Dự kiến Bộ trưởng Bộ GDĐT phê duyệt chương trình đào tạo tiến sĩ: Cơ chế 'tiền kiểm' quan trọng

Điều 24, Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, quy định rõ phạm vi và thẩm quyền phê duyệt việc triển khai các chương trình đào tạo trong các cơ sở giáo dục đại học như sau:

Theo đánh giá của lãnh đạo, cán bộ một số trường đại học, quy định này là phù hợp và cần thiết, nhằm đảm bảo tính thống nhất, kiểm soát chất lượng đào tạo ở các lĩnh vực có ảnh hưởng trực tiếp đến xã hội.

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Văn Phương - Trưởng phòng Phòng Đào tạo, Trường Đại học Nha Trang cho biết, quy định trong dự thảo là phù hợp với bối cảnh hiện nay, xuất phát từ yêu cầu vừa đảm bảo chất lượng đào tạo, vừa thể hiện trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục đại học.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Văn Phương - Trưởng phòng Đào tạo, Trường Đại học Nha Trang. Ảnh: NVCC.

“Trước hết, đối với các ngành như đào tạo giáo viên, lĩnh vực sức khỏe và pháp luật đều là những lĩnh vực có tác động trực tiếp và sâu rộng đến con người, xã hội và hệ thống pháp luật quốc gia. Các ngành này không chỉ yêu cầu chuẩn năng lực chuyên môn cao mà còn đòi hỏi đạo đức nghề nghiệp nghiêm ngặt và tuân thủ các quy định hành nghề được pháp luật quy định rõ ràng.

Vì vậy, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước phê duyệt việc thực hiện chương trình đào tạo là một cơ chế tiền kiểm quan trọng. Cơ chế này giúp thống nhất chuẩn đầu ra, đảm bảo chất lượng đội ngũ nhân lực trong các lĩnh vực nhạy cảm, đồng thời hạn chế nguy cơ phát sinh các chương trình đào tạo thiếu chuẩn mực, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ công trong giáo dục, y tế và tư pháp.

Bên cạnh đó, đào tạo trình độ tiến sĩ là bậc học cao nhất trong Khung trình độ quốc gia Việt Nam (bậc 8), giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hình thành và phát triển năng lực nghiên cứu, tư duy khoa học độc lập và năng lực sáng tạo tri thức mới. Đây không chỉ là bậc học định hình chất lượng đội ngũ giảng viên, nhà nghiên cứu và chuyên gia đầu ngành trong tương lai, mà còn tác động trực tiếp đến uy tín học thuật và vị thế khoa học - công nghệ của quốc gia trong tiến trình hội nhập quốc tế.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa giáo dục và cạnh tranh tri thức ngày càng mạnh mẽ, việc bảo đảm chất lượng đào tạo tiến sĩ trở thành thước đo năng lực của nền giáo dục đại học. Chính vì vậy, quy định trong dự thảo là hoàn toàn cần thiết và có ý nghĩa chiến lược.

Đặc biệt, chuẩn đầu ra về công bố quốc tế - một yếu tố phản ánh trực tiếp năng lực nghiên cứu và khả năng hội nhập của các cơ sở đào tạo sẽ được giám sát chặt chẽ, góp phần nâng tầm chất lượng công trình khoa học của Việt Nam.

Mặt khác, quy định này cũng đóng vai trò phòng ngừa rủi ro “chạy theo số lượng” trong đào tạo sau đại học, khi một số cơ sở có thể mở rộng quy mô tuyển sinh mà chưa đáp ứng đủ điều kiện về nhân lực và học thuật. Việc thẩm định và phê duyệt ở cấp Bộ không hạn chế quyền tự chủ mà là một cơ chế bảo đảm chất lượng và trách nhiệm giải trình, giúp duy trì uy tín của học vị tiến sĩ và của cả hệ thống giáo dục đại học Việt Nam.

Qua đó, bảo đảm tính nghiêm túc, chất lượng và uy tín của bằng cấp tiến sĩ Việt Nam, giúp nền học thuật nước ta hội nhập vững vàng hơn trong bối cảnh quốc tế hóa giáo dục đại học”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Văn Phương cho hay.

Còn theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quốc Việt - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Tài chính - Marketing cho biết, quy định Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo là người phê duyệt thực hiện chương trình đào tạo trình độ tiến sĩ cùng với các ngành đào tạo giáo viên, lĩnh vực sức khỏe và pháp luật là hoàn toàn hợp lý và cần thiết trong bối cảnh hiện nay.

