Đối mặt với thủ đoạn tinh vi của buôn lậu thuốc lá

Buôn lậu thuốc lá biến động theo chiều hướng mới

Ông Nguyễn Đức Lê, đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) nhận định tình hình buôn lậu thuốc lá biến động theo chiều hướng mới, khó lường

Tại tọa đàm, ông Nguyễn Đức Lê, đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), cho biết thời gian vừa qua, tình hình buôn lậu thuốc lá biến động theo chiều hướng mới, đặc biệt là mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Ông Lê cho biết, trong năm 2024, cơ quan quản lý thị trường đã kiểm tra 1.474 vụ, trong đó xử lý 1.263 vụ buôn lậu thuốc lá. Riêng thuốc lá điện tử đã xử lý 240.000 sản phẩm, trên 9 tấn phụ kiện. Tuy nhiên, thuốc lá điếu nhập lậu mới xử lý được gần 200.000 bao. Như vậy, thuốc lá điện tử có xu hướng tăng vượt trội so với thuốc lá điếu.

Theo thống kê, khu vực biên giới Tây Nam vẫn là địa bàn trọng điểm về nhập lậu thuốc lá; Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội là địa bàn trọng tâm về buôn bán, tiêu thụ thuốc lá điếu ngoại nhập lậu lớn; khu vực biên giới của tỉnh Quảng Trị là địa bàn trọng điểm về nhập lậu thuốc trên tuyến biên giới Việt-Lào. Thuốc lá điếu ngoại nhập lậu chủ yếu là thuốc lá nhãn hiệu Jet, Hero, 555, Elephant, Nelson, Scott, Esse...

Cùng với đó, các hành vi vi phạm chủ yếu là kinh doanh hàng hóa nhập lậu; vận chuyển, buôn bán hàng cấm là thuốc lá điếu nhập lậu; kinh doanh hàng hóa (thuốc lá điếu do Việt Nam sản xuất) thuộc ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện mà không có giấy phép kinh doanh theo quy định; không niêm yết thông báo không bán thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi.

Tuy nhiên, lãnh đạo Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đánh giá con số này vẫn chưa phản ánh hết tình hình vi phạm trên thị trường.

Dưới góc độ quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu, ông Phan Quốc Đông, Phó chi Cục trưởng Chi Cục Điều tra chống buôn lậu (Cục Hải quan), cho biết thuốc lá và các mặt hàng liên quan bị yêu cầu kiểm soát chặt chẽ về cơ chế quản lý chính sách và thuế.

Ông nêu những năm gần đây, ngoài thuốc lá điếu truyền thống, thị trường xuất hiện xu hướng sử dụng thuốc lá thế hệ mới là thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử.

Ông Nguyễn Chí Nhân - Tổng Thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam phát biểu tại tọa đàm

Chỉ ra những phương thức vi phạm của các đối tượng buôn lậu, vận chuyển, kinh doanh tàng trữ thuốc lá lậu, ông Nguyễn Chí Nhân - Tổng Thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam - cho biết, phương thức thực hiện rất phức tạp và cực kỳ nguy hiểm. Đã có nhiều cán bộ, chiến sĩ đã bị thương thậm chí tử vong khi ngăn chặn thuốc lá nhập lậu.

Ông Nhân cho biết, thuốc lá lậu thường tập kết hàng sát biên giới và được sử dụng đa dạng các phương tiện: Xe máy, xuồng cao tốc, ô tô… để vận chuyển. Để tránh bị trách nhiệm hình sự, các đối tượng chia nhỏ lượng hàng, cất giấu chung với hàng hóa hợp pháp. Gần đây, các đối tượng còn lập tài khoản giả trên các sàn thương mại điện tử để giao dịch mua bán…

“Công tác đấu tranh với các đối tượng buôn lậu thuốc lá chưa bao giờ hạ nhiệt, các đối tượng này luôn tìm mọi cách để đưa thuốc lá lậu vào thị trường nội địa” - lãnh đạo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam nhận định.

Nhiều chủ cửa hàng dè chừng, chỉ giao hàng qua "ship ruột". Thậm chí, một số cửa hàng còn hẹn khách tại điểm kín đáo để trao hàng trực tiếp. Trên một số nền tảng thương mại điện tử, thuốc lá điện tử được thay thế tinh vi bằng những cụm từ "lóng" như kem đánh răng, bàn chải điện…

Tìm giải pháp hiệu quả đẩy lùi nạn buôn lậu thuốc lá

Tại tọa đàm, theo ý kiến đánh giá của nhiều chuyên gia, việc xử lý thuốc lá nhập lậu chỉ mới dừng lại ở người vận chuyển, buôn bán nhỏ lẻ, chưa tận gốc nên sau một thời gian hoạt động, buôn lậu thuốc lá lại tiếp tục tái diễn. Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng gia tăng các hành vi buôn lậu thuốc lá, song lợi thế cạnh tranh về giá và mức siêu lợi nhuận vẫn là những yếu tố chính.

