Đối thoại Ấn Độ-Trung Á lần thứ tư: Thời điểm then chốt trong sự dịch chuyển chiến lược

Các Ngoại trưởng tham dự Đối thoại Trung Á-Ấn Độ lần thứ tư tại New Delhi, ngày 6/6. (Nguồn: Bộ Ngoại giao Kazakhstan)

Đối thoại Ấn Độ-Trung Á lần thứ tư tại thủ đô New Delhi từ ngày 5-6/6 không chỉ là một sự kiện ngoại giao định kỳ mà còn là tuyên ngôn chiến lược của Ấn Độ về vai trò và vị thế của mình tại vùng đất trung tâm của lục địa Á-Âu. Theo Hindustan Times, hoạt động ngoại giao đa phương này đại diện cho một sự dịch chuyển mạnh mẽ trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ, sự kết hợp giữa quyết tâm chống khủng bố với hội nhập khu vực, quan hệ lịch sử với tương lai kỹ thuật số và ngoại giao với quốc phòng.

Từ Chiến dịch Sindoor đến đối thoại chiến lược

Chỉ vài tuần sau khi Ấn Độ tiến hành Chiến dịch Sindoor – phản ứng cứng rắn trước vụ tấn công khủng bố tại Pahalgam, Đối thoại Ấn Độ-Trung Á lần thứ tư tại New Delhi là sự tiếp nối của một thông điệp ngoại giao rõ ràng. Ấn Độ sẽ không còn khoan nhượng với các mối đe dọa an ninh xuyên biên giới và sẵn sàng chuyển đổi phản ứng quân sự thành các chiến lược hợp tác khu vực.

Chiến dịch Sindoor, được triển khai vào tháng 5/2025, là một sự thay đổi đáng kể so với cách tiếp cận truyền thống của Ấn Độ đối với chủ nghĩa khủng bố xuyên biên giới. Bằng cách nhắm mục tiêu vào các mục tiêu mà nước này gọi là "hạ tầng khủng bố" trên lãnh thổ Pakistan và khu vực do Islamabad kiểm soát tại vùng tranh chấp Kashmir, chiến dịch này đã định nghĩa lại học thuyết chống khủng bố của Ấn Độ, theo đó, sẽ không có chuyện đáp trả các hành động khủng bố bằng sự im lặng nữa.

Trong phát biểu khai mạc Đối thoại, Ngoại trưởng nước chủ nhà S. Jaishankar đã cảm ơn các đối tác Trung Á vì sự đồng lòng lên án khủng bố, đồng thời tái khẳng định mong muốn làm sâu sắc hơn mối quan hệ dựa trên "các khát vọng, cơ hội và thách thức chung". Đây không chỉ là khẩu hiệu mà là phản ánh cách tiếp cận mới của Ấn Độ về sự hiện diện trong khu vực, coi Trung Á là một phần cốt lõi trong chiến lược Âu-Á.

Với Đối thoại lần thứ tư, Ấn Độ đang viết lại vai trò của mình trên bản đồ địa chính trị Trung Á. (Nguồn: Bộ Ngoại giao Tajikistan)

C5+1: Cơ chế mới, tầm nhìn mới

Ấn Độ tiếp tục củng cố vai trò trong khu vực qua định dạng C5+1 – cơ chế hợp tác với 5 nước Trung Á là Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan. Cơ chế này đang dần trở thành nền tảng cho các hợp tác đa chiều, từ an ninh chống khủng bố đến tài chính số và năng lượng tái tạo.

Theo Hindustan Times, Đối thoại đã củng cố bản sắc của Ấn Độ như một đối tác phát triển đáng tin cậy, một đối tác đang đầu tư vào các hành lang kết nối, cơ sở hạ tầng y tế, hàng hóa công cộng kỹ thuật số và các dự án phát triển cộng đồng có tác động cao.

Điểm nổi bật trong đối thoại lần này là cam kết của Ấn Độ đối với các hành lang kết nối chiến lược, trong đó có Hành lang vận tải quốc tế Bắc - Nam (INSTC) và Cảng Chabahar, cùng với đề xuất mới từ Kazakhstan về nhánh phía đông của INSTC – một nhịp cầu tiềm năng nối Ấn Độ với Âu-Á.

