Đến tháp cổ Chót Mạt khám phá nền văn hóa Óc Eo

Tháp Chót Mạt (hay còn gọi là tháp Chóp Mạt) là một trong ba ngọn tháp cổ của nền văn hóa Óc Eo còn sót lại tại miền Nam Việt Nam, cùng với tháp cổ Bình Thạnh (cũng nằm trong tỉnh Tây Ninh) và tháp cổ Vĩnh Hưng (Bạc Liêu cũ, nay thuộc tỉnh Cà Mau). Với những du khách yêu mến lịch sử, thích được học hỏi và khám phá những nền văn hóa khác nhau, thì tháp cổ Chót Mạt là một địa danh không thể bỏ qua.

Tháp Chót Mạt tọa lạc tại huyện Tân Biên cũ của tỉnh Tây Ninh, cách trung tâm thành phố Tây Ninh cũ khoảng hơn 20km về phía Tây Bắc. Tháp được xây trên một gò đất hình chữ nhật hơi nhô lên, xung quanh là tường gạch thấp. Do nằm giữa cánh đồng, du khách có thể nhìn thấy khu tháp từ đằng xa.

Tháp Chót Mạt được xây dựng vào khoảng thế kỷ thứ 8 trong thời kỳ hậu Óc Eo. Nhưng mãi đến khoảng đầu thế kỷ 20 (có tài liệu ghi là giữa thế kỷ 19), tháp mới được các nhà khảo cổ phát hiện ra. Lúc mới được phát hiện, công trình đã bị hư hại nhiều dưới sự tác động của thời gian và môi trường. Phải qua nhiều đợt sửa chữa, trùng tu cùng công tác khảo cổ, bảo tồn, tháp mới có được dáng hình như ngày hôm nay.

Về thiết kế kiến trúc, tháp Chót Mạt được xây hình vuông với 4 cạnh theo 4 hướng có chiều cao 10m tính từ mặt đất lên đến đỉnh tháp. Cửa ra vào tháp là duy nhất và nằm ở hướng Đông. Chân tháp gồm 3 tầng xếp chồng lên nhau và nhỏ dần lên phía trên.

Tháp không có chóp mái, và cái tên Chóp Mạt hay Chót Mạt có được cũng là bắt nguồn từ việc ngôi tháp khi được phát hiện đã bị mất đi phần chóp. Dù đã trải qua nhiều lần trùng tu, công trình vẫn chưa được khôi phục lại phần mái như thời quá khứ huy hoàng.

Tương tự như những công trình tháp Chămpa cổ xưa ở một số tỉnh miền Trung Việt Nam, tháp Chót Mạt được xây dựng bằng cách đặt các phiến đá và gạch nung phẳng xếp chồng khít lên nhau mà không dùng một chất kết dính nào, ở giữa các phiến đá và gạch không hề có một kẽ hở, thể hiện kỹ thuật xây dựng tinh thông và điêu luyện vượt bậc của người xưa.

Mặt tường ngoài của tháp Chót Mạt là nghệ thuật chạm khắc nổi – những bức phù điêu mang hình ảnh hoa lá, chim muông, thánh thần… Dưới đôi mắt sáng tạo và bàn tay khéo léo của những người thợ lành nghề, cuộc sống của vương quốc Phù Nam xưa hiện lên thật tài tình và sống động.

Khu vực thờ cúng bên trong tháp khá đơn giản. Không gian hơi nặng mùi vì vài chú dơi làm tổ ở tít trên tường cao.

Một phần kiến trúc đã bị sụp đổ của tháp Chót Mạt, được quây lại làm công tác bảo tồn và học thuật. Mỗi một viên gạch trong đống đổ nát đều chứa đựng những câu chuyện lịch sử và văn hóa sâu sắc.

Một số di tích còn lại bao gồm bệ thờ Yoni và một số bức tượng thần Vishnu bằng sa thạch là bằng chứng cho thấy tháp ban đầu được dùng để thờ phụng thần Vishnu.

Vào năm 1993, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận tháp Chót Mạt là Di tích lịch sử – văn hóa quốc gia. Tháp Chót Mạt là nhân chứng sống cho nền văn hóa Óc Eo từng có quá khứ phát triển hào hùng của vương quốc Phù Nam xưa. Nếu có dịp về xứ Tây Ninh, mời bạn ghé qua thăm ngôi tháp cổ để nhìn lại một dấu ấn văn hóa lịch sử quan trọng.

Nguyễn Thị Bình An