Doanh nghiệp tư nhân nổi lên trong phòng vệ thương mại, ngành thép còn nhiều nỗi lo

Theo Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), trong số các vụ việc điều tra áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại, có 88% vụ việc có sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân. Các doanh nghiệp tư nhân cũng chiếm 92,8% tổng sản lượng hàng hóa trong các vụ việc điều tra.

Từ khi thành lập, Cục Phòng vệ thương mại đã thực hiện 48 vụ việc điều tra và có 35 vụ việc rà soát các biện pháp phòng vệ thương mại đang áp dụng. Trên cơ sở đó, cục đã kiến nghị Bộ Công Thương áp dụng 36 biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng nhập khẩu.

Tổng doanh thu hàng năm của các doanh nghiệp sản xuất trong nước tham gia các vụ việc phòng vệ thương mại ước đạt gần 600 ngàn tỉ đồng, với hơn 56.000 lao động trực tiếp. Thu ngân sách từ thuế phòng vệ thương mại đạt khoảng 1.600 tỉ đồng mỗi năm.

Đây là thông tin tại diễn đàn phòng vệ thương mại năm 2025 với chủ đề “Chủ động phòng vệ - Tăng tốc hội nhập - Thúc đẩy kinh tế tư nhân trong chuỗi cung ứng toàn cầu”, diễn ra ngày 25-9, do Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) tổ chức.

Các doanh nghiệp được bảo vệ thuộc lĩnh vực công nghiệp chiếm 43% và nông, lâm nghiệp, thủy sản chiếm 37%. Ảnh: minh họa: T.L

“Lá chắn” phòng vệ thương mại giúp doanh nghiệp hội nhập

Ông Dương Duy Hưng Vụ trưởng, Vụ Kinh tế tổng hợp, Ban Chính sách, chiến lược Trung ương, nhấn mạnh sự cần thiết phải định vị lại vai trò của doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu, chuyển từ gia công sang tạo giá trị cao. Ông chỉ ra các hạn chế như trình độ công nghệ thấp, thiếu nhân lực chất lượng cao, tư duy ngắn hạn và chưa chú trọng xây dựng thương hiệu.

Để khắc phục, doanh nghiệp cần thúc đẩy đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, nâng cao kỹ năng lao động, thay đổi tư duy sản xuất, tăng cường liên kết chuỗi và hoàn thiện thể chế hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân phát triển bền vững và chủ động hội nhập quốc tế.

Trong tiến trình đó, các biện pháp phòng vệ thương mại được xem như “tấm khiên” quan trọng, đặc biệt với khu vực kinh tế tư nhân. Theo ông Nguyễn Hữu Trường Hưng, Trưởng phòng, Phòng Điều tra Thiệt hại và Tự vệ, Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), nếu giai đoạn 2009 - 2017 chỉ có 32 doanh nghiệp tham gia khởi xướng và ủng hộ vụ việc PVTM thì từ 2017 đến nay, con số này đã tăng lên 82 doanh nghiệp, gấp hơn 2 lần.

Xét theo cơ cấu, các doanh nghiệp được bảo vệ thuộc lĩnh vực công nghiệp chiếm 43% và nông, lâm nghiệp, thủy sản chiếm 37%, đều là những ngành then chốt tạo việc làm và giá trị gia tăng.

Cùng với việc tận dụng PVTM, doanh nghiệp Việt Nam cũng cần khai thác hiệu quả cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA). Bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng, Phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), cho biết tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đã có bước nhảy vọt ngoạn mục, từ 30 tỉ đô la năm 2001 lên đến 730 tỉ đô la vào năm 2022. Động lực chính cho thành tựu này đến từ việc Việt Nam tích cực tham gia vào Hiệp định thương mại tự do (FTA).

Chỉ riêng năm 2024, hàng chục ngàn bộ C/O (Giấy chứng nhận xuất xứ) đã được cấp cho các thị trường có yêu cầu riêng, như 6.379 bộ mẫu Turkey (một loại giấy chứng nhận được cấp bởi một quốc gia xuất khẩu để xác nhận hàng hóa có nguồn gốc từ quốc gia đó - PV) cho hàng hóa xuất sang Thổ Nhĩ Kỳ hay hàng trăm bộ cho Nam Phi, Brazil và các nước đang phát triển.

Những con số này cho thấy, việc tuân thủ tiêu chí xuất xứ như xuất xứ thuần túy (WO), chuyển đổi mã số hàng hóa (CTC) hay hàm lượng giá trị khu vực (LVC) không chỉ là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu “sống còn”, là chìa khóa giúp doanh nghiệp tránh gián đoạn thương mại và tối đa hóa lợi ích từ hội nhập.

Thép Việt chiếm hơn 30% tổng số vụ kiện phòng vệ thương mại

Từ năm 2004 đến tháng 8-2025, thép Việt Nam đã đối mặt với 86 vụ kiện phòng vệ thương mại từ nước ngoài. Ảnh: TL

Thông tin tại diễn đàn, ông Lê Sỹ Giảng, Giám đốc, Công ty TNHH GH Consults, chia sẻ các cuộc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đang gia tăng, đặt ra những thách thức đáng kể cho các quốc gia xuất khẩu, trong đó có Việt Nam.

Giai đoạn 2009 - 2021, Thổ Nhĩ Kỳ dẫn đầu với 32 vụ việc, theo sau là Mỹ 31 vụ và EU 8 vụ. Ở chiều ngược lại, Trung Quốc là nước bị điều tra nhiều nhất với 37 vụ, trong khi Việt Nam xếp thứ hai với 13 vụ, cho thấy nguy cơ cao đối với hàng hóa xuất khẩu. Các hình thức lẩn tránh phổ biến gồm thay đổi sản phẩm, nhập linh kiện để lắp ráp trong nước hoặc lắp ráp tại nước thứ ba.

Trong lĩnh vực thép, áp lực còn rõ nét hơn. Ông Lê Việt, Tổng giám đốc Công ty TNHH MTV thép miền Nam (SSCV), Phó chủ tịch Hiệp hội thép Việt Nam, thống kê của hiệp hội cho biết, từ năm 2004 đến tháng 8-2025, thép Việt Nam đã đối mặt với 86 vụ kiện phòng vệ thương mại từ nước ngoài, chiếm hơn 30% tổng số vụ kiện PVTM đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam. Nguyên nhân chính đến từ tăng trưởng xuất khẩu mạnh, bình quân 19%/năm giai đoạn 2016-2024.

Ngoài ra, các chính sách bảo hộ ngày càng mạnh từ các thị trường lớn cũng gây ra tác động tiêu cực. Trong 8 tháng đầu năm nay, xuất khẩu thép thành phẩm giảm 20% về sản lượng và 28% về giá trị, còn hơn 7 triệu tấn. Các vụ kiện chủ yếu đến từ các thị trường xuất khẩu chính như Mỹ, EU, Mexico và một số nước ASEAN.

Cơ cấu thị trường xuất khẩu cũng có sự thay đổi rõ rệt. Nếu trước đây ASEAN chiếm gần 60% tổng lượng xuất khẩu thì đến năm 2025 tỉ trọng chỉ còn 30,8%, trong khi EU tăng lên 20,9% và Mỹ đạt 9,6%. Đáng chú ý, ngành thép Việt Nam đã chủ động sử dụng luật WTO (Tổ chức Thương mại Thế giới) để phản ứng với các biện pháp bất lợi, bảo vệ lợi ích chính đáng và phát triển bền vững.

Anh Đào