Di dời đại học khỏi nội đô: Thiếu cơ chế đặc thù, vướng cả tâm lý và hạ tầng

Hơn một thập kỷ vẫn dậm chân tại chỗ

Sau khi Hà Tây sáp nhập vào Hà Nội, năm 2009, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt nhiệm vụ Quy hoạch xây dựng hệ thống trường đại học, cao đẳng tại vùng Thủ đô Hà Nội đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2050.

Nhiều khu vực nội thành Hà Nội có mật độ các trường đại học tập trung lớn, gây áp lực về hạ tầng đô thị, giao thông. Trong ảnh là tuyến đường Nguyễn Trãi nơi có các trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Hà Nội...

Một trong những mục tiêu của quy hoạch là “giải quyết những khó khăn, bất cập về không gian và điều kiện cơ sở hạ tầng kỹ thuật của các trường đại học, cao đẳng trong Thủ đô Hà Nội và những ảnh hưởng của hệ thống trường tới sự phát triển chung của Thủ đô”.

Theo đó, 12 trường đại học, cao đẳng được Sở Quy hoạch - Kiến trúc đề xuất di dời là Đại học Công đoàn, Đại học Kinh tế kỹ thuật công nghiệp, Đại học Luật Hà Nội, Đại học Ngoại thương, Đại học Xây dựng, Đại học Y Hà Nội, Đại học Răng Hàm Mặt, Đại học Y tế công cộng, Cao đẳng Y tế Hà Nội, Đại học Văn hóa Hà Nội, Viện đại học Mở Hà Nội, Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội. Tuy nhiên, đến nay chỉ có trường Đại học Y tế công cộng hoàn thành việc di dời.

Được coi là tuyến đường có mặt cắt ngang rộng tại Hà Nội, nhưng vào giờ cao điểm tuyến đường Nguyễn Trãi luôn trong tình trạng ùn tắc giao thông. Chỉ dài khoảng hơn 1km, nhưng tuyến đường này đã phải "gánh" các trường đại học lớn như: Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Hà Nội...

Hay trên tuyến phố Đê La Thành, chỉ một đoạn đường ngắn có đến hai trường đại học là Đại học Mỹ thuật công nghiệp và Đại học Văn hóa Hà Nội.

Các trường đại học lo ngại việc di chuyển ra các khu vực ngoại thành, xa trung tâm sẽ ảnh hưởng đến công tác tuyển sinh.

Mật độ giao thông cao, quá tải trường lớp cho thấy việc di dời các trường đại học ra khỏi nội đô là cần thiết. Nhưng chủ trương này hiện đang "giậm chân tại chỗ" vì nhiều lý do.

Đại diện trường Đại học Văn hóa Hà Nội cho rằng, khi ở trong nội đô công tác tuyển sinh sẽ thuận lợi và đạt yêu cầu hơn. Nếu như chuyển ra ngoại thành, vị trí xa hơn thì tuyển sinh sẽ rất khó khăn, nhiều học sinh sẽ chuyển sang trường khác, điều này ảnh hưởng đến sự phát triển của trường. Hiện tại trường vẫn chưa nhận được chủ trương cụ thể về việc di dời.

Trần Khánh Linh, sinh viên trường Đại học Văn hóa Hà Nội cho biết: Tâm lý của sinh viên bây giờ đều thích học ở nội đô để thuận tiện đi lại, học tập và tìm kiếm các cơ hội việc làm.

"Không phải gia đình nào cũng có điều kiện nuôi con em học hành, như em, bố mẹ chỉ hỗ trợ năm thứ nhất đại học. Đến năm thứ 2, khi đã quen với môi trường học tập, em phải tranh thủ thời gian rảnh để đi làm thêm, có thêm thu nhập phục vụ học hành và các chi phí sinh hoạt khác. Nếu chuyển trường tới các khu vực ngoại thành, chúng em rất khó tìm việc làm thêm và các dịch vụ vui chơi, giải trí cũng bị hạn chế", Trần Khánh Linh chia sẻ.

