Đổi mới công nghệ, thúc đẩy ngành giấy phát triển bền vững

Sự phát triển bền vững của ngành giấy Việt Nam đang đứng trước những áp lực lớn về môi trường, chi phí sản xuất và yêu cầu hội nhập quốc tế. Đổi mới công nghệ được xác định là hướng đi tất yếu để ngành giấy vừa tăng trưởng vừa đảm bảo các tiêu chuẩn xanh. Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Hoàng Trung Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam (VPPA) để làm rõ hơn về thực trạng, nguyên nhân và giải pháp của vấn đề này.

Yêu cầu sản xuất xanh, sạch ngày càng cấp thiết

- Ông đánh giá như thế nào về thực trạng đổi mới công nghệ trong ngành giấy hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh yêu cầu về sản xuất xanh, tuần hoàn và phát thải thấp đang ngày càng cao?

Ông Hoàng Trung Sơn: Trong những năm gần đây, ngành công nghiệp giấy Việt Nam có sự tăng trưởng mạnh mẽ, đạt mức bình quân hàng năm 13,3%. Đã có lúc, tổng sản phẩm giấy trong nước sản xuất đạt gần 7 triệu tấn, đứng thứ hai trong khu vực Đông Nam Á (năm 2023). Trong đó, giấy bao bì sản xuất hơn 6 triệu tấn, chiếm 86% tổng sản lượng, đứng đầu Đông Nam Á.

Tuy nhiên, có một hạn chế là tỷ lệ doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ mới, dây chuyền sản xuất tiết kiệm năng lượng và thân thiện môi trường còn khiêm tốn, chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp lớn.

Rất nhiều cơ sở sản xuất giấy vẫn sử dụng dây chuyền cũ, tiêu hao nhiều điện, nước và hóa chất. Các công nghệ lạc hậu này không chỉ khiến chi phí sản xuất tăng cao mà còn gây áp lực lớn về xử lý chất thải, ảnh hưởng đến môi trường và sức cạnh tranh của ngành.

Bên cạnh đó, các yêu cầu về nhãn sinh thái, ISO 14001 hay tiêu chuẩn phát thải carbon ngày càng trở thành rào cản kỹ thuật cho sản phẩm giấy Việt Nam xuất khẩu. Đặc biệt, thị trường châu Âu và Bắc Mỹ hiện siết chặt tiêu chí xanh, yêu cầu rõ ràng về nguồn gốc nguyên liệu và quy trình sản xuất sạch. Nếu không cải thiện công nghệ, doanh nghiệp giấy Việt sẽ khó tiếp cận các thị trường cao cấp này.

Ông Hoàng Trung Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam. Ảnh: VPPA

- Theo ông, đâu là nguyên nhân khiến việc đổi mới công nghệ trong ngành giấy chưa đạt như kỳ vọng, dù nhu cầu đã rất rõ ràng?

Ông Hoàng Trung Sơn: Thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, cả chủ quan và khách quan. Tuy nhiên, có một số nguyên nhân chính sau:

Thứ nhất là vấn đề vốn đầu tư. Đổi mới công nghệ trong ngành giấy là một quá trình tốn kém. Một dây chuyền xeo giấy hiện đại có thể tiêu tốn hàng trăm tỷ đồng, chưa kể hệ thống xử lý nước thải, thu hồi năng lượng và kiểm soát khí thải. Với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chiếm phần lớn trong ngành, việc tiếp cận nguồn tài chính để đầu tư công nghệ hiện đại là rất khó. Dù có các chính sách hỗ trợ từ nhà nước, nhưng thủ tục phức tạp, thiếu thông tin hoặc chưa phù hợp thực tế khiến doanh nghiệp ngần ngại tiếp cận.

Thứ hai là vấn đề nhận thức. Một bộ phận doanh nghiệp vẫn chạy theo sản lượng, chưa thực sự chú trọng đến yếu tố bền vững. Họ chưa nhìn thấy rõ lợi ích dài hạn của việc đầu tư công nghệ sạch như tiết kiệm chi phí vận hành, nâng cao hình ảnh thương hiệu hay mở rộng thị trường xuất khẩu.

