Đi tìm chìa khóa tài chính cho ngành công nghiệp khoáng sản

Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: Thu Thảo/Mekong ASEAN.

Phát biểu tại Hội thảo “Chính sách tài chính cho ngành công nghiệp khoáng sản” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức ngày 15/10, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký VCCI nhận định, khoáng sản là "chìa khóa" nâng cao vị thế của Việt Nam.

"Với trữ lượng khoáng sản quý hiếm đứng top 10 thế giới, đặc biệt là đất hiếm và vonfram, tài nguyên Việt Nam sẽ là nền tảng cho các ngành công nghệ tương lai như sản xuất pin, chip bán dẫn, vũ khí hiện đại hay tên lửa phòng không," ông Đậu Anh Tuấn nói.

Tuy nhiên, ông Tuấn cũng cho rằng hiện nay, tiềm năng phát triển ngành khai khoáng của Việt Nam chưa được khai thác tối đa.

"Một trong những nguyên nhân là do chính sách tài chính còn nhiều bất cập," ông Đậu Anh Tuấn nói.

Phó Tổng thư ký VCCI cho rằng, nghĩa vụ tài chính hiện nay của các doanh nghiệp khoáng sản tại Việt Nam cao hơn so với mức trung bình của nhiều quốc gia khác, tác động tới năng lực cạnh tranh và thu hút đầu tư.

Vì vậy, ông Tuấn cho rằng cần có đánh giá toàn diện chính sách hiện hành đối với ngành khoáng sản, đồng thời đối thoại cởi mở, thẳng thắn giữa các bên liên quan để xác định đúng mức độ gánh nặng thuế - tài chính, từ đó xây dựng chính sách hài hòa, thúc đẩy phát triển bền vững cho ngành.

Chính sách thuế phí cho doanh nghiệp khai khoáng

Tại hội thảo, ông Nguyễn Văn Phụng, nguyên Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế Doanh nghiệp lớn, Bộ Tài chính, đã phân tích hiện trạng các chính sách thuế và phí mà doanh nghiệp khai khoáng đang phải thực hiện.

Theo ông Phụng, hiện các doanh nghiệp khai thác khoáng sản phải thực hiện nhiều nghĩa vụ tài chính cùng lúc. Mỗi loại thuế, phí có mục tiêu riêng – điều tiết giá trị tài nguyên, bảo vệ môi trường hay phản ánh quyền được khai thác; tuy nhiên, trên thực tế lại có những điểm chồng chéo và trùng lặp.

Phân tích sâu hơn, ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó Tổng giám đốc Dịch vụ tư vấn thuế Deloitte Việt Nam nhận định, bất cập lớn nhất nằm ở việc áp dụng đồng thời thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, tạo ra tình trạng "thuế chồng thuế".

“Ngành khai khoáng Việt Nam đang gánh tổng nghĩa vụ thuế và phí lên tới khoảng 25% doanh thu, cao hơn nhiều so với mức trung bình 5 - 10% ở Úc, Mỹ hay Malaysia. Đặc biệt, thuế thu nhập doanh nghiệp lên tới 50% đối với khai thác vonfram và đất hiếm, cao gấp đôi mức tiêu chuẩn 20%.

Theo phản ánh từ cộng đồng doanh nghiệp, tổng mức nghĩa vụ tài chính hiện nay đang cao vượt trội so với thông lệ quốc tế, có thể chiếm tới 30 - 40% doanh thu. Trong khi đó, các quốc gia có ngành khai khoáng phát triển như Australia, Canada, Indonesia thường chỉ áp dụng một cơ chế thuế tài nguyên (royalty) linh hoạt, kết hợp với thuế thu nhập doanh nghiệp, với tổng mức thu thấp hơn đáng kể,” ông Bùi Ngọc Tuấn nói.

Cũng theo ông Tuấn, sự chồng lấn về bản chất giữa thuế tài nguyên và tiền cấp quyền đang làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam, đồng thời tạo ra những rủi ro pháp lý và làm giảm động lực đầu tư vào khai thác hiệu quả và chế biến sâu trong lĩnh vực khoáng sản.

