Định hướng, quy hoạch kè bờ sông và sử dụng đất ven sông

Ngày 10-9, UBND TPHCM đã tổ chức hội thảo “Quy hoạch và phát triển bờ kè sông Sài Gòn và sông, kênh nội thành và các giải pháp để hoàn thành cơ bản kè sông Sài Gòn, sông và kênh nội thành vào năm 2025”. Đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, Ủy viên Bộ chính trị, Bí thư Thành ủy TPHCM, đã đến dự và phát biểu chỉ đạo. Hội thảo cũng thu hút sự tham gia của lãnh đạo các cơ quan, chuyên gia trong và ngoài nước.

Nên kè hóa toàn bộ bờ sông rạch?

Cung cấp thông tin tại hội thảo, ông Nguyễn Thanh Nhã, Giám đốc Sở QH-KT, cho biết, TPHCM đã phủ kín quy hoạch phân khu trong đó cập nhật quy hoạch mép bờ cao, hành lang bảo vệ bờ sông rộng 30- 60m. Theo quy hoạch được duyệt, không gian dọc sông Sài Gòn, kênh rạch nội thành là cây xanh, công viên và công trình hạ tầng kỹ thuật. TP cũng đã quy hoạch tuyến du lịch đường thủy trên sông Sài Gòn, tuyến buýt sông, dự án chống ngập 10.000 tỷ đồng có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu, quy hoạch 10 phân khu dọc sông Sài Gòn…

Bên cạnh một số kết quả đạt được, vẫn còn nhiều hạn chế. Đó là tính định hướng kết nối khai thác tiềm năng cảnh quan không gian 2 bên bờ sông chưa được quan tâm đúng mức; một số đồ án quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 gắn với dự án đầu tư xây dựng được duyệt trải qua nhiều giai đoạn nhưng thiếu đồng bộ. Tình trạng lấn chiếm hành lang bờ sông để sử dụng vào mục đích cá nhân như xây dựng các bến neo đậu tàu thuyền, kinh doanh nhà hàng, quán cà phê còn phổ biến, nhất là khu vực có mật độ dân cư đô thị hóa cao trong các hàng rào dự án nhưng chưa có giải pháp xử lý dứt điểm. Đến nay, TP đã xây bờ kè được 15% tổng số kênh rạch…

Quan điểm về vấn đề xây bờ kè toàn bộ sông rạch đã làm bùng lên sự tranh luận sôi nổi. PGS-TS Lê Trình, Viện trưởng Viện Khoa học môi trường và phát triển, cho rằng: Kè hóa cứng hết 100% là không đúng, phải nghiên cứu thêm vì với tác động của biến đổi khí hậu, tình trạng ngập ở TP sẽ ngày càng nặng nề. Những nơi sẽ ngập, nếu kè cứng thì đến khi bị ngập sẽ không thể phá được. Do đó, TP phải có bản đồ độ cao, nơi nào không kè hóa thì mềm hóa, vừa đẹp tự nhiên, đỡ tốn tiền, vừa duy trì chức năng sinh thái.

“Tôi phản đối việc xây dựng trên hành lang sông rạch mà phải giữ cho được hành lang bảo vệ sông kênh 50m. Đà Nẵng đã có bài học khi “chia lô” bờ biển cho các nhà đầu tư mà người dân không được hưởng. Đây là tài sản công, nếu tổ chức xây dựng công trình dịch vụ sẽ làm cảnh quan xấu đi. Dòng sông phải đảm bảo cấp nước, thoát nước, cảnh quan, môi trường”, PGS-TS Lê Trình nhấn mạnh.

Kênh Tàu Hủ và đường Võ Văn Kiệt đoạn quận 6, TPHCM. Ảnh: HOÀNG HÙNG

Nhiều giải pháp hay

Hội thảo quy tụ nhiều diễn giả khắp thế giới nên có nhiều kinh nghiệm được chia sẻ. Đáng chú ý, câu chuyện cải tạo hệ thống cấp thoát nước tại Chicago, Mỹ, được GS Sybil Derrible mô tả khá sinh động. Tình trạng đô thị hóa nhanh đã khiến TP này khủng hoảng nguồn nước ngọt. Có hồ nước ngọt Michigan thuộc hàng lớn nhất thế giới, TP quyết định xây trạm bơm, nhà máy cấp nước cho người dân từ đây. Vì địa hình ở đây bằng phẳng nên một ý tưởng tưởng chừng điên rồ đã được thực hiện: Họ nâng cao tất cả công trình ở TP để lắp đặt hệ thống cống rãnh bên dưới. Sau nhiều lần điều chỉnh nắn dòng sông, họ đã biến hệ thống kênh đào thành một không gian công cộng và nó trở thành tài sản quý của thành phố. Mọi hoạt động công cộng đều diễn ra trên dòng kênh. Đất đai quanh dòng kênh tăng giá rất nhanh!

