Điều gì đã xảy ra với Walmart ở Trung Quốc?

Kể từ khi khai trương cửa hàng đầu tiên tại Trung Quốc vào năm 1986 ở trung tâm thành phố Thâm Quyến, tập đoàn bán lẻ Mỹ Walmart vẫn "chật vật" để tìm ra công thức thành công tại quốc gia đông dân nhất thế giới.

Từ khi bước chân vào thị trường Trung Quốc, thị phần của Walmart tại đây tuy có những tăng trưởng nhất định nhưng vẫn chậm hơn so với các nhà bán lẻ nội địa. Mô hình đại siêu thị của Walmart, ban đầu được kỳ vọng sẽ giúp công ty trở thành nhà bán lẻ hàng đầu tại Trung Quốc, giờ đây đang chật vật để theo kịp các nhà bán lẻ địa phương.

Các nhà bán lẻ nội địa Trung Quốc đã đạt được thành công khi tập trung cung cấp các sản phẩm địa phương cùng việc áp dụng mô hình giao hàng tận nhà.

Một siêu thị Walmart tại Trung Quốc. Ảnh: Wall Street Journal.

Trong thời gian gần đây, Walmart còn phải đối mặt với sức ép từ các nhà lập pháp của cả Mỹ lẫn Trung Quốc trong bối cảnh quan hệ hai nước ngày càng căng thẳng.

Một vài năm trước, Walmart đã xem xét bán một phần hoạt động của công ty tại Trung Quốc để cải thiện quan hệ với các cơ quan chức năng tại nước này. Hiện tại, Walmart đang trong quá trình đổi mới chiến lược bán lẻ tại thị trường khó nắm bắt này.

Trường hợp của Walmart đã làm nổi bật những khó khăn mà ngay cả các doanh nghiệp lớn nhất của phương Tây cũng gặp phải khi hoạt động thị trường Trung Quốc.

Chính sách "Zero Covid-19" của Bắc Kinh tạo ra nhiều rào cản cho cả những doanh nghiệp nội địa và nước ngoài đang hoạt động tại đây. Trong tháng 4, doanh số bán lẻ tại Trung Quốc đã giảm 11% so với cùng kỳ năm 2021 do các biện pháp cách ly đã hạn chế khả năng tiếp cận của người dân với một số mặt hàng.

"Khó khăn lớn nhất hiện nay trên thị trường quốc tế của chúng tôi chính là những biện pháp phong tỏa phòng dịch Covid-19 tại Trung Quốc", Giám đốc Điều hành Walmart Doug McMillon cho biết trong một cuộc gọi với các nhà phân tích vào giữa tháng 5, trước khi Trung Quốc dỡ bỏ các lệnh phong tỏa tại thành phố Thượng Hải.

Theo ông Kenneth Jarrett, một chuyên gia tại công ty tư vấn doanh nghiệp Albright Stonebridge Group và nguyên Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ tại Thượng Hải, vai trò ngày càng lớn của các nhân tố chính trị trong nền kinh tế Trung Quốc đang tạo ra nhiều rủi ro.

"Những thay đổi trong chính sách hay các quyết định được đưa ra mà không có cảnh báo", ông Jarrett nói.

Một ví dụ của những khó khăn mà các công ty nước ngoài gặp phải tại Trung Quốc chính là trường hợp sản phẩm táo tàu, một loại quả nổi tiếng được trồng tại khu tự trị Tân Cương.

Quốc hội Mỹ và Nhà Trắng đã quyết định cấm các công ty nước này nhập khẩu các sản phẩm từ Tân Cương vì các vấn đề liên quan đến người lao động.

Walmart đã loại bỏ táo tàu và các sản phẩm khác có nguồn gốc từ Tân Cương tại các cửa hàng ở Trung Quốc. Đồng thời tập đoàn này cũng loại bỏ các thông tin có liên quan đến Tân Cương trên các sản phẩm của mình. Quyết định của nhà bán lẻ Mỹ đã tạo ra một làn sóng phản đối trên các mạng xã hội tại Trung Quốc.

Walmart đối mặt với làn sóng chỉ trích tại Trung Quốc do loại bỏ sản phẩm táo tàu có nguồn gốc từ khu tự trị Tân Cương. Ảnh: Walmart.

Khi làn sóng chỉ trích đối với Walmart ngày càng gia tăng, chính quyền địa phương tại Trung Quốc bắt đầu công bố những vi phạm trong quá khứ của tập đoàn bán lẻ này.

Truyền thông Trung Quốc đưa tin về các lỗ hổng an ninh mạng của tập đoàn, hay khoản tiền phạt 50.000 USD mà Walmart phải trả do kinh doanh thịt bò kém chất lượng.

Đối diện với làn sóng chỉ trích, Walmart chọn cách giữ im lặng, không tuyên bố quyết định của mình đối với các sản phẩm từ khu vực Tân Cương.

