Doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm xã hội gây nhiều hệ lụy, chế tài nào xử lý?

Những năm gần đây, con số này liên tục tăng, cho thấy tình trạng chây ì, trốn đóng BHXH bắt buộc vẫn đang diễn ra phức tạp, ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động tại nhiều doanh nghiệp...

Mất quyền lợi vì doanh nghiệp nợ bảo hiểm

Mặc dù đã có hành lang pháp lý để xử lý các doanh nghiệp trốn đóng, nợ đóng BHXH, tuy nhiên cần có thêm những chế tài nữa để “siết” tình trạng này là đề xuất của đại diện nhiều cơ quan quản lý tại Hội thảo “Hoàn thiện quy định của pháp luật và cơ chế bảo vệ quyền lợi của người lao động bị nợ, trốn đóng BHXH bắt buộc” do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao phối hợp chỉ đạo Báo Lao động và Báo Bảo vệ pháp luật tổ chức mới đây.

Chị Nguyễn Thị Huyền, Quản đốc Phân xưởng may Nhà máy Dệt kim Haprosimex (Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex) chia sẻ về nỗi khổ của người lao động khi bị doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội.

Chuyện người lao động mất quyền lợi vì doanh nghiệp nợ bảo hiểm không phải là câu chuyện mới mẻ. Thế nhưng trên thực tế, nhiều câu chuyện đau lòng đã xảy ra từ hệ lụy của nó. Bày tỏ về vấn đề này, chị Nguyễn Thị Huyền, Quản đốc Phân xưởng may Nhà máy Dệt kim Haprosimex (Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex) chia sẻ: Từ tháng 1-2017, công ty nợ BHXH của gần 500 công nhân. Và tính đến trước tháng 3-2023, số tiền Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex nợ BHXH của người lao động là hơn 15 tỷ đồng.

“Do công ty không đóng BHXH, BHYT nên nhiều nữ công nhân không được hưởng chế độ thai sản mặc dù con của họ đã lớn. Thậm chí có 2 trường hợp người lao động chẳng may tử vong trước đó nhiều năm nhưng đến trước tháng 3-2023, gia đình họ vẫn chưa nhận được chế độ tử tuất. Do không chấm dứt hợp đồng lao động nên không xin được việc làm ổn định dù có tay nghề, người lao động phải đi làm thuê tại các xưởng gia công hoặc các công việc thời vụ như rửa bát thuê, xe ôm… để có tiền trang trải cuộc sống”, chị Huyền chia sẻ.

Để giải quyết vấn đề này, ròng rã 6 năm liền, người lao động đã tìm gặp các lãnh đạo công ty qua các thời kỳ trước và sau khi cổ phần hóa nhưng câu trả lời mà người lao động nhận được là: “Doanh nghiệp khó khăn, chưa có tiền chi trả cho người lao động”. Từ việc BHXH, BHYT của người lao động bị nợ nên dẫn đến quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của những người lao động bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Trước sức ép từ công nhân lao động, từ các cơ quan chức năng, từ tháng 4-2023 đến nay, phía Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex mới xử lý dứt điểm khoản nợ BHXH này để trả lại quyền lợi chính đáng cho người lao động vốn được hưởng.

Phó chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam Ngọ Duy Hiểu nói về những cái khó của công đoàn trong vấn đề khởi kiện bảo vệ quyền lợi về BHXH của người lao động.

Theo các cơ quan chức năng, tình trạng nợ BHXH, chậm đóng BHXH như của Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex không phải là ít gặp. Theo số liệu thống kê của cơ quan BHXH, số tiền chậm đóng BHXH tăng dần qua các năm, trong đó, số tiền chậm đóng BHXH từ 3 năm trở lên chiếm hơn 34% tổng số chậm đóng, trốn đóng BHXH. Số tiền chậm đóng BHXH khó thu có xu hướng ngày càng tăng, năm 2020 là 2.564 tỷ đồng, chiếm 22% tổng số chậm đóng BHXH, gấp 1,6 lần so với năm 2016 tương ứng tăng 1.000 tỷ đồng; số đơn vị chậm đóng, trốn đóng là 9.263 đơn vị; số lao động bị ảnh hưởng là trên 62.654 lao động.

Đồng chí Phan Nghiêm Long (Ban Chính sách pháp luật, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) phân tích: Khi người sử dụng lao động trốn đóng, chậm đóng BHXH sẽ kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng đối với người lao động như không nhận được trợ cấp thất nghiệp; không được cơ quan BHXH chi trả các chế độ như ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất; không thể chốt được sổ BHXH kể cả khi đã chuyển đến làm việc ở nơi khác... Hệ lụy này còn tác động đến gia đình của người lao động và cả xã hội. Vì vậy, các cơ quan chức năng cần tăng cường các chế tài xử lý để hạn chế tình trạng trốn đóng, chậm đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp.

