Định vị vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực hàng không

Quang cảnh buổi Hội thảo khoa học.

“Câu chuyện của Vietnam Airlines là minh chứng sống động cho vai trò của doanh nghiệp Nhà nước trong việc giữ ổn định nền kinh tế, bảo đảm kết nối, đồng thời thể hiện hiệu quả của các chính sách kịp thời, linh hoạt của Quốc hội và Chính phủ”, Phó chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh nhấn mạnh tại Hội thảo khoa học “Vai trò của doanh nghiệp Nhà nước trong các ngành trọng yếu của nền kinh tế: Góc nhìn từ ngành hàng không”, do Tạp chí Cộng sản, Ban Chính sách - Chiến lược Trung ương và Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội tổ chức chiều 14/10.

Bài học quý về phát triển doanh nghiệp Nhà nước

Theo Phó chủ tịch Quốc hội, thực tiễn thời gian qua cho thấy rõ vai trò trụ cột của doanh nghiệp nhà nước trong những giai đoạn khó khăn. Trong lĩnh vực hàng không, Vietnam Airlines giữ vai trò quan trọng, hiện có quy mô và sản lượng vận chuyển hành khách lớn nhất cả nước.

Khi đại dịch Covid-19 khiến hoạt động hàng không gần như tê liệt, Vietnam Airlines - doanh nghiệp chủ lực của ngành đã rơi vào giai đoạn khó khăn nghiêm trọng, doanh thu sụt giảm tới 80%, có lúc đứng trước nguy cơ mất thanh khoản. Trong bối cảnh đó, Quốc hội và Chính phủ đã kịp thời ban hành cơ chế đặc thù, cho phép hãng được tiếp cận gói tín dụng ưu đãi, tái cơ cấu tài chính và tăng vốn chủ sở hữu.

Nhờ sự hỗ trợ quyết liệt của Nhà nước cùng nỗ lực tự thân, Vietnam Airlines đã vượt qua giai đoạn khủng hoảng, phục hồi mạnh mẽ và đang dần khẳng định lại vị thế hãng hàng không quốc gia hàng đầu khu vực.

“Từ những bài học thực tiễn của Vietnam Airlines, chúng ta có thể rút ra nhiều kinh nghiệm quý về mô hình quản trị hiện đại, chiến lược phát triển dài hạn, tầm nhìn đầu tư công nghệ và phát triển nguồn nhân lực”, ông Vũ Hồng Thanh nói.

Ông Thanh cũng cho biết, trong quá trình xây dựng dự thảo Nghị quyết về phát triển kinh tế nhà nước, Chính phủ đang xem xét, đề xuất một số mục tiêu và định hướng cụ thể.

Trong đó có việc hình thành một số tập đoàn, doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn đủ sức cạnh tranh quốc tế, hướng tới có ít nhất 3 doanh nghiệp lọt vào nhóm 500 doanh nghiệp có doanh thu lớn nhất thế giới (Fortune Global 500) và 100% tập đoàn, tổng công ty Nhà nước áp dụng các nguyên tắc quản trị tiên tiến theo chuẩn mực OECD.

“Một số doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực hàng không hoàn toàn có thể vươn lên trở thành những doanh nghiệp hàng đầu khu vực”, Phó chủ tịch Quốc hội nhận định.

Cần xem hàng không như một hạ tầng kinh tế chiến lược

Theo ông Đặng Ngọc Hòa, Chủ tịch HĐQT Vietnam Airlines, cách tiếp cận truyền thống thường xem hàng không như một ngành dịch vụ vận tải phục vụ nhu cầu đi lại và vận chuyển hàng hóa. Tuy nhiên, thực tiễn phát triển tại nhiều quốc gia tiên tiến cho thấy, hàng không cần được định vị lại như một ngành hạ tầng kinh tế - xã hội chiến lược, có vị thế ngang hàng với các lĩnh vực then chốt khác như đường bộ, đường sắt, cảng biển, năng lượng hay viễn thông.

Việc định vị lại ngành hàng không như một hạ tầng chiến lược không chỉ là điều chỉnh về nhận thức, mà là bước chuyển tư duy phát triển mang tầm quốc gia, có ý nghĩa quyết định đến tốc độ và chất lượng tăng trưởng trong nhiều thập kỷ tới.

Trên thực tế, các doanh nghiệp Nhà nước trong ngành hàng không, nòng cốt là Vietnam Airlines luôn đóng vai trò chủ đạo trong việc định hình thị trường, bảo đảm các kết nối giao thông thiết yếu trong nước và quốc tế, đặc biệt trên những tuyến bay có ý nghĩa chiến lược về kinh tế, chính trị và xã hội.

Với tầm nhìn dài hạn và năng lực tài chính mạnh, các doanh nghiệp nhà nước đang là lực lượng tiên phong trong đầu tư các công trình hạ tầng hàng không quy mô lớn, điển hình là Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành.

Ông Đặng Ngọc Hòa cho rằng, Long Thành không chỉ là một công trình giao thông trọng điểm, mà cần được định vị như trung tâm hàng không - logistics - công nghiệp dịch vụ đa chức năng tầm khu vực. Một hướng đi chiến lược là xây dựng trung tâm bảo dưỡng, sửa chữa máy bay (MRO) quy mô lớn, công nghệ cao tại khu vực sân bay này.

Theo thống kê, thị trường MRO toàn cầu đạt hơn 90 tỷ USD năm 2023, trong đó khu vực châu Á chiếm gần 40%. Trong khi đó, Việt Nam hiện chưa có trung tâm MRO đạt tiêu chuẩn quốc tế - “một khoảng trống và cũng là cơ hội chiến lược mà doanh nghiệp nhà nước cần tập trung nguồn lực để lấp đầy”, ông Hòa nhấn mạnh.

