Du lịch có trách nhiệm trong bối cảnh biến đổi khí hậu

Hội thảo khoa học cấp trường với chủ đề: “Du lịch có trách nhiệm trong bối cảnh biến đổi khí hậu: Chiến lược, đổi mới và hành động thực tiễn”

Phát triển du lịch gắn liền với bảo vệ môi trường

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS Lâm Nhân, Hiệu trưởng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM nhấn mạnh, tầm quan trọng của du lịch có trách nhiệm trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Với vai trò là cơ sở đào tạo nguồn nhân lực du lịch trọng yếu của cả nước, nhà trường hiểu rõ tầm quan trọng này hơn hết. Chính vì thế, Hội thảo hướng đến việc tạo diễn đàn học thuật để giảng viên, sinh viên, các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp cùng trao đổi, chia sẻ kết quả nghiên cứu, kinh nghiệm quản lý và mô hình thực hành tốt về du lịch có trách nhiệm.

Hội thảo tập trung thảo luận các nội dung trọng tâm, bao gồm: Cơ sở lý luận và thực tiễn về du lịch có trách nhiệm ở Việt Nam; Đánh giá tác động của biến đổi khí hậu lên điểm đến du lịch và hoạt động lữ hành; Kinh nghiệm quản lý điểm đến thích ứng với biến đổi khí hậu; Vai trò của hướng dẫn viên và cộng đồng bản địa trong nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu; Chiến lược và giải pháp phát triển du lịch theo hướng bền vững.

Báo cáo đề dẫn, ThS. Chu Khánh Linh nhấn mạnh, du lịch có trách nhiệm không chỉ là một khẩu hiệu, mà là cam kết hành động cụ thể của mỗi tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân. Đó là cam kết giảm thiểu tác động tiêu cực, bảo tồn văn hóa bản địa, bảo vệ thiên nhiên, chia sẻ lợi ích công bằng và tôn trọng quyền của cộng đồng – những giá trị cốt lõi tạo nên bản sắc và tính nhân văn của du lịch hiện đại.

Theo TS. Trần Văn Thông, du lịch có trách nhiệm không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là giải pháp quan trọng để Việt Nam vừa khai thác lợi thế du lịch, vừa bảo tồn tài nguyên, văn hóa, môi trường, hướng tới phát triển bền vững.

Trong thời gian từ năm 2015 đến nay, Việt Nam đã có những bước đi tích cực (áp dụng Bộ công cụ ESRT, mô hình CBT ở Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, An Giang, Cần Thơ, Huế và Quảng Nam...), mang lại những kết quả bước đầu đáng khích lệ. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế về quản lý, nhận thức cộng đồng và năng lực doanh nghiệp.

Sự phối hợp giữa các chủ thể này chưa đồng bộ và thiếu sự gắn kết chặt chẽ, làm giảm hiệu quả của phát triển du lịch có trách nhiệm. Thực tế đã chứng minh, du lịch có trách nhiệm là cầu nối giữa lợi ích kinh tế, bảo tồn môi trường – văn hóa và nâng cao đời sống cộng đồng, từ đó đạt mục tiêu phát triển du lịch bền vững.

Trong bài tham luận của mình, TS. Nguyễn Phạm Hạnh Phúc cho biết, những vấn đề xoay quanh biến đổi khí hậu, chuyển đổi du lịch theo hướng giảm lượng khí thải carbon (Net Zero) luôn được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Đối với trường hợp nghiên cứu tại điểm đến du lịch Vĩnh Long, nhóm tác giả đã đưa ra đề xuất để chuyển đổi du lịch theo hướng net zero.

