Du lịch giữa tâm dịch: Tàu hỏa lên ngôi?

Việt Nam có nhiều danh lam thắng cảnh nằm dọc đường sắt Bắc-Nam. Nguồn: vietnamtourism.gov.vn.

Các chuyến bay thương mại có lợi thế về thời gian di chuyển và phù hợp với khách công vụ do đáp ứng nhu cầu thay đổi vị trí địa lý liên tục theo lịch trình công tác dày đặc, hữu hạn. Tuy nhiên, nếu không bị hạn chế về thời gian, bạn có nghĩ mình sẽ đi tàu thay thế?

Không cần bay xa, vòng quanh thế giới ngay tại nước nhà

Tháng 6/2019, hãng hàng không Hà Lan KLM thay vì bảo vệ đặc quyền của ngành mình và theo đuổi việc tối ưu hóa lợi nhuận đã tung ra chiến dịch “Bay có trách nhiệm” (Fly responsibly) với thông điệp khuyến khích hành khách giảm tần suất bay, bằng việc đặt các câu hỏi “Bạn có luôn phải gặp mặt trực tiếp?”, “Bạn có thể đi tàu thay thế không?” (một số chuyến bay gây tốn thời gian hơn cả việc đi tàu, như di chuyển từ Amsterdam đến Brussels).

Với câu hỏi “Bạn có thể đi tàu thay thế không?”, đặt trong bối cảnh người Việt Nam không thể bay quốc tế, và du lịch nội địa còn rất nhiều tiềm năng, trải nghiệm du lịch đường sắt (thay vì hàng không) sẽ khiến chuyến hành trình thêm thú vị và du khách được đặt chân đến nhiều vùng cảnh sắc hoang sơ mà máy bay không thể đưa bạn đến.

Năm 2019, Công ty Đường sắt quốc gia Đức (Deutsche Bahn) tung ra chiến dịch kích cầu du lịch nội địa bằng tàu hỏa mang tên “Không cần bay xa - Vòng quanh thế giới ngay trong nước Đức” (No Need to Fly – Around the World in Germany) khi 72% người tham gia khảo sát của Deutsche Bahn bày tỏ mong muốn đi du lịch nước ngoài. Thay vì quảng bá vé tàu du lịch Đức thông thường, chiến dịch đã so sánh cảnh đẹp trong nước và quốc tế, trong mối tương quan giữa chi phí di chuyển bằng tàu hỏa nội địa với hàng không quốc tế để đạt được cùng trải nghiệm về cảnh sắc tương đương.

Ngắm cao bồi miền Tây hoang dã qua khung cửa sổ tàu hỏa (chỉ ít phút nữa thôi, chính anh cao bồi đẹp trai này sẽ "trấn lột" người đang chụp ảnh và các vị hành khách khác). Địa danh: Arizona, Mỹ. Ảnh: Nhật Nga.

Về mặt kỹ thuật, đây là chiến dịch tiếp thị số thông qua công nghệ gắn thẻ địa lý và công cụ tìm kiếm Google Search. Chiến dịch đã sử dụng một thuật toán để phát hiện những từ khóa địa danh quốc tế mà cư dân mạng đang tìm kiếm, và tìm trong kho ảnh Getty Images một bức ảnh giống 99% với hình ảnh các danh thắng kia, nhưng trong lòng nước Đức.

Chiến dịch tận dụng tối đa dữ liệu khách hàng để xác định chính xác nơi họ đang ở, từ đó tính ra giá tiền di chuyển thực tế từ vị trí sân bay gần nhất với họ đến sân bay gần nhất tại các địa danh quốc tế. Một quảng cáo hiển thị được cá nhân hóa, và định hướng đến những người đã tìm kiếm trực tuyến về các điểm đến quốc tế.

Khán giả được phân phối quảng cáo hiển thị là các video ghép hình danh thắng quốc tế, như Paris hoặc Maldives bên cạnh địa điểm trông giống như ảnh nhưng trong nước Đức. Điều duy nhất khác biệt chính là chi phí di chuyển, với giá vé tàu rẻ hơn rất nhiều so với máy bay. Video cập nhật giá theo thời gian thực, so sánh hai địa điểm tuyệt đẹp (một ở nước ngoài và một ở Đức), và chi phí giữa vé máy bay thấp nhất có giá hàng nghìn euro để đặt chân đến các địa điểm quốc tế so với vé tàu 19 euro (21 USD) để đến thăm một địa điểm giống hệt trong nước Đức.

Trong 13 ngày đầu tiên của chiến dịch hoàn toàn tự động, 750 quảng cáo cá biệt hóa đã được tạo ra. Kết quả chiến dịch là gần 10.000 hình ảnh cá nhân hóa độc đáo, dẫn đến việc bán ra hai triệu vé đường sắt, tăng 24% doanh thu cũng như tạo nên tỷ suất hoàn vốn tốt nhất so với bất kỳ chiến dịch mùa hè nào trong lịch sử của Deutsche Bahn.

Ga Flagstag nằm trên trục đường sắt liên bang xuyên lục địa. Năm 1866, hãng đường sắt Atlantic và Pacific liên hiệp để khởi công xây dựng tuyến đường sắt dài 3.219km từ Springfield, Missouri đến bờ Tây nước Mỹ, giáp với Thái Bình Dương. Tháng 10/1882, thành phố Flagstaff được thành lập, nhờ việc có con đường sắt đi qua. Địa danh: Arizona, Mỹ. Ảnh: PV.

