Điều kiện để Mỹ đưa Thổ Nhĩ Kỳ trở lại chương trình F-35

Fox News ngày 21/3 dẫn các nguồn tin cho biết, trong một cuộc điện đàm gần đây với người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bày tỏ sẵn sàng đưa Ankara trở lại chương trình F-35, nếu nước này đồng ý vô hiệu hóa các hệ thống S-400 đã mua của Nga .

Nhà Trắng hiện chưa bình luận về thông tin trên.

Nếu được xác nhận, điều này sẽ đánh dấu một sự thay đổi tích cực trong quan hệ Mỹ - Thổ Nhĩ Kỳ, vốn đã căng thẳng kể từ khi Ankara mua hệ thống S-400 của Nga vào năm 2019, dẫn đến việc nước này bị loại khỏi chương trình F-35 và phải hứng chịu các lệnh trừng phạt sau đó.

Máy bay F-35. Ảnh: CTVNews

Truyền thông Mỹ cho rằng ông Trump có thể đang tìm kiếm một giải pháp cân bằng giữa việc đưa Thổ Nhĩ Kỳ trở lại chương trình F-35 với các lo ngại về an ninh của Washington, mặc dù hiện tại vẫn chưa rõ về cách thức khiến cho các hệ thống S-400 không còn hoạt động ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Thổ Nhĩ Kỳ từng là một trong các đối tác sản xuất máy bay chiến đấu F-35, sản xuất các bộ phận như thân máy bay và bánh xe. Nước này cũng dự định mua hơn 100 chiếc máy bay chiến đấu F-35. Quyết định mua S-400 của Nga đã khiến Ankara bị Mỹ loại khỏi chương trình này, một động thái ước tính đã khiến ngành công nghiệp quốc phòng của Thổ Nhĩ Kỳ mất hàng trăm triệu USD. Washington cũng chuyển các máy bay F-35 dự kiến bàn giao cho Ankara sang các quốc gia khác.

Việc Ankara bị loại khỏi chương trình F-35 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ.

Đối với Mỹ, hậu quả của việc này đã làm gián đoạn sự phối hợp quân sự của một đồng minh NATO quan trọng và dấy lên câu hỏi về tính đoàn kết của liên minh vào thời điểm các thách thức địa chính trị ngày càng gia tăng.

Cách Thổ Nhĩ Kỳ có thể vô hiệu hóa S-400

Ý tưởng vô hiệu hóa S-400 như một điều kiện để Thổ Nhĩ Kỳ quay lại chương trình F-35 không phải là mới. Trong các cuộc đàm phán trước đây, các quan chức Mỹ cũng từng nêu yêu cầu Thổ Nhĩ Kỳ từ bỏ hoàn toàn các hệ thống của Nga, nhưng Ankara luôn từ chối, viện dẫn quyền chủ quyền trong việc lựa chọn các đối tác quốc phòng.

Tổng thống Erdogan lập luận rằng việc mua S-400 là phản ứng đối với việc trì hoãn trong thương vụ Patriot với Mỹ.

Các chuyên gia quân sự vẫn đang tò mò về cách Thổ Nhĩ Kỳ có thể vô hiệu hóa S-400 để đáp ứng điều kiện của Mỹ.

Một lựa chọn được đưa ra là tháo dỡ các bộ phận chính của S-400, làm cho hệ thống này không thể hoạt động. Một khả năng khác là chuyển giao hệ thống S-400 đến một địa điểm nằm trong sự giám sát của Mỹ, như Căn cứ Không quân Incirlik ở miền nam Thổ Nhĩ Kỳ, nơi có binh sĩ Mỹ.

Cả 2 lựa chọn đều nhằm giải quyết mối lo ngại của Mỹ về việc công nghệ Nga có thể được sử dụng để thu thập dữ liệu nhạy cảm về F-35.

Ông James Townsend, cựu phó trợ lý Bộ trưởng quốc phòng Mỹ về chính sách châu Âu và NATO cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ có thể loại bỏ các bộ phận radar hoặc tên lửa quan trọng, đủ để khiến S-400 không thể hoạt động.

Việc chuyển giao hệ thống tới một địa điểm nằm trong sự giám sát của Mỹ sẽ cần có các thỏa thuận chặt chẽ về quyền truy cập và giám sát. Một thỏa thuận như vậy tương đối phức tạp vì Thổ Nhĩ Kỳ khẳng định quyền kiểm soát đối với tài sản quân sự của nước này.

Văn phòng Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ mô tả cuộc điện đàm giữa ông Erdogan với ông Trump là “mang tính xây dựng” và tập trung vào “việc tăng cường quan hệ song phương”, nhưng không đề cập đến chi tiết về F-35 hay S-400.

Bộ trưởng Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ Yasar Guler tuần trước cho biết Ankara vẫn đang tìm cách quay lại chương trình F-35, cho rằng việc bị loại khỏi chương trình là “không công bằng” khi xét đến những đóng góp của nước này.

Ông Guler không đề cập trực tiếp đến S-400, nhưng những phát biểu trước đây từ giới lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy Ankara không muốn từ bỏ hoàn toàn các hệ thống phòng không mua của Nga, vì họ coi đó là một yếu tố răn đe quan trọng đối với các mối đe dọa khu vực như Syria và các lực lượng dân quân người Kurd.

Mục đích của ông Trump

Về phía Mỹ, các nhà phân tích cho rằng việc ông Trump sẵn sàng thỏa hiệp có thể báo hiệu một cách tiếp cận thực tế, ưu tiên cải thiện quan hệ với một đồng minh có vị trí chiến lược hơn là duy trì quan điểm cứng nhắc. Tuy nhiên, khả năng đạt được một thỏa thuận như vậy phụ thuộc vào các rào cản kỹ thuật và ngoại giao mà cho đến nay vẫn chưa được giải quyết hoàn toàn.

Các nhà lập pháp của lưỡng đảng tại Mỹ lâu nay vẫn phản đối việc nới lỏng trừng phạt đối với Thổ Nhĩ Kỳ liên quan thương vụ S-400.

Thượng nghị sĩ Bob Menendez, một thành viên cấp cao của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ năm 2020 từng cảnh báo, bất kỳ động thái dỡ bỏ trừng phạt nào cũng cần phải “chắc chắn tuyệt đối” rằng các hệ thống của Nga sẽ không gây mối đe dọa đối với lợi ích của Mỹ.

Đối với ông Trump, việc cân nhắc dỡ bỏ trừng phạt Thổ Nhĩ Kỳ phù hợp với cách tiếp cận chính sách đối ngoại tổng thể của ông, vốn nhấn mạnh vào việc đàm phán thay vì đối đầu. Dù vậy, điều này có thể sẽ làm khơi lại các cuộc tranh luận về cách ông đối xử với các liên minh và đối thủ của Mỹ.

Những người chỉ trích có thể cho rằng ông đã nhượng bộ quá nhiều đối với Thổ Nhĩ Kỳ, trong khi những người ủng hộ có thể coi đây là một cách khôn ngoan để lấy lại một đối tác.

Hoàng Phạm/VOV.VN (biên dịch) Theo Bulgarian Military