Theo đó, nguồn năng lượng là một vấn đề then chốt trong quá trình chuyển đổi xanh. Phần lớn lượng khí thải du lịch phát sinh trong quá trình di chuyển đến điểm đến, vì thế cần giải quyết vấn đề di chuyển sao cho hạn chế nhất lượng khí thải. Ngành khách sạn cũng cần giảm 90% lượng phát thải khí nhà kính so với mức cơ sở năm 2010 vào năm 2050. Việc ngăn ngừa rác thải thực phẩm cũng nên được đặt lên hàng đầu, bởi lẽ rác thải thực phẩm gây ra 9% lượng phát thải toàn cầu, với 26% bắt nguồn từ các nhà hàng. Việc cải thiện xử lý nước thải và nâng cao hiệu quả sử dụng nước cũng rất quan trọng khi tiêu thụ nước tăng mạnh trong mùa du lịch.

Còn trong bài tham luận “Tác động của biến đổi khí hậu lên điểm đến du lịch tại Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng”, nhóm tác giả cho rằng, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng. Trong đó, chính quyền giữ vai trò chủ đạo trong hoạch định chính sách, quy hoạch đô thị và du lịch gắn với mục tiêu thích ứng khí hậu, kiểm soát chặt chẽ hoạt động xây dựng, nhà kính và khai thác đất đai. Doanh nghiệp cần chủ động chuyển đổi mô hình kinh doanh theo tiêu chuẩn xanh, ứng dụng năng lượng tái tạo và công nghệ giảm phát khí thải. Cộng đồng địa phương cần được đào tạo và khuyến khích tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường, phục hồi rừng và gìn giữ bản sắc văn hóa – đây là yếu tố then chốt tạo nên sức sống lâu dài cho điểm đến.

Người tiên phong kiến tạo du lịch trách nhiệm

Tuy nhiên, nhận thức về biến đổi khí hậu trong lĩnh vực du lịch ở Việt Nam vẫn còn hạn chế, chủ yếu tập trung ở cấp độ quản lý nhà nước và doanh nghiệp, trong khi các tác nhân trực tiếp như hướng dẫn viên du lịch và cộng đồng bản địa chưa được khai thác đầy đủ về vai trò truyền thông và giáo dục khí hậu.

Hướng dẫn viên là người tiếp xúc trực tiếp với du khách, có khả năng ảnh hưởng đến hành vi thông qua thông tin, cảm xúc và trải nghiệm thực tế. Họ có thể trở thành “đại sứ xanh” trong việc lồng ghép thông điệp môi trường vào các hoạt động thuyết minh, tham quan và tương tác tại điểm đến. Bên cạnh đó, cộng đồng địa phương – với tri thức truyền thống, kinh nghiệm sinh tồn và mối gắn bó sâu sắc với môi trường – là nguồn lực quan trọng trong ứng phó biến đổi khí hậu.

Đại biểu tham gia đặt câu hỏi cho các diễn giả

Với vai trò đào tạo, bài tham luận của TS. Trần Thanh Tuấn và ThS. Lê Anh Tuấn “Nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu trong du lịch có trách nhiệm: Góc nhìn từ hướng dẫn viên và cộng đồng địa phương” cho rằng, việc nghiên cứu vai trò của hai chủ thể này không chỉ mang ý nghĩa học thuật mà còn có giá trị thực tiễn sâu sắc. Nó giúp xác định rõ các kênh truyền thông hiệu quả, khẳng định vị thế của các tác nhân “gốc” trong hệ sinh thái du lịch, đồng thời hỗ trợ quá trình hoạch định chính sách hướng tới mục tiêu phát triển du lịch bền vững.