Tuy chỉ chiếm một phần nhỏ doanh thu của tập đoàn, Walmart từ lâu đã có tham vọng mở rộng hoạt động bán lẻ tại Trung Quốc. Tập đoàn này đã rút khỏi nhiều thị trường quốc tế tiềm năng như Anh, Nhật hay Brazil những vẫn duy trì hoạt động tại Trung Quốc.

Một trong những lý do cho quyết định này chính là việc Trung Quốc là nơi tập trung nhiều cơ sở sản xuất và nhà cung cấp được Walmart sử dụng để vận chuyển sản phẩm với giá rẻ tới các cửa hàng của tập đoàn tại Mỹ và trên toàn thế giới. Ngoài ra, Walmart cho biết việc duy trì các cửa hàng tại Trung Quốc giúp tập đoàn nắm bắt được những xu thế mới trong lĩnh vực bán lẻ và thương mại điện tử.

Thị phần sụt giảm

Khi tiến vào thị trường Trung Quốc hơn 25 năm trước, Walmart đã sử dụng những cách tiếp cận đã làm nên thương hiệu của hãng tại Mỹ như mở nhiều siêu cửa hàng, lấp đầy bởi các sản phẩm giá rẻ từ những thương hiệu lớn được cung cấp thông qua một mạng lưới các trung tâm phân phối.

Zhang Jiawei, 29 tuổi, nhớ lại những chuyến đi tới Walmart tại Thượng Hải vào cuối tuần khi anh còn nhỏ. Zhang nhớ việc chạy dọc các dãy hàng một cách thích thú khi bố mẹ anh mua sắm.

Giờ đây, khi Zhang cần mua đồ, anh thường tới chuỗi siêu thị Freshippo, thuộc sở hữu của tập đoàn Alibaba. Anh cho biết mình thích đến siêu thị Freshippo vì nơi đây thường xuyên thay đổi sản phẩm bày bán và cách bố trí cửa hàng.

Một lý do khác khiến anh Zhang lựa chọn Freshippo là chính sách giao hàng tận nhà trong 30 phút của siêu thị này.

"Việc mua sắm ở Walmart không còn tạo ra cảm giác thích thú. Họ hiếm khi thay đổi cách trang trí cửa hàng hay bổ sung các sản phẩm mới", anh Zhang, một giám đốc bán hàng và marketing cho biết.

Theo hãng nghiên cứu thị trường Euromonitor International, trong giai đoạn từ 2011 đến 2021, Walmart từ vị trí thứ 2 đã tụt xuống vị trí thứ 4 trong danh sách các tập đoàn vận hành các đại siêu thị tại Trung Quốc.

Walmart gặp khó khăn khi cạnh tranh với các nhà bán lẻ nội địa tại thị trường Trung Quốc. Ảnh: Wall Street Journal.

Theo báo cáo của 2 công ty nghiên cứu khách hàng Bain & Co và Kantar Worldpanel, trong giai đoạn từ 2016 đến 2020, doanh số bán hàng tại các đại siêu thị ở Trung Quốc giảm trung bình khoảng 3% mỗi năm. Trong cùng khoảng thời gian, doanh số bán hàng thông qua thương mại điện tử ở quốc gia này đã tăng lũy kế ở mức 32% một năm.

"Mô hình kinh doanh của Walmart không phải thứ mà người tiêu dùng Trung Quốc mong muốn", bà Han Su, một nhà phân tích hành vi người tiêu dùng của Euromonitor đang làm việc tại Thượng Hải cho biết. Theo bà, người tiêu dùng tại Trung Quốc, nơi tỷ lệ sở hữu xe vẫn còn thấp, thích mua sắm thông qua các nền tảng thương mại điện tử.

Doanh số bán hàng của Walmart tại Trung Quốc đã có sự tăng trưởng trong những tháng gần đây do được thúc đẩy bởi nhu cầu tích trữ sản phẩm của người dân trong khoảng thời gian cách ly phòng dịch. Tuy nhiên, lợi nhuận của tập đoàn vẫn không có sự tăng trưởng ổn định.

Do tác động của các biện pháp phong tỏa, doanh thu của Walmart trong quý I chỉ tăng 4,4%, thấp hơn mục tiêu dự kiến của nhà bán lẻ này.

Cửa hàng Sam's Club, nơi chuyên bán sỉ các sản phẩm cho các hội viên có trả phí của cửa hàng, đã trở thành điểm sáng trong hoạt động kinh doanh của Walmart tại Trung Quốc. Mô hình thẻ hội viên đã tạo ra một thị trường ngách cho công ty nơi các khách hàng có thu nhập cao thường mua những sản phẩm đắt tiền.

Tuy vậy, theo Walmart, trong 7 quý vừa qua, lợi nhuận từ các cửa hàng Sam's Club và hoạt động bán hàng online là không đủ để bù đắp cho sự sụt giảm số lượng khách hàng tại các đại siêu thị của tập đoàn.

Nhằm thay đổi cách tiếp cận đối với thị trường Trung Quốc, trong năm 2021, Walmart đã đóng cửa 40 trên tổng số 400 siêu thị của tập đoàn tại quốc gia này.