Trao đổi với phóng viên Báo Xây dựng, PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết: Từ năm 2011, Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn 2050 đã đề ra chủ trương phân bố lại hệ thống trường đại học - cao đẳng, khống chế số sinh viên nội đô xuống khoảng 30.000 và xây mới 3.500 - 4.500ha khu, cụm đại học ở các huyện ngoại thành (Gia Lâm, Sóc Sơn, Thạch Thất...) để phục vụ 40.000 - 51.000 sinh viên.

Mục tiêu là giảm tải hạ tầng kỹ thuật, giải phóng quỹ đất nội đô cho phát triển đô thị. Tuy nhiên, đến nay việc di dời mới chỉ thực hiện lác đác một số trường (điển hình nhất là Đại học Quốc gia Hà Nội di dời trụ sở lên Hòa Lạc sau gần 20 năm xây dựng cơ sở mới). Nhiều trường trọng điểm khác dẫu nằm trong kế hoạch di dời nhưng cũng chưa thực hiện do gặp nhiều khó khăn.

Khó khăn thứ nhất liên quan đến cơ chế hướng dẫn chưa đồng bộ, sự phối hợp giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo và TP Hà Nội cũng chưa phân minh bạch nên các trường có tâm lý chưa đi cũng không sao, cũng chưa có ai phải chịu trách nhiệm về việc này.

Thứ hai là khó khăn do nguồn lực hạn chế. Hầu hết các trường đều không thể huy động nguồn lực tự thân để xây dựng quy mô khang trang đáp ứng yêu cầu của thông tư 01 và phù hợp với quy mô phát triển. Ngay đại học lớn như Quốc gia Hà Nội (có quỹ đất hàng nghìn ha) cũng gặp khó trong khâu giải phóng mặt bằng vì đầu tư còn hạn chế nên phải rất nỗ lực mới chuyển được cơ sở làm việc lên Hòa Lạc.

Hơn nữa, quy hoạch đô thị và hạ tầng chưa đồng bộ. Hệ thống giao thông kết nối giữa trung tâm và các khu đại học vệ tinh (Hòa Lạc, Sơn Tây, Sóc Sơn, Xuân Mai...) chưa phát triển làm chậm việc di chuyển của sinh viên và cán bộ. Nếu các dịch vụ xã hội, cơ sở hạ tầng đồng bộ cùng phương tiện giao thông thuận lợi thì việc di dời sẽ được tạo điều kiện thuận lợi hơn.

Một khó khăn về tâm lý cũng trở ngại việc di chuyển. Đó là tâm lý làm gần nhà. Nhiều thầy cô đã ổn định môi trường sống ở nội đô, cũng đã nhiều tuổi sẽ ngại di chuyển xa. Bản thân sinh viên cũng thích học tại các khu trung tâm để có thể tiện việc đi làm thêm gia tăng thu nhập.

Cần sớm có cơ chế, chính sách đặc thù

TS. Đào Ngọc Nghiêm, Phó chủ tịch Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, việc di dời các trường đại học, cao đẳng không đáp ứng đủ tiêu chuẩn ra khỏi nội đô là vấn đề cấp bách nhằm giảm áp lực hạ tầng giao thông, phù hợp sự phát triển bền vững của ngành giáo dục. Tuy nhiên, chủ trương này đòi hỏi rất nhiều yếu tố từ vấn đề giao thông, cơ sở vật chất, nguồn lực để thực hiện.

Xây dựng một trường mới, tạo sự hấp dẫn cho sinh viên không phải dễ; định hướng quy mô đào tạo cũng phải phù hợp ngành nghề, đáp ứng nhu cầu xã hội. Đây là việc làm phức tạp đã đặt ra từ lâu, nên suy nghĩ để ban hành cơ chế đặc thù, tạo điều kiện thuận lợi tập trung ngân sách, đóng góp của doanh nghiệp để khuyến khích các trường đại học ra những vị trí thích hợp. Chỉ giữ lại các trường có vị trí đặc thù khi có giá trị di sản.