"Trong đó, khai thác hiệu quả và chế biến sâu lại đang là định hướng xuyên suốt trong Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị về chiến lược phát triển ngành khoáng sản đến năm 2030, tầm nhìn 2045," ông Tuấn nói.

Ông Phan Chiến Thắng, Phó Tổng giám đốc Công ty TNHH Khai thác Chế biến khoáng sản Núi Pháo nêu ý kiến tại hội thảo. Ảnh: Thu Thảo/Mekong ASEAN.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Phan Chiến Thắng, Phó Tổng giám đốc Công ty TNHH Khai thác Chế biến khoáng sản Núi Pháo (công ty con của Masan High-Tech Materials) cho biết, doanh nghiệp khai thác khoáng sản đang phải gánh hơn 14 loại thuế và phí, chiếm tới gần 30% doanh thu.

“Có nhiều khoản thu chồng chéo, như thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản; trong khi các chính sách thuế khác như thuế xuất khẩu và thuế tài nguyên, thuế giá trị gia tăng thiếu nhất quán với định hướng khuyến khích chế biến sâu,” ông Thắng nói.

Cụ thể, theo ông Thắng, thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác có cùng bản chất, đều đánh trên cùng một đối tượng là tài nguyên khoáng sản khai thác, khiến doanh nghiệp bị “đánh thuế hai lần trên cùng một giá trị tài nguyên”.

Hài hòa giữa mục tiêu thu ngân sách, quản lý tài nguyên và khuyến khích đầu tư

Đối với những ý kiến nêu trên, TS Nguyễn Tiến Chỉnh, Trưởng Ban Khoa học Công nghệ, Hội Khoa học Công nghệ Mỏ Việt Nam cho rằng, chính sách thuế phí phải hợp lý, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách. Đồng thời cũng phải đảm bảo, khuyến khích các nhà đầu tư khai thác tài nguyên khoáng sản có hiệu quả, nhằm “nuôi dưỡng” nguồn thu và đảm bảo lợi ích của cư dân vùng có khoáng sản, phát triển bền vững ngành khai thác khoáng sản.

"Hoàn thiện thể chế, đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính tài nguyên cần sự đồng thuận, minh bạch và khoa học. Đặc biệt, cần đảm bảo hài hòa giữa lợi ích của Nhà nước - doanh nghiệp - xã hội, đúng với tinh thần phát triển bền vững đã được định hướng trong các văn kiện quan trọng của Đảng và Nhà nước," ông Chỉnh nói.

Về giải pháp, TS Nguyễn Tiến Chỉnh cho rằng nên nghiên cứu gộp thuế tài nguyên và thu cấp quyền khai thác mỏ khoáng sản thành một loại thuế tài nguyên do Bộ Tài chính thống nhất quản lý.

"Việc quy về một đầu mối giúp cơ quan chuyên trách có thể tính đúng, tính đủ thuế suất thuế tài nguyên, giảm thủ tục hành chính cho doanh nghiệp," ông Chỉnh nói.

Ở góc độ quản lý Nhà nước, theo ông Nguyễn Văn Phụng, để hoạt động khai khoáng phát triển theo đúng định hướng chỉ đạo tại các Nghị quyết của Bộ Chính trị, cần sửa đổi một số quy định trong Luật Thuế tài nguyên, quy định về phí bảo vệ môi trường đối với khai thác khoáng sản, bảo đảm đơn giản, minh bạch, thống nhất, mức động viên hợp lý. Áp dụng các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư bền vững, đối mới công nghệ khai thác, chế biến để tăng hiệu suất thu hồi, tận thu khoáng sản, tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường.

Từ thực tiễn trong hoạt động của doanh nghiệp, ông Phan Chiến Thắng bày tỏ mong muốn Nhà nước tăng cường đối thoại, tham vấn thực chất với khu vực tư nhân trong quá trình xây dựng chính sách, nhằm đảm bảo sự hài hòa giữa mục tiêu thu ngân sách, quản lý tài nguyên và khuyến khích đầu tư.

Đồng thời, ông Thắng kiến nghị cần xem xét tổng thể chính sách tài chính và phi tài chính để vừa khai thác hiệu quả tiềm năng khoáng sản, vừa bảo đảm cân bằng với yêu cầu bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Thu Thảo