Định hình 'thước đo' nhà thầu xây dựng để minh bạch hóa thị trường

Toàn cảnh hội thảo

Hiệp hội Các nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) vừa tổ chức Hội thảo “Đánh giá năng lực và xếp hạng doanh nghiệp các nhà thầu xây dựng Việt Nam”, nhằm bàn thảo các giải pháp giúp nâng cao tính minh bạch và chuyên nghiệp của thị trường xây dựng.

Phát biểu tại sự kiện, ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch VACC, cho biết trong hơn ba thập kỷ đổi mới, ngành xây dựng Việt Nam đã khẳng định vai trò là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng GDP, tạo việc làm cho hàng triệu lao động và giữ vai trò nòng cốt trong phát triển hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, công nghiệp và quá trình đô thị hóa.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển nhanh về quy mô, thị trường xây dựng vẫn bộc lộ nhiều hạn chế, như: cạnh tranh thiếu lành mạnh; tình trạng kê khai năng lực chưa phản ánh đúng thực tế; bất cân xứng thông tin giữa chủ đầu tư và nhà thầu; cùng sự chênh lệch lớn về năng lực, quy mô và mức độ chuyên nghiệp giữa các doanh nghiệp. Những tồn tại này làm gia tăng rủi ro về chất lượng, tiến độ và chi phí công trình, đồng thời, gây bất lợi cho các doanh nghiệp hoạt động bài bản, tuân thủ các chuẩn mực quản trị hiện đại. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá, phân loại và xếp hạng năng lực nhà thầu được xem là yêu cầu cấp thiết, góp phần định hình thị trường xây dựng phát triển lành mạnh, minh bạch và bền vững.

HỆ THỐNG CÁC TIÊU CHÍ RÕ RÀNG

Giới thiệu Đề án “Đánh giá năng lực và xếp hạng doanh nghiệp các nhà thầu xây dựng Việt Nam”, TS. Dương Văn Cận, Phó Chủ tịch VACC, cho biết hệ thống đánh giá được đề xuất gồm hai nhóm tiêu chí chính.

Trong đó, nhóm tiêu chí bắt buộc (nhóm tiêu chí chung) bao gồm: Không có bằng chứng cho thấy doanh nghiệp vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng, bị vi phạm cấm đấu thầu, vi phạm về lao động, tài chính như gian lận thương mại, trốn thuế và các vi phạm khác liên quan khác trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh; Doanh nghiệp hoàn tất nghĩa vụ trả lương, có xác nhận doanh nghiệp đóng bảo hiểm xã hội đầy đủ cho người lao động theo quy định; Doanh nghiệp không để xẩy ra các sự cố nghiêm trọng trong thi công xây dựng như sập, đổ công trình, giàn giáo gây tai nạn chết người nghiêm trọng trong 3 năm gần nhất, không có các sự kiện tham ô, tham nhũng lớn.

"Chỉ khi đáp ứng đầy đủ nhóm tiêu chí bắt buộc, doanh nghiệp sẽ tiếp tục được đánh giá theo 4 nhóm tiêu chí cụ thể: năng lực và kinh nghiệm; hiệu quả sản xuất kinh doanh; năng lực tài chính; uy tín, trách nhiệm và năng lực quản trị doanh nghiệp. Trong đó, nhóm năng lực – kinh nghiệm chiếm tỷ trọng lớn nhất với 35%, tiếp đến là hiệu quả sản xuất kinh doanh 25%, còn năng lực tài chính và uy tín, quản trị doanh nghiệp cùng chiếm 20%. Dự kiến, công tác đánh giá, thẩm định và xếp hạng nhà thầu sẽ được triển khai từ năm 2026 và thực hiện định kỳ ba năm một lần", ông Cận khẳng địnhh.

Đánh giá về Đề án, ông Nguyễn Bắc Thủy, Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng, Bộ Xây dựng, nhìn nhận rằng việc xếp hạng năng lực dựa trên các tiêu chí chính là công cụ sàng lọc, là thước đo tín nhiệm và động lực để doanh nghiệp tự phấn đấu. "Thông qua đánh giá, xếp hạng doanh nghiệp, có thể tạo ra một bức tranh tổng thể, rõ ràng và minh bạch về khả năng thực hiện dự án/gói thầu của mỗi nhà thầu và của toàn quốc gia. Qua đó, giúp chủ đầu tư dễ dàng định vị, lựa chọn đối tác phù hợp, đồng thời cũng chứng nhận giá trị cho uy tín của nhà thầu”, ông Thủy nhận định.