Từ câu chuyện này, GS Sybil Derrible cho rằng, hệ thống sông rạch đã làm cho TPHCM trở nên độc đáo. Đây là tài sản vật chất - xã hội lớn và nếu quy hoạch tốt, tiếp cận tốt sẽ phát huy khả năng lớn!

PGS- TS Nguyễn Hồng Thục, Viện Nghiên cứu định cư, cho rằng, TPHCM đưa quỹ đất và không gian kênh rạch, sông nước Sài Gòn vào phát triển là định hướng rất đúng đắn. TP cần có khung phát triển hệ thống kênh rạch để có tầm nhìn tổng thể, đồng thời có sự mềm dẻo trong kết nối, không thể tách từng dự án ra khỏi hệ thống khi TP đang bị lún và chịu ảnh hưởng của nước biển dâng. Đề nghị TP xây dựng bản đồ địa lý thủy văn để điều hành chung, cũng như kết nối TP cũ với sự mềm mại của hạ tầng xanh mới.

Ông Đỗ Thanh Tùng, Viện trưởng Viện Kiến trúc quốc gia, đề nghị xây dựng một đề án tổng thể, đưa việc tổ chức dòng sông vào đồ án quy hoạch chung TPHCM đợt này. Đây là nền tảng để tính toán việc nên như thế nào đối với bờ kè sông rạch.

Các phát biểu tại hội thảo cho thấy “nút thắt” về vốn đã có giải pháp. Đơn vị đang nghiên cứu chỉnh trang dự án rạch Xuyên Tâm cho biết Tổ chức JICA sẽ cho vay đến 70%, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) sẵn sàng tài trợ vốn cho các dự án cải tạo sông rạch…

TPHCM là “đô thị sông nước”

Phát biểu tại hội thảo, Phó Chủ tịch UBND TPHCM Võ Văn Hoan cho biết, TP đã và đang tìm cách tổ chức lại để có điều kiện phát triển mới, tạo bước đột phá, xây dựng đô thị thân thiện với môi trường chứ không phải là bê tông. TP đã xây dựng nhiều dự án bờ bao, bờ kè và luôn chủ trương phát triển hướng đến sông nước, như dành một khu vực trong khu đô thị Thủ Thiêm quy hoạch là châu thổ Nam bộ, cho ngập tự nhiên.

Hội thảo đã khẳng định vai trò, vị trí, tiềm năng, môi trường của bờ kè, kênh rạch của TP. Xác định được những vấn đề trọng tâm của bờ kè sông rạch trong nội thành, không chỉ quy hoạch mà còn phải có khung pháp lý để phát triển; chỉ ra các tồn tại hạn chế, gợi mở nhiều vấn đề để khai thác hiệu quả. Từ đây, TP sẽ xây dựng quy hoạch, khung pháp lý, quy chế quản lý đầy đủ, trong đó xác định cụ thể vai trò của Nhà nước và người dân, doanh nghiệp cũng như có chế tài đủ mạnh để xử lý vi phạm. TP sẽ xây dựng kế hoạch phát triển, kêu gọi đầu tư một số dự án trọng điểm như cải tạo rạch Xuyên Tâm, kênh Tham Lương…. Việc xây dựng bờ kè sẽ đi từ thấp đến cao, từ đường đất, đến bê tông, đường nhựa. Về nguồn lực, TP sẽ có nhiều cơ chế huy động, xây dựng một số vùng đệm vừa khai thác vừa bảo vệ.

“TP phải hướng đến đô thị sông nước. Khi dự án chống ngập vùng trung tâm hoàn thành, TPHCM sẽ là đô thị sông nước, vừa sạch xanh lại vừa có cả hồ cảnh quan. Mọi hoạt động đầu tư xây dựng của doanh nghiệp, nhà dân, hoặc quy hoạch phát triển kinh tế hạ tầng, chúng ta đều hướng tới đến xây dựng đô thị sông nước. Bờ sông, kênh rạch nội thành là không gian chung của người dân TP. Tất cả chúng ta có trách nhiệm giữ gìn và xây dựng không gian ấy trở thành một đô thị sông nước hài hòa với tự nhiên, thân thiện với môi trường và góp phần nâng cao chất lượng sống của người dân TP”, đồng chí Võ Văn Hoan nêu thông điệp.

