Dòng chảy văn minh từ 'mái nhà thế giới'

Cao nguyên Tây Tạng được coi là "mái nhà thế giới"

Cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng (Trung Quốc), với độ cao trung bình hơn 4.000m so với mực nước biển, chính là một trong những câu trả lời sinh động và giàu giá trị nhất cho câu hỏi đó.

Dấu chân con người từ 100.000 năm trước

Những phát hiện khảo cổ học mới nhất tại Khu tự trị Tây Tạng đang góp phần làm dày thêm nhận thức của thế giới về lịch sử cư trú của con người trên “mái nhà thế giới” - không gian từng được xem là biệt lập, nay hiện lên như một điểm giao thoa văn hóa lâu đời giữa cao nguyên và vùng Trung Nguyên.

Theo thông tin được công bố tại cuộc họp báo ngày 23.12 về tiến độ bảo tồn di sản văn hóa trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021 - 2025), kể từ năm 2021 đến nay, Tây Tạng đã tiến hành 42 cuộc khai quật khảo cổ có hệ thống, trải rộng trên 19 di tích và lăng mộ cổ, với tổng diện tích khai quật hơn 8.100m².

Các nghiên cứu này cho thấy con người đã đặt chân lên cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng từ khoảng 100.000 năm trước, sớm hơn nhiều so với những giả định trước đây.

Đặc biệt, các nền văn hóa thời kỳ đồ đá mới xuất hiện phổ biến vào khoảng 5.000 năm trước, đặt nền móng cho tiến trình định cư, canh tác và chăn nuôi trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt của cao nguyên.

Việc sử dụng đồng và sắt lần lượt xuất hiện vào khoảng 3.800 năm và 2.800 năm trước, phản ánh một quá trình tiến hóa kỹ thuật liên tục, cho thấy cư dân cao nguyên không đứng ngoài dòng chảy phát triển chung của các nền văn minh cổ đại ở châu Á.

Cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng cho thấy khả năng thích ứng, sáng tạo và giao lưu giữa con người với thiên nhiên và giữa các nền văn hóa

Cao nguyên - Ký ức sống của nhân loại

Một trong những phát hiện giàu ý nghĩa nhất của các cuộc khai quật là sự xuất hiện của vải lụa và lá trà tại nhiều địa điểm khảo cổ khác nhau.

Những hiện vật này cung cấp bằng chứng trực tiếp về mối liên hệ văn hóa và thương mại bền vững giữa Tây Tạng và vùng Trung Nguyên trong suốt chiều dài lịch sử Trung Hoa.

Từ góc nhìn của lịch sử văn hóa, đây là một phát hiện có giá trị vượt ra ngoài phạm vi khu vực. Nó góp phần điều chỉnh cách nhìn truyền thống vốn coi cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng như một không gian tách biệt.

Thực tế, cao nguyên này đã sớm tham gia vào mạng lưới giao lưu rộng lớn, nơi hàng hóa, tri thức, tín ngưỡng và kỹ thuật được trao đổi qua nhiều thế kỷ.

Là kho tàng khảo cổ khổng lồ của thế giới, cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng còn được đánh giá là một trong những khu vực sạch nhất thế giới, nhờ mức độ tác động của con người còn hạn chế.

Khu vực này hiện bao phủ khoảng 25% diện tích đất liền đại lục Trung Quốc, với tổng diện tích lên tới 2,6 triệu km², bao gồm toàn bộ Tây Tạng, tỉnh Thanh Hải và một phần các tỉnh Tứ Xuyên, Vân Nam, Cam Túc cùng Tân Cương.

Tính đến nay, toàn cao nguyên có 155 khu bảo tồn tự nhiên, với tổng diện tích hơn 822.400km², trở thành một trong những “lá phổi sinh thái” quan trọng của châu Á và thế giới.

Trong chiến lược phát triển hiện nay, Bắc Kinh xác định việc bảo vệ hệ sinh thái cao nguyên là một phần không thể tách rời của nỗ lực bảo đảm an ninh sinh thái toàn cầu và nâng cao chất lượng sống cho người dân.

Nhìn từ chiều sâu văn hóa - lịch sử, cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng không chỉ là không gian địa lý đặc biệt, mà còn là ký ức sống của nhân loại về khả năng thích ứng, sáng tạo và giao lưu giữa con người với thiên nhiên và giữa các nền văn hóa.

Những phát hiện khảo cổ mới đang từng bước làm sáng tỏ bức tranh toàn cảnh ấy, đồng thời gợi mở nhiều hướng tiếp cận mới cho nghiên cứu lịch sử, nhân học và bảo tồn di sản trong bối cảnh thế giới ngày càng quan tâm tới phát triển bền vững.

Ở đó, cao nguyên không đứng ngoài lịch sử, mà chính là một phần sâu thẳm và trường tồn của dòng chảy văn minh nhân loại.

CẨM TÚ