Hơn nữa, ý thức của người tiêu dùng về tác hại của hàng lậu còn thấp, cộng với tâm lý “giá rẻ là tốt” càng khiến thị trường ngầm phát triển mạnh mẽ. Từ năm 2019, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá điếu tăng lên 75% đã khiến giá bán lẻ thuốc lá tăng mạnh.

Các diễn giả tham gia đóng góp ý kiến tại tọa đàm

Cũng bởi vậy, buôn lậu thuốc lá trở thành hoạt động siêu lợi nhuận do “né” được 135% thuế nhập khẩu, 75% thuế tiêu thụ đặc biệt, 10% thuế giá trị gia tăng, 2% quỹ phòng, chống tác hại thuốc lá. Do đó, các đối tượng luôn tìm mọi phương thức, thủ đoạn đưa thuốc lá lậu vào thị trường nội địa tiêu thụ.

Hiện nay, dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang đề xuất phương án bổ sung thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối (giữ nguyên mức thuế suất theo tỷ lệ 75%) với mức rất cao, tăng ngay 5.000 đồng/bao từ năm 2026 và tăng liên tục đến 2030 bảo đảm đạt 10.000 đồng/bao. Điều này chắc chắn sẽ tạo cú sốc cho thị trường thuốc lá Việt Nam, khiến tiêu thụ thuốc lá hợp pháp trong nước giảm mạnh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các doanh nghiệp thuốc lá tại Việt Nam. Từ đó, có thể kéo theo các mục tiêu về tăng thu ngân sách, giảm tỷ lệ hút thuốc ở Việt Nam có thể sẽ khó đạt yêu cầu đề ra.

Tổng Thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam Nguyễn Chí Nhân cho biết, theo rất nhiều nghiên cứu, điều tra khoa học trên thế giới và Việt Nam đều cho các kết quả “cứ 10 người hút thuốc, có từ 6-9 người tái nghiện” và “những người đã bỏ thuốc được 2 năm thì có thể tiếp tục duy trì việc bỏ thuốc dễ hơn nhiều so với năm đầu tiên, với tỉ lệ tái nghiện giảm xuống chỉ còn 19%”.

Hoặc với “người đã cai thuốc lá có thể sẽ bị tái nghiện vì nhiều nguyên nhân khác nhau. Đa số người cai thuốc đều trải qua từ 2-5 lần thực hiện việc bỏ thuốc mới có thể thực sự bỏ hẳn được thuốc lá trong một thời gian dài hoặc vĩnh viễn”.

Điều này cho thấy việc tăng sốc thuế thuốc lá giúp đạt mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc hoặc từ bỏ ngay là không thể thực hiện ngay trong khoảng thời gian ngắn. Đặc biệt, khi giá bán sản phẩm thuốc lá hợp pháp “tăng sốc” nhưng trên thị trường luôn đang hiện hữu rất nhiều sản phẩm thuốc lá bất hợp pháp nhập lậu không chịu tác động bởi thuế tiêu thụ đặc biệt có giá bán thấp hơn rất nhiều, thì với nhu cầu sử dụng thuốc lá hằng ngày, người tiêu dùng chắc chắn sẽ có xu hướng tìm kiếm các sản phẩm thuốc lá khác phù hợp với mức chi tiêu để đáp ứng nhu cầu.

Và như vậy, sản phẩm thuốc lá hợp pháp đã tự đẩy người tiêu dùng sang sử dụng thuốc lá bất hợp pháp một cách nhanh nhất do lợi thế rất lớn về mọi yếu tố cạnh tranh, đặc biệt là yếu tố giá rẻ. Thí dụ, hiện do né được mọi loại thuế nên lợi nhuận thu được từ một bao thuốc lá hiệu Jet hay Hero nhập lậu khoảng 10-12.000 đồng/bao (giá bán lẻ 20-25.000 đồng/bao), cao gấp 3 đến 4 lần so với các sản phẩm thuốc lá hợp pháp cùng phân khúc. Nếu mức thuế mới được áp dụng, chắc chắn biên lợi nhuận của các sản phẩm này sẽ tiếp tục gia tăng mạnh hơn trước.

Theo ông Nguyễn Đức Lê, các lực lượng chức năng như: Biên phòng, hải quan và công an, quản lý thị trường cần phối hợp chặt chẽ hơn, tổ chức các đợt truy quét định kỳ và triệt phá các đầu mối lớn thay vì chỉ xử lý nhỏ lẻ. Cùng với đó, tăng cường công tác phối hợp với các quốc gia láng giềng, kiểm soát chặt từ biên giới và tăng cường lực lượng kiểm soát chặt trên môi trường thương mại điện tử.

Ngoài ra, trước những thủ đoạn tinh vi của các đối tượng buôn lậu thuốc lá, lực lượng chức năng cũng đang chủ động ứng dụng công nghệ, phối hợp giữa các đơn vị để siết chặt kiểm soát, đặc biệt trên không gian mạng. Tuy nhiên, cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá sẽ ngày càng khó khăn nếu không có sự chung tay của cả xã hội, từ cơ quan chức năng đến doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Lê Minh