Người dân tham gia phát triển đất ven sông ở TPHCM

Phát biểu chỉ đạo tại hội thảo, đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy TPHCM, khẳng định, sông nước đối với TPHCM là tài nguyên thiên nhiên đặc biệt nên phải được sử dụng, phát triển tốt trong tương lai. Để phát huy được, TPHCM phải có định hướng chiến lược trong quy hoạch sông nước, gắn với quy hoạch kè bờ sông và sử dụng đất ven sông. Một khi có quy hoạch, xây dựng kè thì giá trị đất ven sông sẽ tăng cao. Đây là nguồn tài nguyên tài chính quan trọng, sẽ được dùng để tái đầu tư khu vực ven sông.

Bí thư Thành ủy TPHCM Nguyễn Thiện Nhân trao đổi cùng các chuyên gia nước ngoài tại Hội thảo Quy hoạch và Phát triển bờ kè sông Sài Gòn và sông, kênh nội thành. Ảnh: Việt Dũng

Theo đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, một số nước gặp sai lầm trong quy hoạch nên TPHCM phải tham khảo kinh nghiệm của các nước để lập, thực hiện quy hoạch kè sông và phát triển đất ven sông với kinh nghiệm mới nhất, tránh được những sai lầm. Đồng chí lưu ý, bờ sông phải được quy hoạch đa chức năng, vừa ngăn nước, vừa làm đường giao thông và cũng có thể tạo không gian mở để người dân đến sinh hoạt, vui chơi, giải trí hoặc dùng xây dựng các công trình khác. Đến cuối năm 2019, UBND TPHCM có định hướng về quy hoạch xây dựng kè và phát triển đất ven sông, kênh tại TPHCM giai đoạn đến 2030 và định hướng đến năm 2050; đồng thời xây dựng quy chế quản lý, thực hiện quy hoạch này.

Để đảm bảo yêu cầu trên, đồng chí gợi ý những công việc cần thực hiện trong thời gian tới. Trước tiên là tiếp tục tổ chức chuyên đề nghiên cứu chuyên sâu về kinh nghiệm quốc tế trong việc quy hoạch, phát triển ven sông của các nước. Đồng thời, TPHCM cần phối hợp với các chuyên gia mô phỏng tình trạng ngập úng và thoát nước của thành phố, định hướng lại những giải pháp vĩ mô trong chống ngập. Ở nhóm vấn đề này, TPHCM sẽ cân nhắc đến khả năng xây đê chống ngập, thích ứng biến đổi khí hậu ở khu vực huyện Cần Giờ. Cùng với đó là làm rõ các giải pháp kỹ thuật xây kè sông đa chức năng nhanh với chi phí thấp. Đặc biệt là tham khảo kinh nghiệm các nước xây dựng mô hình hợp tác xây dựng kè và phát triển đất ven sông. Mô hình này không chỉ theo hình thức đối tác công - tư (PPP), mà bên cạnh nhà nước, doanh nghiệp thì người dân cũng được tham gia. Việc này nhằm đảm bảo vừa thuận theo các quy luật tự nhiên (của tài nguyên nước), người dân khu vực đồng thuận và đảm bảo lợi ích của doanh nghiệp (khi tham gia đầu tư) cùng chính quyền.

Ngoài ra, TPHCM cần phân loại chức năng hệ thống sông kênh rạch của thành phố, trong đó phải rà soát lại hiện trạng sử dụng và có đánh giá về tình trạng xâm lấn. Qua đó, từ kinh nghiệm của các nước trên thế giới sẽ xác định chức năng giao thông, thoát nước, nơi sinh hoạt cộng đồng và các dự án kinh doanh của từng khu vực sông kênh rạch. Trên cơ sở các chức năng như vậy sẽ có các phân khu theo từng khu vực, gắn với đặc thù cụ thể. Chẳng hạn, ở các quận 1, 2, 3 và 4 là khu vực trung tâm thì ưu tiên rà soát quy hoạch, triển khai thực hiện trước.

Đồng chí Nguyễn Thiện Nhân cũng đề nghị giới thiệu một số bài học, mô hình của TPHCM trong việc cải tạo, chỉnh trang, làm kè bờ hoặc phát triển ven sông, kênh trong thời gian qua. Cũng từ thực tiễn của TPHCM, cần rà soát về những bất cập hoặc xung đột về pháp luật quy hoạch, xây dựng, giao thông… trong quy hoạch bờ kè và phát triển quỹ đất ven sông. Trên cơ sở đó, TPHCM có kiến nghị điều chỉnh hoặc đề xuất Trung ương cho thực hiện thí điểm.

KIỀU PHONG

LƯƠNG THIỆN