NGHIÊN CỨU THÍ ĐIỂM TRƯỚC KHI ÁP DỤNG RỘNG RÃI

Theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), VCCI ủng hộ mạnh mẽ sáng kiến của Hiệp hội về xếp hạng năng lực nhà thầu xây dựng. Tuy nhiên, nhằm bảo đảm tính khách quan và khả thi, VCCI cho rằng Hiệp hội cần chủ trì quá trình tham vấn rộng rãi với cộng đồng doanh nghiệp xây dựng, chủ đầu tư, cơ quan quản lý, các hiệp hội và giới chuyên gia, qua đó, xây dựng bộ tiêu chí đánh giá mang tính đa chiều và sát thực tiễn.

Mặt khác, trước khi triển khai trên diện rộng, VACC nên cân nhắc lựa chọn một số doanh nghiệp nhà thầu tham gia thí điểm hệ thống xếp hạng. Việc thí điểm tập trung vào các nhóm doanh nghiệp tiêu biểu theo quy mô, loại hình và lĩnh vực hoạt động để kiểm nghiệm bộ chỉ tiêu, cũng như quy trình vận hành. Thông qua giai đoạn thí điểm, Hiệp hội có thể đánh giá mức độ phù hợp, hoặc nhận diện những vướng mắc phát sinh.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam.

Mở rộng vấn đề từ thực tiễn quốc tế, ông Tuấn chia sẻ hiện nay, nhiều quốc gia đã xây dựng các mô hình đánh giá, phân hạng nhà thầu tương đối bài bản. Chẳng hạn, tại Hàn Quốc, hệ thống phân hạng nhà thầu được áp dụng rộng rãi, đặc biệt trong những dự án công, dựa trên điểm tổng hợp về năng lực tài chính, kinh nghiệm thi công, nhân lực kỹ thuật, thiết bị và lịch sử thực hiện hợp đồng. Thứ hạng của nhà thầu sẽ quyết định ngưỡng quy mô và loại hình gói thầu mà doanh nghiệp được phép tham gia.

Tương tự, Nhật Bản xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả nhà thầu đối với công trình công. Theo đó, cơ quan đặt hàng chấm điểm nhà thầu sau mỗi dự án căn cứ trên bộ tiêu chí thống nhất về tiến độ, chất lượng, an toàn, mức độ tuân thủ và sáng kiến kỹ thuật.

Từ mô hình được áp dụng ở nhiều nước, Phó Tổng Thư ký VCCI gợi ý một số định hướng cho Việt Nam. Cụ thể, cần gắn xếp hạng với khung năng lực tham gia đấu thầu, để xếp hạng không chỉ mang tính tham khảo mà còn từng bước trở thành căn cứ quan trọng trong thực tiễn lựa chọn nhà thầu. Đồng thời, đặt trọng tâm vào đánh giá hiệu quả thực hiện hợp đồng thông qua cơ chế đánh giá sau dự án thống nhất, ít nhất đối với các dự án công và tích hợp kết quả này vào bộ chỉ số xếp hạng.

Dù vậy, “những kinh nghiệm quốc tế cần được tiếp thu một cách chọn lọc, phù hợp với bối cảnh pháp lý, năng lực thể chế và mức độ phát triển của thị trường xây dựng Việt Nam”, đại diện VCCI nhấn mạnh.

Với vai trò là cơ quan quản lý đấu thầu, ông Văn Trọng Duẩn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu, Bộ Tài chính, nhận định nếu việc phân loại, xếp hạng được thực hiện bài bản, khách quan, khoa học thì sẽ đóng vai trò hữu ích vừa cho cơ quan, đơn vị là chủ đầu tư trên cả nước, vừa cho chính doanh nghiệp đang hoạt động trong lĩnh vực xây dựng. Tuy nhiên, “việc phân loại xếp hạng doanh nghiệp xây dựng chỉ mang tính chất hỗ trợ, tham khảo không nhằm mục đích thay thế các nội dung đánh giá trong hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất”, đại diện Cục Quản lý đấu thầu lưu ý.

Thanh Xuân