Trong một cuộc gặp với các nhà đầu tư, Giám đốc Kinh doanh Quốc tế của Walmart Judith McKenna cho biết tập đoàn phải suy nghĩ lại về vai trò của các đại siêu thị tại thị trường Trung Quốc trong những năm tới.

"Chúng ta cần phải làm mới bản thân", bà McKenna tuyên bố.

Walmart hiện có 36 cửa hàng Sam's Club tại Trung Quốc và dự định mở thêm 9 cửa hàng trong năm 2022.

Theo mô hình hoạt động của các cửa hàng Sam's Club, phí hội viên chính là nguồn doanh thu chính. Tuy nhiên, mô hình cửa hàng Sam's Club thường có mức lợi nhuận trên doanh thu thấp hơn so với các đại siêu thị.

Walmart dự định nâng số cửa hàng Sam's Club tại Trung Quốc lên 45 cửa hàng vào cuối năm nay. Ảnh: Global Times.

Trong 13 quý vừa qua, tốc độ tăng trưởng lợi nhuận của Walmart tại thị trường Trung Quốc đã chậm lại, một phần do doanh thu từ các cửa hàng Sam'S Club và mảng kinh doanh điện tử ngày càng chiếm tỉ lệ lớn trong lợi nhuận của tập đoàn.

Vào năm 2016, Walmart đã từ bỏ quyết định xây dựng một nền tảng thương mại điện tử của riêng mình. Thay vào đó, nhà bán lẻ này đã mua cổ phần của một trong những nền tảng thương mại điện tử lớn ở Trung Quốc là JD Inc để phục vụ cho hoạt động bán hàng online của tập đoàn.

Theo số liệu năm 2021 của Euromonitor, Walmart đang nắm giữ 10,3% thị phần của thị trường bán lẻ trị giá 94 tỷ USD tại Trung Quốc, tăng 9,3% so với 5 năm trước đó. Tuy vậy, Walmart trong cùng khoảng thời gian đã tụt từ vị trí thứ 3 xuống vị trí thứ 4 trong danh sách các nhà bán lẻ tại Trung Quốc.

Walmart trong thời gian gần đây đã mở thêm cửa hàng tại một số thành phố nhỏ hơn tại Trung Quốc. Nhà bán lẻ này cũng áp dụng hình thức giao hàng trong 1h thông qua nền tảng thương mại điện tử JD.

Tập đoàn cũng đang thử nghiệm với hình thức kho mini (dark store) để đáp ứng nhu cầu giao hàng kịp thời cho những khách hàng mua online.

Những khó khăn nối tiếp

Bên cạnh khó khăn trong việc cạnh tranh với các nhà bán lẻ nội địa, Walmart còn chịu sự kiểm soát chặt chẽ của các cơ quan chức năng Trung Quốc.

Theo đó, 400 cửa hàng của Walmart tại Trung Quốc bị các cơ quan chức năng nước này kiểm tra về an toàn thực phẩm và kiểm tra cửa hàng với tần suất còn lớn hơn 5.000 cửa hàng của Walmart tại Mỹ.

Để giảm thiểu rủi ro tại Trung Quốc, Walmart trong những năm gần xem xét việc tìm kiếm một nhà đầu tư là người dân tộc thiểu số ở Trung Quốc. Trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát, Walmart cũng cân nhắc việc bán một phần hoạt động kinh doanh của tập đoàn tại Trung Quốc cho các đối thủ cạnh tranh hay các doanh nghiệp nhà nước.

Đầu năm 2020, Walmart đã bổ nhiệm bà Xiaojing Christina Zhu làm giám đốc mới phụ trách hoạt động kinh doanh ở Trung Quốc. Thách thức đầu tiên bà phải đối mặt chính là tìm kiếm nhân sự mới khi phần lớn nhân viên người nước ngoài của Walmart tại Trung Quốc đều đã trở về nước khi đại dịch bùng phát.

Bà Xiaojing Christina Zhu. Ảnh: Walmart.

Theo ông Jordan Berke, người từng phụ trách hoạt động bán lẻ điện tử của Walmart tại Trung Quốc, Walmart có kế hoạch ở lại thị trường Trung Quốc trong một thời gian dài sau khi đã đầu tư tiền bạc và thời gian để thiết lập các mối quan hệ với chính phủ nước này trong cả hoạt động bán lẻ và sản xuất. Nhà bán lẻ Mỹ cũng muốn thử nghiệm những ý tưởng mới về thương mại điện tử tại quốc gia này.

"Walmart phải có mặt ở thị trường Trung Quốc để hiểu được chuyện gì đang xảy ra. Đây là thị trường bán lẻ lớn nhất thế giới với sự tăng trưởng vượt bậc. Walmart phải tìm cách tham gia và hưởng lợi từ sự tăng trưởng này", ông Berke nhận định.

An Bình

Theo Wall Street Journal