Chính phủ xác định mức độ sáng tạo của người dùng để có cơ chế bảo hộ phù hợp.

Ban soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu kỹ ý kiến về việc sử dụng thông tin đã được công bố hợp pháp, công khai và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích huấn luyện AI, với điều kiện là kết quả đầu ra của AI không xâm phạm quyền tác giả. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, sẽ hoàn thiện Tòa án chuyên biệt về sở hữu trí tuệ; bổ sung các hình phạt mang tính răn đe đối với xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, "giống như ăn cắp trong thế giới thực"...

Quỳnh Vinh