Kết nối số và quyền lực mềm

Tham vọng của Ấn Độ ở Trung Á không phải là mới, nhưng chưa bao giờ được củng cố hoặc định hình chiến lược mạnh mẽ như như vậy. Một sáng kiến mang tính đột phá là việc thành lập Diễn đàn Đối tác kỹ thuật số Ấn Độ- Trung Á, do Uzbekistan đăng cai cuộc gặp lần đầu tiên. Ấn Độ dự kiến xuất khẩu nền tảng India Stack – bộ công nghệ số công cộng minh bạch và tương tác cao, giúp xây dựng Cơ sở hạ tầng công cộng kỹ thuật số (DPI) trên toàn khu vực. Không giống như mô hình công nghệ giám sát của Trung Quốc, cách tiếp cận của Ấn Độ nhấn mạnh vào quyền truy cập mở, tính minh bạch và khả năng tương tác.

Không dừng lại ở đó, Ấn Độ chủ trương xuất khẩu sang các đối tác Trung Á mô hình phát triển dựa trên các sáng kiến như UPI (hệ thống thanh toán số), Ayushman Bharat (bảo hiểm y tế toàn dân) và vai trò đi đầu trong các liên minh khí hậu như ISA (Liên minh Năng lượng mặt trời quốc tế) và GBA (Liên minh Nhiên liệu sinh học toàn cầu).

Ngoài các mục tiêu kinh tế - an ninh, Ấn Độ cũng đẩy mạnh kết nối con người thông qua trao đổi giáo dục, giao lưu thanh niên và văn hóa. Tuy nhiên, trở ngại lớn vẫn là vấn đề kết nối hàng không do hạn chế không phận từ Pakistan. Hiện tại, các chuyến bay trực tiếp vẫn hiếm hoi và chưa đủ sức phục vụ nhu cầu du lịch, học thuật và kinh doanh ngày càng gia tăng. New Delhi đang tìm kiếm giải pháp qua các hành lang thay thế qua Iran hoặc vùng Vịnh.

Tại cuộc gặp Ngoại trưởng các nước Trung Á ngày 6/6, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi nhấn mạnh rằng quan hệ với các nước Trung Á luôn là ưu tiên hàng đầu của New Delhi, đồng thời chia sẻ tầm nhìn về các mối liên kết kinh tế lớn hơn, mở rộng kết nối, tăng cường hợp tác quốc phòng - an ninh và hợp tác toàn diện trong các lĩnh vực mới và đang nổi lên. Theo Thủ tướng, quan hệ đối tác Ấn Độ-Trung Á mạnh mẽ với nền tảng vững chắc là bề dày lịch sử về giao lưu nhân dân đóng vai trò là động lực trong việc giải quyết các thách thức chung của khu vực và toàn cầu.

Đối tác phát triển thành đối tác định hình

Điều đặc biệt tại Trung Á hiện nay là sự gắn kết khu vực ngày càng lớn, đối lập với sự trì trệ của SAARC tại Nam Á, theo Hindustan Times. Việc Trung Á quan tâm giải quyết các tranh chấp thông qua ngoại giao, dễ tiếp thu các quan hệ đối tác bên ngoài hơn nhiều là cơ hội để Ấn Độ điều chỉnh chính sách, tiếp cận Trung Á bằng cách tôn trọng logic khu vực và đưa ra các giải pháp thay thế thực chất, minh bạch và tôn trọng chủ quyền. Sự thay đổi này làm tăng thêm giá trị cho định dạng C5+1 trong cuộc đối thoại của Ấn Độ với Trung Á.

Vượt ra ngoài hình thức ngoại giao đơn thuần, Đối thoại Ấn Độ-Trung Á lần thứ tư đóng vai trò là công cụ chiến lược để chuyển đổi sự tham gia của Ấn Độ với một khu vực vốn có ý nghĩa quan trọng đối với các mục tiêu chính sách đối ngoại của nước này. Là bước chuẩn bị cho Hội nghị thượng đỉnh Ấn Độ-Trung Á lần thứ hai vào cuối năm 2025, sự kiện lần này được kỳ vọng là bước đột phá về tầm lãnh đạo, nâng chiến lược hiện tại lên cấp độ cao hơn, từ đối tác phát triển thành đối tác định hình.

***

Đối thoại Ấn Độ-Trung Á lần thứ tư diễn ra vào thời điểm bước ngoặt trong định hình vị thế địa chính trị của Ấn Độ tại vùng Âu-Á. Với các tiếp cận mới, công cụ mới và tư duy chiến lược dài hạn, Ấn Độ không còn chỉ bắt kịp Trung Quốc hay cân bằng với Nga, mà đang chủ động thiết lập một chuẩn mực mới cho hợp tác khu vực, dựa trên các giá trị, thúc đẩy phát triển và tôn trọng chủ quyền.

Hồng Phúc