Ở góc độ văn hóa, PGS, TS Lê Hải Bình, Thứ trưởng thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho rằng, hàng không không chỉ là dịch vụ vận tải, mà là thiết chế văn hóa đối ngoại mới, góp phần định vị bản sắc quốc gia trong không gian toàn cầu.

“Nếu chỉ cạnh tranh bằng giá vé và mạng lưới, mà thiếu yếu tố văn hóa, hàng không Việt Nam sẽ khó tạo khác biệt bền vững. Khi bản sắc bị mờ nhạt, trải nghiệm thiếu cảm xúc, thì giá trị văn hóa không còn là lợi thế cạnh tranh”, ông Bình nói.

Theo ông, cần có cách tiếp cận liên ngành, kết nối hàng không - văn hóa - ngoại giao - truyền thông, đặt chiến lược thương hiệu hàng không quốc gia trong tổng thể chiến lược văn hóa đối ngoại, với sứ mệnh “Vietnam Airlines gắn với thương hiệu quốc gia và thể hiện vai trò trong thực hiện các mục tiêu chiến lược”.

Cần cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội

Phó chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh nhấn mạnh: quan điểm của Đảng và Nhà nước luôn nhất quán, doanh nghiệp nhà nước là lực lượng vật chất quan trọng của nền kinh tế, là công cụ để Nhà nước định hướng, điều tiết, thúc đẩy phát triển bền vững, bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô và an ninh quốc gia.

Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng xác định: “Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; doanh nghiệp nhà nước giữ vị trí then chốt trong những ngành, lĩnh vực trọng yếu, thiết yếu của nền kinh tế, góp phần bảo đảm các cân đối lớn, ổn định kinh tế vĩ mô và an ninh, quốc gia”.

Vì vậy, phát triển doanh nghiệp Nhà nước không chỉ là yêu cầu kinh tế, mà còn là nhiệm vụ chính trị gắn với xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.

Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng cũng tiếp tục yêu cầu “Đổi mới kinh tế nhà nước, trọng tâm là doanh nghiệp nhà nước theo chuẩn mực quốc tế, tăng cường hiệu quả và vai trò dẫn dắt”.

Do đó, các tập đoàn, tổng công ty nhà nước cần xác định rõ sứ mệnh, trách nhiệm trong giai đoạn mới; chủ động xây dựng chiến lược phát triển dài hạn, gắn với yêu cầu hội nhập, chuyển đổi xanh, phát triển năng lượng tái tạo, logistics thông minh và dịch vụ công nghệ cao – những lĩnh vực doanh nghiệp Nhà nước có thể đi đầu, mở đường.

Ông Trịnh Xuân An, Ủy viên Thường trực Ủy ban Quốc phòng và An ninh của Quốc hội, đề nghị cần có cơ chế chính sách đặc thù, vượt trội cho các doanh nghiệp trụ cột như Vietnam Airlines, ACV, Vietcombank, bao gồm cả việc được để lại một phần lợi nhuận để tái đầu tư, mở rộng năng lực cạnh tranh.

Để phát huy vai trò trụ cột của doanh nghiệp Nhà nước trong ngành hàng không, ông Đặng Ngọc Hòa kiến nghị Nhà nước xây dựng chiến lược tổng thể, dài hạn về phát triển hàng không Việt Nam, gắn kết chặt chẽ với quy hoạch tổng thể hệ thống hạ tầng giao thông và hạ tầng kinh tế - xã hội quốc gia.

Theo ông, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, sự phối hợp nhịp nhàng giữa hãng hàng không quốc gia và đơn vị quản lý hạ tầng sân bay là yếu tố then chốt tạo nên sức mạnh tổng thể và sức cạnh tranh của hệ sinh thái hàng không quốc gia.

“Bên cạnh đó, cần tập trung nguồn lực, tạo mọi điều kiện thuận lợi để phát triển hãng hàng không quốc gia Vietnam Airlines trở thành một hãng mạnh, có năng lực cạnh tranh quốc tế, từng bước mở rộng mạng bay toàn cầu và khai thác hiệu quả các cảng hàng không trung chuyển (hub) trong nước”, ông Hòa đề xuất.

Theo TS. Nguyễn Đức Kiên, trên thế giới mô hình hãng hàng không đồng thời là nhà khai thác cảng hàng không như tại Thổ Nhĩ Kỳ đang cho thấy những lợi thế cạnh tranh lớn ở tầm quốc gia. Đây là vấn đề cũng cần được tính đến tại Việt Nam trong thời gian tới.

Ở góc độ nội tại, ông Đặng Anh Tuấn, Phó tổng giám đốc Vietnam Airlines cho biết, Tổng công ty đang đẩy mạnh tái cơ cấu, nâng cao quản trị doanh nghiệp; tăng cường ứng dụng dữ liệu lớn (Big Data) trong phân tích hành vi khách hàng, tối ưu hóa đường bay và dự báo nhu cầu...

“Chúng tôi đang xúc tiến thành lập hãng hàng không chở hàng chuyên dụng, với tàu bay hàng hóa đầu tiên dự kiến được khai thác ngay trong tháng 10/2025, nhằm đáp ứng nhu cầu vận tải hàng hóa ngày càng tăng và nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trong các chuỗi cung ứng toàn cầu”, ông Tuấn chia sẻ.

Anh Minh