Theo đó, hướng dẫn viên du lịch và cộng đồng bản địa giữ vai trò trung tâm trong việc lan tỏa nhận thức, hình thành hành vi ứng xử bền vững của du khách, cũng như góp phần bảo tồn hệ sinh thái - văn hóa địa phương. Bằng các hoạt động giao tiếp, thuyết minh, truyền đạt kinh nghiệm và thực hành trực tiếp, hướng dẫn viên trở thành “cầu nối” giữa khoa học về khí hậu và trải nghiệm du lịch. Trong khi đó, cộng đồng địa phương chính là “người gìn giữ” tri thức bản địa, giúp du khách hiểu rõ hơn mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Vì thế, các mô hình hợp tác ba bên giữa doanh nghiệp du lịch – hướng dẫn viên – cộng đồng địa phương là hướng đi hiệu quả nhằm cụ thể hóa chiến lược du lịch có trách nhiệm. Trên thực tiễn, nhiều điểm đến như Sa Pa, Cù Lao Chàm hay Cần Giờ minh chứng rằng khi được trao quyền, họ không chỉ là người tham gia mà còn trở thành chủ thể sáng tạo, trực tiếp điều chỉnh và lan tỏa các thông điệp du lịch bền vững. Điều này cũng phù hợp với định hướng của Tổ chức Du lịch thế giới về việc “lồng ghép hành động khí hậu vào mọi mắt xích của chuỗi giá trị du lịch”.

Để phát huy tối đa vai trò của hướng dẫn viên trong nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho du khách, nhóm tác giả của tham luận “Vai trò của hướng dẫn viên du lịch trong việc nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của du khách” đề xuất triển khai một hệ thống giải pháp đồng bộ và thực tiễn cao.

Thứ nhất, đào tạo chuyên sâu, tập trung vào kiến thức môi trường, kỹ năng truyền thông xanh và giáo dục trải nghiệm, giúp hướng dẫn viên truyền tải thông điệp sinh động, tạo ảnh hưởng trực tiếp đến hành vi du khách.

Thứ hai, chuẩn hóa tài liệu, hỗ trợ tài liệu chuyên môn chuẩn hóa, xây dựng bộ cẩm nang, chương trình tour tích hợp giá trị sinh thái và khuyến nghị hành vi thân thiện môi trường để lồng ghép nội dung một cách hệ thống.

Thứ ba, chính sách khuyến khích cần xây dựng cơ chế vinh danh và khen thưởng nhằm ghi nhận những hướng dẫn viên có đóng góp nổi bật, qua đó nâng cao vị thế và lan tỏa thực hành tốt trong cộng đồng.

Hội thảo thu hút sự tham gia của đông đảo sinh viên

Thứ tư, ứng dụng công nghệ số, tăng cường khai thác nền tảng số, AR/VR để truyền thông "du lịch xanh" và hỗ trợ đào tạo hướng dẫn viên nắm bắt tình huống môi trường thực tế, học hỏi kinh nghiệm từ Singapore hay Nhật Bản.

Cuối cùng, hợp tác đa bên, đẩy mạnh liên kết giữa cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp lữ hành, tổ chức xã hội và cộng đồng địa phương, tạo môi trường thuận lợi để hướng dẫn viên thực hiện vai trò, thúc đẩy thói quen du lịch có trách nhiệm và phát triển bền vững.

Hội thảo khoa học “Du lịch có trách nhiệm trong bối cảnh biến đổi khí hậu: Chiến lược, đổi mới và hành động thực tiễn” đã chính thức khép lại, nhưng tinh thần trách nhiệm và hành động thì mới thực sự bắt đầu. Qua hàng loạt tham luận sâu sắc, không chỉ nhận diện rõ ràng mối đe dọa biến đổi khí hậu mà còn khẳng định du lịch có trách nhiệm không phải là lựa chọn, mà là con đường bắt buộc để đảm bảo sự phát triển bền vững cho đất nước.

Những chiến lược tiên phong, bài học kinh nghiệm và giải pháp đổi mới được chia sẻ tại đây sẽ là “ngọn hải đăng” soi đường và “kim chỉ nam” hành động thiết thực. Đây là thời điểm vàng để các nhà quản lý, doanh nghiệp, cơ sở đào tạo và cộng đồng chuyển hóa nhận thức thành hành động cụ thể, cùng nhau đồng lòng xây dựng một hành trình du lịch Việt Nam bền vững, nhân văn và đầy trách nhiệm trước những thách thức toàn cầu của thời đại.

HỒNG HẠNH