Định hình chính sách đối ngoại của Tổng thống Mỹ Donald Trump

Ưu tiên chấm dứt ngay xung đột quy mô lớn

Mở đầu bài phát biểu trước lưỡng viện Quốc hội Mỹ vào “giờ vàng” truyền hình có nhiều người xem nhất tối 4-3 (rạng sáng 5-3 theo giờ Việt Nam) bằng tuyên bố “Nước Mỹ đã trở lại”, Tổng thống Donald Trump bên cạnh nêu bật những chính sách đối nội đã đề cập tới hàng loạt quan điểm về chính sách đối ngoại mà ông đã triển khai kể từ đầu nhiệm kỳ. Đây cũng chính là những quan điểm, chính sách đối ngoại mà Tổng thống Donald Trump sẽ thực thi trong nhiệm kỳ thứ hai kéo dài trong 4 năm tới này.

Tổng thống Donald Trump khẳng định chính sách đối ngoại “nước Mỹ trên hết” trong phát biểu đầu tiên nhiệm kỳ thứ hai trước lưỡng viện Quốc hội Mỹ

Việc ông Donald Trump tái đắc cử nhiệm kỳ thứ hai Tổng thống Mỹ và chính thức tiếp quản Nhà Trắng ngày 20-1-2025 được cho báo hiệu cho sự trở lại của chính sách đối ngoại “nước Mỹ trên hết” mà vị Tổng thống xuất thân là tỷ phú theo đuổi từ nhiệm kỳ đầu tiên 2017-2021. Có thể những lời hứa trong chiến dịch tranh cử và những chính sách thực thi trong nhiệm kỳ thứ hai có thể có khoảng cách nhất định, song chính sách này chắc chắn khác rất nhiều, thậm chí có những đảo ngược, so với chính quyền Tổng thống Joe Biden tiền nhiệm và có tác động sâu rộng tới nước Mỹ cũng như thế giới.

Tổng thống Donald Trump bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai trong bối cảnh xung đột quân sự quy mô lớn và khốc liệt đang diễn ra tại Ukraine, Trung Đông cùng những đối đầu gay gắt tại nhiều nơi trên thế giới, tác động lớn tới tình hình kinh tế toàn cầu vốn còn khó khăn, ảnh hưởng đến cuộc sống và tâm lý của người dân Mỹ. Có những nhà phân tích cho rằng, việc cử tri Mỹ bỏ phiếu bầu để ông Donald Trump giành chiến thắng áp đảo trong cuộc bầu cử Tổng thống vừa qua là do những kết quả đạt được trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông, đồng thời kỳ vọng về một sự thay đổi lớn trong cả chính sách đối nội và đối ngoại như ông cam kết khi tranh cử.

Không chỉ cử tri Mỹ mà cộng đồng quốc tế cũng đặc biệt quan tâm đến khả năng Tổng thống Donald Trump có thể nhanh chóng giải quyết các cuộc xung đột quân sự quy mô lớn, các điểm nóng xung đột nhằm tạo điều kiện cho sự hồi phục tích cực của kinh tế toàn cầu. Đúng như cam kết tranh cử, Tổng thống Donald Trump sau khi tiếp quản Nhà trắng đã triển khai những hoạt động, khẳng định sự thay đổi cơ bản trong chính sách đối ngoại của nước Mỹ, trước hết là đối với cuộc xung đột quân sự tại Ukraine. Thực hiện lời hứa chấm dứt “những cuộc chiến tranh bất tận”, đồng thời khẳng định hình ảnh một “người gìn giữ hòa bình”, Tổng thống Donald Trump có cuộc điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin gây sửng sốt cho cả Ukraine và các quốc gia châu Âu mà mới ngày nào còn là đồng minh khăng khít trên “trận tuyến” đối đầu với Matxcơva.

Đảo ngược chính sách đối ngoại trong vấn đề Ukraine, Tổng thống Donald Trump đã yêu cầu chính quyền Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky “thể hiện mong muốn hòa bình”, chấp nhận sự nhượng bộ để ngừng bắn, đàm phán tìm kiếm một giải pháp hòa bình. Khi thấy Volodymyr Zelensky “chưa sẵn sàng cho hòa bình”, Tổng thống Donald Trump không ngần ngại đình chỉ ngay viện trợ quân sự cho Ukraine để gây áp lực.

Thay đổi cơ bản của chính sách đối ngoại trong vấn đề Ukraine một lần nữa được Tổng thống Donald Trump khẳng định trong phát biểu trước Quốc hội Mỹ khi nói rằng ủng hộ Ukraine, song nhấn mạnh chính quyền của ông đang “nỗ lực không ngừng nghỉ” để chấm dứt cuộc xung đột này. Theo Tổng thống Mỹ, hàng triệu người tại Ukraine và Nga đã thiệt mạng hoặc bị thương một cách không cần thiết vì cuộc xung đột khủng khiếp này và cần phải kết thúc cuộc xung đột này. Vị chủ nhân mới của Nhà Trắng cho biết nỗ lực của ông đã mang lại kết quả khi ông Volodymyr Zelensky trong bức thư ngày 4-3 đã bày tỏ Kiev sẵn sàng “ngồi vào bàn đàm phán càng sớm càng tốt vì một nền hòa bình bền vững”.

