Đi tìm nguyên nhân của trận lũ lịch sử

Trận mưa lũ lịch sử tại miền Tây tỉnh Nghệ An vừa qua làm 5 người chết, thiệt hại về tài sản là rất lớn. Ảnh: Đ.B.

Ông Nguyễn Trường Thành - Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Nghệ An cho biết, đây là trận lũ lớn chưa từng có tại khu vực miền Tây tỉnh Nghệ An. Theo ông Thành, nguyên nhân đầu tiên đến từ ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, khiến thời tiết ngày càng cực đoan, khó lường. “Các trận mưa lớn giờ đây không còn rải rác như trước mà thường dồn dập trong thời gian ngắn, cường suất mưa rất lớn, gây lũ nhanh, mạnh, vượt quá khả năng thoát nước tự nhiên của địa hình miền núi” - ông Thành phân tích.

Trong khi đó, dưới góc nhìn khoa học, TS Nguyễn Xuân Tiến - Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn khu vực Bắc Trung Bộ chỉ rõ: “Trận lũ cho thấy, việc biển đổi khí hậu trong thời gian qua tạo ra một hình thái thời tiết cực đoan. Cơn bão số 3 là cơn bão mạnh, nó đã tạo ra một lượng mưa rất lớn ở nước ta, đo được tại nhiều điểm đặc biệt lớn. Sau đó, bão tiếp tục gây mưa ở nước bạn Lào và thượng nguồn sông Nậm Mộ. Do vậy, lượng nước đổ về từ phía bên kia dãy Trường Sơn là một trong những nguyên nhân chính gây ra lũ lớn và đột ngột.

“Không phải chỉ mưa ở địa phương gây ra lũ. Phải thấy rõ rằng, khu vực thượng nguồn nằm ở phía bên Lào đã có mưa rất lớn từ trước đó. Khi toàn bộ khối nước khổng lồ này tràn qua, cộng hưởng với lượng mưa tại chỗ, khiến dòng sông Cả đón nhận một lượng nước cự kỳ lớn từ dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ, đổ về thủy điện Bản Vẽ vượt mức hơn 12.000m3/s, xảy ra lũ lớn. Đây là mức lũ rất hiếm gặp trong chuỗi số liệu quan trắc nhiều năm qua” - ông Tiến nói.

Cũng theo ông Tiến, bên cạnh yếu tố thiên nhiên, các chuyên gia và nhà quản lý cũng cho rằng: Có nguyên nhân từ phía con người góp phần làm gia tăng rủi ro thiên tai. Đó là quá trình phát triển kinh tế tại khu vực miền núi đang diễn ra cũng có một phần ảnh hưởng. Đó là việc mở đường, xây dựng các công trình đã tác động vào mặt đệm vì mặt đệm này là các quả núi, dòng sông… đã tồn tại ổn định. Tuy nhiên, hiện nay con người tác động vào dẫn đến bị sạt trượt, nứt nẻ, sạt lở. “Một nguyên nhân nữa, lâu nay vẫn thường được nhắc nhiều lần chính là việc khai thác lâm sản. Dù đã có quy định quản lý, nhưng thực tế vẫn diễn ra tình trạng chặt phá rừng, khiến đất rừng suy giảm khả năng giữ nước. Cả hai nguyên nhân trên đều được xem là nguyên nhân dân sinh, gián tiếp khiến nhiều trận lũ gần đây thực sự cực đoan” - ông Tiến phân tích.

Trận lũ lịch sử ở miền Tây Nghệ An không chỉ để lại hậu quả nặng nề về người và tài sản, mà còn gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Để hạn chế thiệt hại trong những năm tới, cần một chiến lược tổng thể từ việc quy hoạch sử dụng đất, bảo vệ và phục hồi rừng, nâng cấp hệ thống dự báo - cảnh báo thiên tai, đến tăng cường năng lực ứng phó tại chỗ.

Thiên tai là điều không thể tránh khỏi, nhưng nếu chúng ta chuẩn bị kỹ lưỡng, biết lắng nghe tự nhiên và hành động có trách nhiệm, sẽ giảm thiểu được rủi ro, bảo vệ tính mạng và sinh kế cho người dân vùng cao.

Đ.Bắc