Đồng bằng Sông Cửu Long: Vươn lên với nền nông nghiệp bền vững, hiện đại

Tái cơ cấu để thích ứng khí hậu

Nông dân miền Tây hiện đang bước vào vụ mùa mới với tư duy mới. Mùa vụ hôm nay không còn là câu chuyện của từng hạt lúa, con cá hay trái cây riêng lẻ mà là "bước ngoặt" chuyển mình đi lên của cả vùng. Trong nhiều thập kỷ qua, ĐBSCL đã trải qua các cuộc tái cơ cấu sâu rộng nhất, chuyển từ chạy theo số lượng sang chú trọng chất lượng, từ sản xuất manh mún sang phát triển theo chuỗi giá trị.

Trong số trên 4 triệu héc-ta đất sản xuất hằng năm, đã có hàng trăm nghìn hec-ta đất lúa kém hiệu quả, đặc biệt là diện tích 3 vụ lúa đã được chuyển sang trồng cây ăn trái, rau màu hoặc nuôi thủy sản. Hiệu quả kinh tế tăng 20 - 30%, nhiều mô hình cây ăn quả cho thu nhập gấp 2 - 3 lần so với trồng lúa truyền thống.

Đây không chỉ là chuyển đổi mô hình, mà là chuyển đổi tư duy, từ tư duy sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, cá thể sang tư duy phát triển bền vững, có liên kết, sản xuất theo chuỗi giá trị, ở đó sản xuất phải xuất phát từ tín hiệu của thị trường; nông dân, doanh nghiệp làm ra sản phẩm, làm ra cái mà thị trường cần chứ không phải làm ra để bán cái mà mình đang có, nông nghiệp phải dựa vào thị trường, tiêu chuẩn và môi trường.

Đồng ruộng đã được cơ giới hóa, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất

Cùng với chuyển đổi cơ cấu cây trồng, các giống lúa chất lượng cao như ST24, ST25 ngày càng mở rộng diện tích, thay thế dần lúa phẩm cấp thấp. Điều này góp phần nâng cao thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế. Vùng cũng định hình rõ các tiểu vùng sản xuất theo lợi thế như lúa chất lượng cao ở Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên; thủy sản và mô hình lúa - tôm ở các tỉnh ven biển; cây ăn quả nhiệt đới ở các tỉnh đầu nguồn và vùng giữa.

Tái cơ cấu cũng giúp ĐBSCL thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu. Mô hình lúa - tôm ở Cà Mau, Sóc Trăng, Bạc Liêu trở thành điển hình khi vừa mang lại giá trị cao vừa giảm thiểu rủi ro trong điều kiện hạn - mặn gia tăng. Trong khi đó, liên kết chuỗi giữa doanh nghiệp - hợp tác xã - nông dân được đẩy mạnh, giúp kiểm soát chất lượng, giảm trung gian, hạn chế tình trạng "được mùa mất giá”.

Đồng Tháp tiên phong với triết lý "Lãnh đạo đồng hành cùng nông dân", gặt hái thành công ở xoài, sen, cá tra, lúa gạo, hoa kiểng. An Giang mạnh dạn chuyển đổi đất lúa sang cây ăn quả, màu và phát triển cánh đồng lớn. Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng tiếp tục giữ vững vai trò trung tâm tôm nước lợ lớn nhất cả nước. Đây là những minh chứng tiêu biểu về sự chủ động thích ứng của vùng.

Một trong những điểm nhấn quan trọng nhất của chuyển đổi nông nghiệp ĐBSCL hiện nay là Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Đề án không chỉ thay đổi cách trồng lúa, mà còn tái định vị hạt gạo Việt Nam trên bản đồ nông nghiệp thế giới.

Tận dụng nguồn nước trên sông Tiền và sông Hậu, ngư dân đẩy mạnh nuôi cá tra xuất khẩu

Theo đề án, vùng sẽ áp dụng đồng bộ kỹ thuật canh tác tiên tiến, giảm phân bón - thuốc BVTV, sử dụng giống chất lượng, canh tác tuần hoàn, ứng dụng công nghệ số trong quản lý đồng ruộng. Khi triển khai, nông dân giảm 30% lượng giống, giảm 15 - 20% phân bón và tăng lợi nhuận 12 - 18% so với phương thức truyền thống. Đây là bước chuyển từ "lúa nhiều" sang "lúa chất lượng - lúa xanh - lúa phát thải thấp".

Nâng giá trị sản xuất

Ông Trần Thanh Hiệp, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh An Giang, nhấn mạnh: "Vùng nguyên liệu theo Đề án 1 triệu héc-ta giúp nông dân không còn sản xuất đơn lẻ, mà trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi liên kết. Đầu ra ổn định hơn và giá trị hạt gạo tăng rõ rệt".

