Đề xuất thiết lập cơ chế giám sát đặc biệt của VKSND Tối cao

Tại phiên thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp chiều 27-10, các đại biểu đã bày tỏ quan tâm đến thẩm quyền được rút ngắn hoặc kéo dài thời hạn, thủ tục thực hiện các hoạt động tố tụng so với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (khoản 2, Điều 6 về duy trì hoạt động tố tụng trong tình trạng khẩn cấp).

Cụ thể, theo quy định tại khoản 2 Điều 6 về việc duy trì hoạt động tố tụng trong tình trạng khẩn cấp, thủ trưởng Cơ quan điều tra, Viện trưởng VKS, Chánh án TAND các cấp được rút ngắn hoặc kéo dài thời hạn, thủ tục thực hiện các hoạt động tố tụng so với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự nhưng phải phù hợp với nguyên tắc theo quy định.

Đại biểu Huỳnh Thị Phúc (Đoàn TP.HCM). Ảnh: QH

Thiết kế 'van khóa an toàn' để tránh cách hiểu, áp dụng khác nhau

Đại biểu Huỳnh Thị Phúc (đoàn TP.HCM) cho rằng “dù chỉ có vài từ” nhưng sự tác động của quy định là không hề nhỏ nếu không rõ hơn để có thể đảm bảo tính chặt chẽ nhất. Bởi quy định này đã chạm đến cốt lõi của các nguyên tắc tố tụng hình sự liên quan quyền của công dân.

Nêu cụ thể, bà Phúc nói Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành quy định thời gian tố tụng rất chặt chẽ, như thời hạn tạm giữ người theo quy định tại Điều 118, thời hạn tạm giam trong điều tra tại Điều 173, thời hạn truy tố tại Điều 240, thời hạn chuẩn bị xét xử tại Điều 277.

Từ đó, bà đề nghị cần xem xét thiết kế "van khóa an toàn" để phòng tránh các trường hợp hiểu khác nhau, áp dụng luật khác nhau của người đứng đầu trong các cơ quan tiến hành tố tụng khi “rút ngắn hoặc kéo dài” như dự thảo mà không có giới hạn định lượng, không có điều kiện áp dụng và cũng không có cơ chế giám sát.

Bởi theo đại biểu đoàn TP.HCM, điều đó có thể dẫn đến tình trạng giam giữ kéo dài, xét xử chậm trễ… làm cho quyền tự do của đối tượng bị ảnh hưởng, đồng thời dẫn đến 2 hệ quả. Đó là có thể kéo dài thời hạn tạm giữ, tạm giam vượt quá chuẩn mực đối với các quy định tương ứng hoặc rút ngắn thủ tục truy tố, xét xử khiến quyền bào chữa và tranh tụng dễ bị vô hiệu hóa.

“Tôi đề nghị xem xét sửa đổi, bổ sung nội dung này theo hướng giới hạn cụ thể việc rút ngắn, kéo dài chỉ được áp dụng trong thời gian có hiệu lực của lệnh công bố tình trạng khẩn cấp, chỉ được điều chỉnh không quá 1/3 thời hạn luật định và phải ghi rõ nội dung, lý do bằng văn bản” – bà Huỳnh Thị Phúc nói và đề nghị VKSND cấp trên trực tiếp phải tiến hành kiểm sát tính hợp pháp của quyết định này để không phá vỡ nguyên tắc của tố tụng.

Lý giải thêm, bà Phúc cho rằng Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành được thiết kế dựa trên nguyên tắc VKSND thực hiện việc kiểm soát hoạt động điều tra, còn TAND kiểm tra tính hợp pháp của các biện pháp tố tụng và cơ quan điều tra chịu trách nhiệm về việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn. Trong khi đó, dự thảo Luật quy định ba chủ thể gồm cơ quan điều tra, VKSND và TAND đều được quyền rút ngắn hoặc kéo dài tình trạng khẩn cấp nhưng không quy định cơ quan nào giám sát cơ quan nào.

“Giả thuyết đặt ra khi 3 chủ thể trên đều được nới lỏng quy trình thì toàn bộ cơ chế kiểm soát chéo có thể bị vô hiệu hóa và làm phát sinh rủi ro bởi quy trình được linh hoạt hóa mà không có giới hạn” – bà Huỳnh Thị Phúc nói và đề nghị xem xét quy định việc thiết lập cơ chế giám sát đặc biệt của VKSND Tối cao.

Theo đó, VKSND Tối cao cần được trao quyền kiểm tra đột xuất, yêu cầu đình chỉ các biện pháp tố tụng đặc biệt nếu phát hiện có dấu hiệu vi phạm, định kỳ phải công khai báo cáo Quốc hội về việc áp dụng tố tụng trong tình trạng khẩn cấp.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Thị Thủy (đoàn Thái Nguyên). Ảnh: QH

Cần quy định riêng về các thủ tục tố tụng trong tình trạng khẩn cấp

Cùng góp ý vào nội dung này, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Thị Thủy (đoàn Thái Nguyên) khẳng định khi đã nói về tình trạng khẩn cấp là chúng ta cũng không lường được những tính chất, mức độ nguy hiểm của nó.

Do đó, bà Thủy bày tỏ tán thành với quan điểm cần có quy định riêng về các thủ tục tố tụng trong tình trạng khẩn cấp, đồng thời nhất trí với việc cho phép thủ trưởng Cơ quan điều tra, Viện trưởng VKSND, Chánh án TAND các cấp được kéo dài thời hạn thực hiện các hoạt động tố tụng so với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.

Tuy nhiên, bà đề nghị cân nhắc quy định thủ trưởng các cơ quan tiến hành tố tụng được kéo dài hoặc rút ngắn thủ tục tố tụng trong tình trạng khẩn cấp. “Tôi cho rằng chỉ nên quy định theo hướng thủ trưởng các cơ quan tiến hành tố tụng được kéo dài thời hạn thực hiện các hoạt động tố tụng, còn thủ tục sẽ do điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán cân nhắc, tùy vào vụ án, tiến trình giải quyết vụ án cụ thể” – bà Thủy nêu.

Bởi theo bà Thủy, nếu quy định như trong dự thảo có thể dẫn đến cách hiểu là khi mở phiên tòa xét xử thì anh chỉ cần tiến hành thủ tục xét hỏi, có thể bỏ bớt đi thủ tục tranh tụng.

“Tùy theo tiến trình giải quyết vụ án cụ thể, những người trực tiếp tiến hành tố tụng sẽ đánh giá và xác định cách thức thực hiện phù hợp để bảo đảm giải quyết vụ án dân chủ, khách quan và toàn diện. Nếu thấy các lời khai mâu thuẫn thì bắt buộc phải tiến hành đối chất. Nếu thấy việc nhận dạng của người bị hại và các nạn nhân khác chưa rõ ràng thì phải tổ chức việc nhận dạng, giọng nói…” – bà Thủy nhấn mạnh.

NGUYỄN THẢO