Gia tăng chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch

Với chính sách đối ngoại “Nước Mỹ trên hết”, Tổng thống Donald Trump cũng đảo ngược rất nhiều chính sách của không chỉ chính quyền Tổng thống Joe Biden vừa mãn nhiệm mà các chính quyền Tổng thống Mỹ trước đó. Thực thi chính sách này, Tổng thống Donald Trump từ những ngày đầu của nhiệm kỳ thứ hai đã chấm dứt sự tham gia của nước Mỹ vào tổ chức, cơ chế quốc tế mà ông cho là chỉ để theo đuổi các giá trị không thiết thực, “trừu tượng” như “vị thế toàn cầu của Mỹ” hay “vai trò dẫn dắt của nước Mỹ”…

Tổng thống Donald Trump trong bài phát biểu dài 1 giờ 40 phút trước lưỡng viện Quốc hội Mỹ (bài phát biểu dài nhất trước đó của một Tổng thống Mỹ trước Quốc hội Mỹ là của ông Bill Clinton dài 1 giờ 5 phút) đã khẳng định điều mà ông cho rằng đúng đắn là quyết định rút khỏi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc. Ông nhấn mạnh, đây là những kết quả lớn nhất kể từ khi ông nhậm chức.

Cùng với đó, ông Donald Trump đánh giá cao việc rút Mỹ khỏi các thỏa thuận quốc tế đa phương như Hiệp định Paris năm 2015 về biến đổi khí hậu, cho rằng bước đi này là “thời điểm cho những giấc mơ lớn và hành động táo bạo” để đảm bảo mang lại một tương lai tươi sáng mà nước Mỹ đáng được hưởng.

Rút khỏi các tổ chức, hiệp định đa phương, song Tổng thống Donald Trump lại muốn “kéo về nước Mỹ” những giá trị thực lớn như kênh đào Panama và vùng lãnh thổ Greenland. Tổng thống Donald Trump tuyên bố trước Quốc hội, chính quyền của ông đã bắt đầu các nỗ lực để đưa kênh đào Panama chiến lược “trở lại dưới sự kiểm soát của Mỹ”, đồng thời cũng nhắc lại mong muốn giành quyền kiểm soát vùng lãnh thổ Greenland, hòn đảo lớn nhất thế giới và hiện đang là một vùng lãnh thổ tự trị của Đan Mạch.

Bảo vệ cho cuộc chiến thuế quan theo quan điểm thương mại - “Nước Mỹ trên hết” mà chính quyền mới không ngần ngại phát động, Tổng thống Donald Trump nhấn mạnh, chương trình thuế quan của ông sẽ “làm cho nước Mỹ giàu có trở lại”, đảm bảo công bằng hơn cho khu vực thương mại của Mỹ với các đối tác và thúc đẩy ngành công nghiệp Mỹ, nhất là ngành thép và nông nghiệp. Lên tiếng về quyết định gây tranh cãi áp thuế 25% đối với các mặt hàng nhôm, đồng, gỗ và thép nhập khẩu vào Mỹ từ Canada và Mexico, ông Donald Trump khẳng định, thuế quan không chỉ là công cụ bảo vệ việc làm của người lao động Mỹ, mà còn giúp “nước Mỹ giàu có và vĩ đại trở lại”.

Thừa nhận “có thể có một chút xáo trộn và cần một giai đoạn điều chỉnh”, song Tổng thống Donald Trump cho rằng, các chính sách thuế của ông cuối cùng sẽ mang lại hàng nghìn tỷ USD, giúp nước Mỹ thịnh vượng hơn, buộc các công ty phải đưa dây truyền sản xuất tới Mỹ, qua đó mở ra nhiều cơ hội và việc làm cho người dân.

Những khẳng định trước Quốc hội Mỹ cho thấy, Tổng thống Donald Trump trong nhiệm kỳ thứ hai này sẽ chuyển mạnh trọng tâm sang chủ nghĩa bảo hộ, giảm bớt cam kết có khả năng đe dọa nguồn lực của Mỹ, đưa hoạt động sản xuất trở lại trong nước. Những cuộc chiến tranh thương mại giữa Mỹ với thế giới, không loại trừ là đối thủ như Trung Quốc hay đồng minh như Liên minh châu Âu (EU), Canada, Nhật Bản, Hàn Quốc… cũng như bên khác như ASEAN sẽ gia tăng và gay gắt hơn.

Chính sách đối ngoại “Nước Mỹ trên hết” mà Tổng thống Donald Trump thực thi trong nhiệm kỳ 2025-2029 không chỉ tác động sâu sắc tới tình hình thế giới trong ít nhất 4 năm tới mà còn gây chia rẽ sâu sắc trên chính trường nước Mỹ khi gần như tất cả các nhà lập pháp của đảng Dân chủ thể hiện sự thờ ơ, một số thậm chí còn rời phòng họp sau khi vị chủ nhân Nhà Trắng bắt đầu phát biểu.

HOÀNG HÀ