Tại Đồng Tháp, Chủ tịch UBND tỉnh Phạm Thành Ngại khẳng định: "Đề án lúa chất lượng cao không chỉ tạo động lực kinh tế, mà còn thúc đẩy nông dân đổi mới tư duy. Đồng Tháp sẽ làm thật chắc mô hình liên kết chuỗi, chuyển đổi số, giảm phát thải và nhân rộng các mô hình hiệu quả để tạo sức bật mới cho vùng".

Nghị quyết 120/NQ-CP đặt mục tiêu đến năm 2050, nông nghiệp sinh thái và công nghệ cao chiếm trên 80% diện tích toàn vùng. Điều đó cho thấy trục phát triển mới của ĐBSCL đang dần hình thành: sản xuất lớn - chất lượng cao - phát thải thấp.

ĐBSCL mỗi năm sản xuất 24 - 25 triệu tấn lúa, chiếm 90% lượng gạo xuất khẩu của cả nước. Nhưng quan trọng hơn là chất lượng đang thay đổi. Giai đoạn 2026 - 2030, dự kiến 83% sản lượng lúa của vùng thuộc nhóm chất lượng cao - một bước tiến giúp Việt Nam vươn lên mạnh mẽ trong thị trường gạo toàn cầu.

Không chỉ lúa, trái cây ĐBSCL cũng đang bứt phá với sản lượng 4,15 - 5,5 triệu tấn mỗi năm. Nhiều sản phẩm như xoài, sầu riêng, thanh long, măng cụt, dừa, chuối... đã vào được các thị trường khó tính như Nhật Bản, Hoa Kỳ, EU nhờ áp dụng mã số vùng trồng, tiêu chuẩn GlobalGAP.

"Thực tiễn tái cơ cấu cho thấy nông nghiệp ĐBSCL đang chuyển mình mạnh mẽ theo hướng chất lượng và bền vững. Mỗi năm, vùng sản xuất 24 - 25 triệu tấn lúa, chiếm 90% lượng gạo xuất khẩu của cả nước; đồng thời cung ứng 4,15 - 5,5 triệu tấn trái cây và hơn 4 triệu tấn thủy sản, trong đó riêng cá tra đạt 1,4 - 1,6 triệu tấn. Những con số ấy không chỉ khẳng định vai trò trụ cột của ĐBSCL đối với an ninh lương thực và xuất khẩu nông sản, mà còn phản ánh hiệu quả thực chất của quá trình tái cơ cấu. Đáng chú ý, khi chuyển đổi diện tích lúa kém hiệu quả sang cây trồng hoặc nuôi trồng khác, giá trị kinh tế tăng 20 - 30%. Với Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp, việc áp dụng đồng bộ kỹ thuật giúp nông dân giảm 30% lượng giống, giảm 15 - 20% phân bón và tăng lợi nhuận 12 - 18% so với sản xuất truyền thống. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy tái cơ cấu đang đi đúng hướng, tạo ra giá trị kinh tế cao hơn, xanh hơn và bền vững hơn cho toàn vùng", Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp & Môi trường Trần Thanh Nam chia sẻ.

Đời sống của nông dân nuôi tôm, cua ngày càng khấm khá

Ngành thủy sản tiếp tục là trụ cột với sản lượng trên 4 triệu tấn/năm, trong đó cá tra đạt 1,4 - 1,6 triệu tấn. Các mô hình nuôi tuần hoàn, ứng dụng công nghệ số trong quản lý chất lượng nước, chế biến giảm phát thải đang giúp nâng cao giá trị và tính bền vững của ngành. Tái cơ cấu mở đường cho "nền nông nghiệp 3 giá trị”: kinh tế - môi trường - xã hội. Người dân không chỉ làm nghề nông, mà đang làm nghề sinh thái - sản xuất gắn với giữ đất, giữ nước và gìn giữ làng quê.

An Giang, Đồng Tháp và các tỉnh hạ lưu Mekông, nơi chịu nhiều biến động nhất của khí hậu và dòng chảy hiện vẫn có mùa nước nổi, mùa khô hạn. Nhưng trong nhịp chảy hôm nay, vùng đất này đang thay đổi từng ngày. Không bằng khẩu hiệu, mà bằng những thửa ruộng, vuông tôm, vuông cua chuyển đổi mô hình; bằng những hạt gạo, con cá, trái cây biết kể câu chuyện về giá trị - môi trường - sinh kế.

Đó là hành trình lặng lẽ mà bền bỉ của ĐBSCL, vùng đất không chỉ nuôi sống cả nước, mà đang tiên phong bước vào nền nông nghiệp xanh, hiện đại và hội nhập quốc tế. Một tương lai rộng mở đang đến với vùng đất "chín rồng", nơi từ lâu đã là vựa lúa, vựa cá và vựa trái cây của cả dân tộc.

NHẤT ĐỊNH ĐƯỢC