“Hiện nay, việc phê duyệt đề án mở ngành đào tạo được thực hiện theo hai nhóm: (1) nhóm cơ sở giáo dục đại học đã được giao quyền tự chủ mở ngành - Bộ Giáo dục và Đào tạo thực hiện cơ chế hậu kiểm; (2) nhóm cơ sở chưa được giao quyền tự chủ - Bộ Giáo dục và Đào tạo trực tiếp thẩm định và phê duyệt. Cách tiếp cận này về cơ bản không gây áp lực quá tải cho Bộ, đồng thời vẫn đảm bảo được tính linh hoạt, phân cấp rõ ràng trong quản lý nhà nước về giáo dục đại học.

Cần khẳng định rằng, quyền tự chủ đại học là một trong những trụ cột của đổi mới giáo dục đại học Việt Nam. Tuy nhiên, tự chủ không phải là “quyền tuyệt đối” mà là quyền gắn liền với nghĩa vụ bảo đảm chất lượng, minh bạch và trách nhiệm giải trình trước xã hội.

Vì vậy, việc trao quyền tự chủ cho các trường đại học mở ngành đào tạo cần được thực hiện một cách có chọn lọc, dựa trên năng lực thực chất, chứ không thể chỉ dựa vào danh xưng đại học trọng điểm hay quy mô hiện tại", thầy Việt nhận định.

Trong bối cảnh hệ thống giáo dục đại học Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển, cơ chế giám sát và thẩm định của Nhà nước vẫn giữ vai trò đặc biệt quan trọng, nhất là đối với những ngành, bậc học mang tính chiến lược hoặc có ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng nguồn nhân lực quốc gia. Trong đó, đào tạo tiến sĩ được xem là đỉnh cao của hệ thống giáo dục đại học, gắn liền với năng lực nghiên cứu, phát triển khoa học - công nghệ và vị thế học thuật của quốc gia trên trường quốc tế.

Không chỉ là bậc học đào tạo ra đội ngũ nghiên cứu viên và giảng viên trình độ cao, bậc tiến sĩ còn là “cái nôi” hình thành những nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành và hạt nhân tri thức của nền kinh tế tri thức. Chính vì vậy, việc bảo đảm chất lượng đào tạo tiến sĩ không chỉ là vấn đề nội bộ của từng cơ sở giáo dục mà còn là vấn đề của uy tín quốc gia, của năng lực cạnh tranh tri thức Việt Nam.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quốc Việt - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Tài chính - Marketing. Ảnh: NVCC.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quốc Việt, nếu thiếu một cơ chế thẩm định, phê duyệt nghiêm ngặt từ cơ quan quản lý nhà nước, rất dễ dẫn đến tình trạng mở rộng đào tạo tràn lan, chạy theo số lượng, trong khi chưa đáp ứng đủ điều kiện về đội ngũ, cơ sở vật chất hay định hướng nghiên cứu. Hệ quả là chất lượng luận án tiến sĩ, số lượng công bố khoa học và uy tín bằng cấp sẽ suy giảm, ảnh hưởng trực tiếp đến hình ảnh của nền giáo dục Việt Nam.

Do đó, dự thảo quy định Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định việc phê duyệt thực hiện chương trình đào tạo trình độ tiến sĩ không chỉ thể hiện rõ vai trò “tiền kiểm” của Nhà nước trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục, mà còn góp phần chuẩn hóa khung chương trình, đội ngũ hướng dẫn, điều kiện nghiên cứu và chuẩn đầu ra theo thông lệ quốc tế.

Cơ chế này giúp bảo đảm rằng mỗi chương trình đào tạo tiến sĩ khi được triển khai đều phải đạt mức độ sẵn sàng về học thuật, hạ tầng nghiên cứu và năng lực tổ chức đào tạo, tránh tình trạng hình thức hoặc mở ngành theo phong trào.

Theo thầy Việt, đây không phải là siết quyền tự chủ mà là sự đồng hành có trách nhiệm giữa Nhà nước và các cơ sở giáo dục đại học, hướng tới một nền giáo dục phát triển bền vững, dựa trên chất lượng và niềm tin xã hội, thay vì tăng trưởng nóng về số lượng.

Thúy Hiền