"Đồng thời, lo cho trường học nhưng phải lo cho cán bộ, công, nhân viên như thế nào? Khi di dời trường học đi phải tạo nhà ở mới cho họ. Chúng ta cần làm rõ kế hoạch di dời như thế nào, hỗ trợ của nhà nước đến đâu? Bởi với cơ chế tự chủ thì việc bố trí nguồn lực để di dời và đầu tư xây dựng cơ sở mới là khó khăn, thách thức lớn đối với các trường", TS Đào Ngọc Nghiêm cho hay.

Nhiều thách thức khi di dời các trường đại học.

PGS.TS Trần Thành Nam, Phó hiệu trưởng trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, vấn đề chính là phải hoàn thiện được cơ sở vật chất ở nơi mới trước khi di dời.

Vì vậy, để thúc đẩy nhanh hơn tiến độ di dời, Hà Nội cần triển khai đồng bộ một số giải pháp thực tiễn sau: Xác định danh mục trường phải di dời và lộ trình rõ ràng, phân định cơ quan chủ trì thực hiện. Ví dụ, yêu cầu các trường có quy mô nhỏ (dưới 2ha, trừ trường đặc thù) tập trung di chuyển trước theo định hướng quy hoạch.

Các Nghị quyết, Quyết định của Trung ương đã nêu "cần cơ chế, chính sách" rõ ràng, vì vậy các bộ (Giáo dục và Đào tạo, Tài chính, Xây dựng) và TP Hà Nội cần ban hành hướng dẫn, tiêu chí di dời cụ thể, có cơ chế giám sát tiến độ và quy định rõ trách nhiệm các bên.

Đầu tư xây dựng cơ sở vật chất tại khu đại học vệ tinh trước khi di dời toàn bộ. Cần đẩy nhanh xây dựng và hoàn thiện các tuyến giao thông kết nối (đường bộ, đường sắt đô thị) giữa nội đô và vùng Hòa Lạc, Xuân Mai, Sóc Sơn… Xây dựng đủ ký túc xá, nhà công vụ, khu vui chơi giải trí, cửa hàng tiện ích, y tế để đảm bảo chất lượng đời sống của giảng viên và sinh viên tại nơi mới.

Cần có thêm các cơ chế huy động nguồn lực tài chính xã hội hóa. Hà Nội có thể bàn với Chính phủ cấp bổ sung vốn giải phóng mặt bằng và xây dựng cơ sở mới cho các trường quan trọng. Các trường cũng nên liên kết với doanh nghiệp, phát triển mô hình giáo dục gắn doanh nghiệp để huy động đầu tư. Việc xã hội hóa giáo dục đại học là xu hướng được chỉ đạo; chính quyền có thể tạo cơ chế ưu đãi đất đai, thuế cho doanh nghiệp tham gia xây trường mới.

Các cơ sở giáo dục cần nghiên cứu chính sách hỗ trợ trực tiếp tài chính cho người di chuyển. Ví dụ, các giảng viên lớn tuổi có thể được hỗ trợ xây hoặc thuê nhà ở khu mới, được xét bồi dưỡng thâm niên, phụ cấp công tác xa. Trường cần mở rộng quy mô đào tạo kết hợp với các tỉnh (giúp sinh viên có cơ hội thực tập, việc làm gần nhà).

Các trường nên đẩy mạnh đào tạo trực tuyến hoặc tăng cường 100% chỗ ở nội trú tại khu mới để sinh viên yên tâm. Nhà nước cũng có thể cấp học bổng, hỗ trợ sinh hoạt phí cho sinh viên ở xa trong giai đoạn chuyển giao.

Đồng thời, cần nghiên cứu để sử dụng hiệu quả và đúng giá trị của các quỹ đất cũ cho việc phát triển. Nếu các phương án sử dụng cơ sở cũ minh bạch, rõ ràng, hiệu quả, các cơ sở giáo dục và cả xã hội sẽ có tâm thế và ủng hộ việc di chuyển mạnh mẽ hơn.

Khánh Hòa