Động lực ổn định trong thời kỳ biến động

Ông Hyun Song Shin – Cố vấn Kinh tế, Vụ trưởng Vụ Tiền tệ và kinh tế BIS

Các nhà hoạch định chính sách giữ vai trò then chốt như một lực lượng bình ổn. Chỉ có hành động kiên định và đồng bộ trên nhiều mặt trận mới duy trì được niềm tin của công chúng và bảo đảm tăng trưởng kinh tế bền vững, mang lợi ích cho toàn xã hội. Chúng ta đều biết rằng, niềm tin khó gây dựng được nhưng lại dễ đánh mất đi.

Khi các mức thuế thương mại được thiết lập ổn định, chúng dự kiến sẽ đạt ngưỡng chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ qua. Trong bối cảnh thế giới vốn đã phải đối mặt với hàng loạt thách thức, điều này sẽ kéo theo những hệ lụy nghiêm trọng đối với tăng trưởng và lạm phát. Tăng trưởng năng suất tại nhiều nền kinh tế vẫn duy trì ở mức yếu, tài khóa công mong manh, và các điểm dễ tổn thương trong hệ thống tài chính ngày càng chồng chất.

Thuế quan gây tổn hại cho cả quốc gia bị áp thuế lẫn quốc gia áp đặt, làm gia tăng giá cả và chi phí, kìm hãm tăng trưởng và tạo ra sự bất định khiến doanh nghiệp trì hoãn đầu tư và tuyển dụng. Tăng trưởng kinh tế được dự báo sẽ chững lại, thậm chí giảm mạnh ở một số quốc gia.

Diễn biến thực tế có thể phức tạp hơn nhiều so với những gì sách giáo khoa kinh tế dự liệu, khiến việc điều hành trở nên khó lường. Kinh tế toàn cầu không phải là tập hợp các hòn đảo riêng lẻ, mà là một mạng lưới liên kết chặt chẽ giữa các nhà cung ứng, khách hàng, người tiêu dùng cùng với những mối quan hệ và dòng tài chính gắn kết họ với nhau.

Hoạt động kinh tế ngày nay diễn ra xuyên biên giới, khi hàng hóa được sản xuất tại một quốc gia nhưng phải trải qua nhiều khâu trung gian trước khi đến được các kệ siêu thị hay đại lý ô tô. Việc gián đoạn các chuỗi cung ứng này có thể kéo theo những cú sốc lạm phát mới. Đồng thời, sự đứt gãy trong mạng lưới tài chính toàn cầu có thể làm suy yếu nền tảng chung của kinh tế thế giới.

Trong Báo cáo Kinh tế Thường niên vừa công bố, Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) nêu rõ ba mặt trận lớn mà hệ thống kinh tế toàn cầu còn tồn tại điểm yếu, đồng thời đề xuất các biện pháp khắc phục tương ứng.

Thứ nhất, tình trạng phân mảnh thương mại gia tăng đang làm trầm trọng thêm sự đan xen giữa các thách thức cơ cấu cũ và mới trong nền kinh tế, đồng thời tăng trưởng năng suất suy giảm, dân số già hóa và xu hướng di cư giảm tiếp tục kìm hãm động lực phát triển.

Sau cú sốc lạm phát hậu đại dịch, các hộ gia đình và doanh nghiệp trở nên nhạy cảm hơn nhiều với biến động giá cả. Một khảo sát gần đây của BIS cho thấy lạm phát trong thời kỳ Covid đã để lại những vết hằn sâu sắc đối với tâm lý người tiêu dùng. Chỉ cần giá thực phẩm hoặc năng lượng tăng vọt thêm một lần nữa cũng có thể châm ngòi cho phản ứng mạnh mẽ như tia lửa bén vào đống củi khô. Một lần bị tổn thương khiến người ta trở nên dè dặt hơn, giống như câu nói "một lần bị rắn cắn, mười năm sợ dây thừng".

Các cải cách kinh tế theo định hướng tăng trưởng đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao tiềm năng và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế mà không gây ra áp lực lạm phát trở lại. Chỉ những cải cách như vậy mới có thể nâng cao mức sống, cải thiện phúc lợi kinh tế và mang lại cảm giác an toàn cho người dân. Điều này đòi hỏi các quyết định mang tính chính trị nhằm triển khai các biện pháp lâu dài, như đầu tư công vào hạ tầng và nguồn nhân lực chất lượng cao.