Sớm gỡ vướng để công đoàn vào cuộc

Mặc dù Điều 216 Bộ Luật Hình sự năm 2015 đã quy định tội trốn đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp, nhưng đến nay các cơ quan tố tụng chưa truy cứu trách nhiệm hình sự đối với bất cứ vụ án hình sự nào. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã rất nỗ lực đưa 189 vụ tranh chấp ra khởi kiện, trong đó có 29 vụ đã hòa giải thành, 1 vụ tạm đình chỉ, 77 vụ tòa án xem xét thời hiệu khởi kiện, một số vụ khác tòa án không có văn bản trả lời.

Lý giải nguyên nhân về công đoàn được giao quyền khởi kiện bảo vệ quyền lợi về BHXH của người lao động nhưng việc triển khai lại chưa được như mong đợi, đồng chí Ngọ Duy Hiểu, Phó chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho biết, việc khởi kiện bảo vệ quyền lợi về BHXH chịu sự chi phối của 4 luật: Bộ luật Lao động, Luật Công đoàn, Luật BHXH và Luật Tố tụng dân sự.

Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng luật, thẩm tra luật đã không để ý đến sự thống nhất, nên các đạo luật có sự mâu thuẫn nhau. Có đạo luật yêu cầu công đoàn nói chung có quyền khởi kiện, có đạo luật nêu rõ là công đoàn cơ sở; có đạo luật bắt buộc người lao động phải ủy quyền, có đạo luật thì yêu cầu chung.

“Do đó, dù các cấp công đoàn rất nỗ lực đưa các vụ việc ra tòa, nhưng đến nay cơ bản là bế tắc, tòa không thụ lý các vụ việc”, đồng chí Ngọ Duy Hiểu nhấn mạnh.

Đối với dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật BHXH có quy định để Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khởi kiện thì phải do người lao động ủy quyền. Đồng chí Ngọ Duy Hiểu kiến nghị xem xét sửa lại quy định này, bởi theo Điều 10 Hiến pháp, công đoàn là tổ chức đại diện đương nhiên của người lao động, vì vậy với công đoàn không nên đặt ra vấn đề ủy quyền. Trong thực tế có nhiều doanh nghiệp có hàng nghìn, chục nghìn người lao động, nếu rơi vào những trường hợp này thì thủ tục hành chính, thời gian để tiến hành khởi kiện sẽ rất lớn.

Tại hội thảo, các đại biểu đưa ra những đề xuất, biện pháp, giải pháp nhằm hạn chế các doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội.

Cho ý kiến về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Danh Huế, Chủ tịch Công ty Luật Hừng Đông cũng chỉ ra thực tế hiện nay có luật quy định công đoàn cấp trên cơ sở khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH; có luật lại quy định công đoàn cơ sở có quyền khởi kiện; có luật lại chỉ quy định chung là công đoàn có quyền khởi kiện.

Theo Luật sư Nguyễn Danh Huế, việc giao quyền khởi kiện doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH cho công đoàn cơ sở (vì xác định đây là tranh chấp lao động tập thể về quyền) là không phù hợp với thực tế, vì hầu hết đội ngũ cán bộ công đoàn cơ sở đang hưởng lương từ chủ doanh nghiệp nên rất ít người “dám” đứng ra khởi kiện người sử dụng lao động bởi sợ ảnh hưởng đến quyền lợi của mình.

Đồng tình với ý kiến của Luật sư Nguyễn Danh Huế, nhiều người cũng cho rằng, nên trao thêm quyền khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH cho tổ chức công đoàn cơ sở cấp trên. Phương án này sẽ tránh được tâm lý e ngại của công đoàn cơ sở cấp dưới khi phải trực tiếp khởi kiện doanh nghiệp vì thực tế là cán bộ công đoàn cơ sở đang nhận lương từ chính doanh nghiệp.

Cùng với sớm gỡ vướng để công đoàn bảo vệ quyền lợi về BHXH của người lao động, nhiều đại biểu cũng đồng tình cho rằng cần áp dụng các biện pháp “mạnh” mới có thể hạn chế tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH như: Cơ quan chức năng sẽ phong tỏa hóa đơn của doanh nghiệp như cơ quan thuế khi doanh nghiệp trốn đóng BHXH. Đối với các trường hợp doanh nghiệp nợ BHXH trên 12 tháng có thể áp dụng hình thức cấm xuất cảnh đối với người đứng đầu doanh nghiệp. Các địa phương cũng không cho các doanh nghiệp nợ BHXH được đấu thầu với các dự án đầu tư công…

Ngoài ra, cần phải thay đổi nhận thức của người lao động và người sử dụng lao động; tăng cường trách nhiệm giám sát của các tổ chức, cá nhân có liên quan. Cần xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm pháp luật về đóng BHXH, bắt đầu từ việc khai báo sử dụng lao động tại các đơn vị sử dụng lao động. Các cơ quan chức năng cần vào cuộc quyết liệt lập lại kỷ cương trong việc tuân thủ pháp luật BHXH.

Bài và ảnh: VÂN ANH – THANH HẰNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Xã hội xem các tin, bài liên quan.