Thứ ba là thiếu liên kết trong chuỗi giá trị. Việc sản xuất giấy phụ thuộc rất lớn vào nguồn nguyên liệu giấy tái chế trong nước. Tuy nhiên, hệ thống thu gom, phân loại giấy phế liệu chưa hiệu quả, dẫn đến chất lượng nguyên liệu đầu vào không ổn định, gây khó khăn cho việc đầu tư các công nghệ cao cần nguyên liệu đồng nhất. Bên cạnh đó, thiếu sự kết nối giữa các doanh nghiệp sản xuất và đơn vị cung ứng thiết bị công nghệ trong nước cũng là điểm nghẽn.

Cần có các chương trình chuyển giao công nghệ

- Trong bối cảnh đó, theo ông, đâu là giải pháp cần được ưu tiên để thúc đẩy đổi mới công nghệ, đưa ngành giấy phát triển theo hướng xanh, tuần hoàn và bền vững?

Ông Hoàng Trung Sơn: Để ngành giấy phát triển bền vững và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, cần một chiến lược tổng thể, đồng bộ giữa nhà nước, hiệp hội và doanh nghiệp.

Thứ nhất, đối với các doanh nghiệp ngành giấy, điều quan trọng nhất bây giờ là phải coi trọng đầu tư vào công nghệ, thiết bị tiên tiến, đẩy mạnh số hóa, tự động hóa, thực hành kinh doanh bền vững theo tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội và quản trị).

Thứ hai, cần đẩy mạnh chính sách hỗ trợ tài chính cụ thể hơn cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch. Ví dụ, xây dựng quỹ tín dụng xanh dành riêng cho ngành giấy với thủ tục tiếp cận nhanh gọn; hỗ trợ lãi suất vay đầu tư đổi mới thiết bị xử lý nước thải, thu hồi bột giấy, tiết kiệm năng lượng. Ngoài ra, việc ưu tiên tiếp cận vốn vay quốc tế cũng cần được thúc đẩy mạnh mẽ hơn.

Thứ ba, cần có chương trình chuyển giao công nghệ, kết nối giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp giấy. Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam sẵn sàng đóng vai trò cầu nối để thúc đẩy hợp tác nghiên cứu, giới thiệu các mô hình công nghệ tiên tiến của các nước đi đầu về sản xuất giấy bền vững.

Thứ tư, đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật và quản lý. Đổi mới công nghệ không chỉ là vấn đề thiết bị, mà còn là yếu tố con người. Việc có đội ngũ kỹ sư, công nhân lành nghề, hiểu rõ quy trình kỹ thuật số, vận hành thiết bị hiện đại là yếu tố then chốt để công nghệ được vận hành hiệu quả.

Cuối cùng, thúc đẩy xây dựng chuỗi giá trị giấy tuần hoàn. Để làm được điều này, Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống thu gom, phân loại và tái chế giấy phế liệu; áp dụng đồng bộ mô hình “trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất” (EPR) trong ngành giấy, như đã được quy định trong Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản hướng dẫn.

Đã có nghiên cứu chứng minh rằng, việc tái chế một tấn giấy đã qua sử dụng sẽ không phải chặt 17-24 cây gỗ trưởng thành. Đồng thời trong quá trình sản xuất giúp tiết kiệm được gần 26.000 lít nước, khoảng 4.000 kWh điện, 605 lít dầu thô.

Đặc biệt, so với quá trình sản xuất một tấn giấy từ gỗ, sản xuất giấy tái chế còn giúp giảm 35% nguy cơ ô nhiễm môi trường, 95% lượng khí thải... Từ thực tế này, có thể thấy, để phát triển bền vững, ngành giấy Việt Nam cần phải đầu tư bài bản vào khâu sản xuất bột giấy và tiếp tục cải thiện nâng cao tỷ lệ thu gom giấy đã qua sử dụng.

Xin cảm ơn ông!

Phong Lâm