Một ưu tiên khác là dỡ bỏ các rào cản thương mại, qua đó góp phần bù đắp những thiệt hại do các cuộc xung đột thương mại hiện nay gây ra. Việc cải tổ các hiệp định thương mại khu vực hiện có hoặc ký kết các thỏa thuận mới đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Thứ hai, mức nợ công tại nhiều quốc gia đã vọt lên vượt qua ngưỡng cao nhất trong thời bình. Đối với một số nước, chi phí trả nợ hiện gần tương đương với chi tiêu cho giáo dục, quốc phòng hoặc lương hưu, khiến họ dễ bị tổn thương trước các cú sốc có thể làm gia tăng lạm phát hoặc gây căng thẳng tài chính, qua đó đe dọa đến ổn định tài chính.

Việc đảm bảo nền tài khóa công ổn định và bền vững là yếu tố then chốt. Đối với nhiều quốc gia, điều này đồng nghĩa với việc thu hẹp thâm hụt ngân sách lớn và tái tạo dư địa chính sách để có khả năng ứng phó với các cú sốc trong tương lai, đồng thời hỗ trợ các cải cách cơ cấu. Một nền tài khóa lành mạnh không chỉ củng cố niềm tin của nhà đầu tư và công chúng mà còn đặt nền móng cho tăng trưởng bền vững lâu dài.

Thứ ba, những thập kỷ gần đây đã chứng kiến những chuyển dịch cơ cấu sâu rộng trong hệ thống tài chính toàn cầu. Cục diện mới cho thấy thị trường trái phiếu chính phủ và các công ty quản lý tài sản đang dần thay thế vai trò trung tâm vốn do các ngân hàng nắm giữ trước đây. Với xu hướng mở rộng chính sách tài khóa, quy mô của thị trường trái phiếu chính phủ được dự báo sẽ tiếp tục tăng mạnh trong thời gian tới.

Sự mở rộng nhanh chóng của các chủ thể này kéo theo nhiều rủi ro đối với ổn định tài chính, đặc biệt khi các hoạt động ngày càng diễn ra trong những khu vực chưa được quản lý chặt chẽ hoặc giám sát đầy đủ trên thị trường tài chính. Về bản chất, sự trỗi dậy của các tổ chức phi ngân hàng đã làm gia tăng mức độ liên kết tài chính xuyên biên giới, khi các quỹ đầu tư tiếp nhận dòng trái phiếu chính phủ từ nhiều quốc gia. Những thay đổi này khiến hệ thống tài chính toàn cầu trở nên gắn kết chặt chẽ hơn, đồng thời làm gia tăng khả năng lan truyền các cú sốc tài chính giữa các nền kinh tế lớn.

Những thách thức hiện nay đòi hỏi một cách tiếp cận tổng thể từ các cơ quan giám sát và quản lý. Đối với lĩnh vực ngân hàng, việc triển khai đầy đủ các tiêu chuẩn Basel III nhằm tăng cường khuôn khổ pháp lý, nâng cao khả năng chống chịu thông qua giám sát hiệu quả và quản lý rủi ro phù hợp trên phạm vi toàn cầu là điều bắt buộc. Đối với các tổ chức phi ngân hàng, cần áp dụng quy định chặt chẽ tương đương đối với các hoạt động có mức độ rủi ro tương tự.

Đối với các ngân hàng trung ương đang phải đối mặt với triển vọng tăng trưởng chậm lại và lạm phát gia tăng, một bài học then chốt rút ra từ đại dịch là lạm phát có thể bùng phát từ những yếu tố bất ngờ. Trong bối cảnh đó, các ngân hàng trung ương cần vừa xử lý những tác động trước mắt, vừa không mất cảnh giác với những điểm yếu sâu xa có thể làm suy giảm khả năng chống chịu của nền kinh tế. Thành công phụ thuộc vào việc duy trì niềm tin của người dân vào năng lực hành động vì lợi ích chung của các nhà hoạch định chính sách. Ổn định giá cả vốn đã khó đạt được, và sẽ càng khó hơn nếu các chính sách công vận hành theo những hướng đối lập.

Niềm tin vào cam kết ổn định giá cả của các ngân hàng trung ương đã đóng vai trò quyết định trong giai đoạn đại dịch và nay cần tiếp tục là ngọn cờ quy tụ sự đồng lòng. Các cơ quan quản lý và chính phủ cần phối hợp chặt chẽ với ngân hàng trung ương để củng cố ổn định và bảo đảm tương lai, vì lợi ích chung của toàn xã hội.

Hyun Song Shin – Cố vấn Kinh tế, Vụ trưởng Vụ Tiền tệ và kinh tế BIS