Tàu hỏa và COVID-19

Ngày 29/7/2020, một nhóm các nhà nghiên cứu từ Trung Quốc và Anh công bố một phân tích về nguy cơ lây truyền COVID-19 cho hành khách đi tàu. Nghiên cứu mô hình và dịch tễ học này sử dụng dữ liệu từ 2.334 bệnh nhân và 72.093 người tiếp xúc gần có thời gian đi chung chuyến tàu cao tốc liên tỉnh từ 0-8 giờ từ ngày 19/12/019 đến ngày 6/3/2020 tại Trung Quốc.

Các nhà nghiên cứu đã phân tích sự phân bố theo không gian và thời gian của việc lây truyền coronavirus giữa các hành khách đi tàu để làm sáng tỏ mối liên quan giữa sự lây nhiễm, khoảng cách không gian và thời gian đồng hành. Nhóm nghiên cứu kết luận, COVID-19 có nguy cơ lây truyền cao giữa các hành khách đi tàu, nhưng nguy cơ này khác biệt đáng kể dựa trên vị trí chỗ ngồi và thời gian di chuyển của một người liên quan người lây nhiễm.

Tuy nhiên, tàu hỏa đã có lợi thế hơn hầu hết các máy bay thương mại. Theo nghiên cứu “Rủi ro COVID-19 đối với hành khách hàng không: Ghế giữa có nên để trống?” đăng ngày 8/7/2020 của TS Arnold Barnett, giảng viên thống kê tại Viện Công nghệ Massachusetts (Mỹ), trên chuyến bay nội địa Mỹ kéo dài hai giờ, nguy cơ nhiễm coronavirus từ một hành khách gần đó là khoảng 1 trên 4.300; trên các máy bay có ghế giữa bỏ trống, nguy cơ đó rơi vào khoảng 1 trên 7.700.

Trên thực tế, rủi ro tử vong do coronavirus đối với du khách hàng không hiện nay cao hơn đáng kể so với nguy cơ tai nạn hàng không (1 trên 34 triệu), theo nghiên cứu của Barnett. Đây là một kết luận đáng kinh ngạc khi xem xét tính an toàn thống kê thông thường của chuyến bay thương mại.

Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (CDC) Mỹ phân tích, “việc di chuyển bằng đường hàng không đòi hỏi hành khách phải dành thời gian xếp hàng kiểm tra an ninh và ngồi phòng chờ sân bay”, điều này “có thể khiến bạn tiếp xúc gần với những người khác và chạm tay vào các bề mặt công cộng”.

Nội thất ấm áp và cổ kính của ga Union, Los Angeles, Mỹ. Ảnh: Nhật Nga.

Tùy thuộc chính sách của hãng hàng không (ví dụ, Delta, jetBlue, Southwest bỏ hàng ghế giữa, American, Spirit và United khai thác trọn vẹn khoang hành khách), trên các chuyến bay đông người, bạn có thể phải ngồi trong cự ly chưa đến 1,83m với hành khách khác trong nhiều giờ, nguy cơ lây nhiễm của bạn có thể tăng lên.

Trong khi đó, sân ga đặt ngoài trời, ít tắc nghẽn hơn khi làm thủ tục và không kiểm tra an ninh. Mặc dù vậy, CDC Mỹ vẫn cảnh báo rằng “việc đi lại trên xe buýt và xe lửa trong bất kỳ khoảng thời gian nào đều cần ngồi hoặc đứng giãn cách những người khác trong vòng 6 feet (1,83m)”.

Một sáng kiến mới trên các chuyến tàu đặt trước của Amtrak (Mỹ) là không có ghế giữa trên các đoàn tàu của hãng; số lượng đặt chỗ có giới hạn, vì vậy hành khách đi một mình sẽ có một ghế trống liền kề.

Ngoài ra, giống như nhiều hãng hàng không, Amtrak tuyên bố thực hiện các biện pháp phòng ngừa như tăng cường vệ sinh, khẩu trang bắt buộc cho hành khách và đoàn phục vụ, thay đổi không khí trong khoang 12-15 lần mỗi giờ và cung cấp 6,8 lít không khí trong lành mỗi phút cho mỗi hành khách.

Tháp đồng hồ tại mặt chính diện nhà ga Leningrad, thủ đô Mátxcơva, LB Nga. Ảnh: Nhật Nga.

Bảo vệ môi trường

Trong quảng cáo “Bay có trách nhiệm” nêu ở phần đầu, hãng KLM đã tiên phong trong việc tạo ra một tương lai bền vững hơn cho ngành hàng không với sự hợp tác của doanh nghiệp và khách hàng. Thay vì gia tăng lợi nhuận từ việc bán vé máy bay hay việc thu phí hành lý từ hành lý quá cước, KLM khuyên các khách hàng cân nhắc giảm việc đi lại bằng đường hàng không bằng cách xem xét các lựa chọn thay thế như tàu hỏa, và thúc đẩy thói quen di chuyển không hành lý (hoặc hành lý vừa phải).

Ngày 3/8/2020, Japan Times đăng bài viết về một thời tàn lụi của các chuyến tàu đêm giờ sẽ được phục hồi trong đại dịch COVID-19, đặc biệt khi mạng lưới đường bay suy giảm. Pháp, Áo, Anh và Thụy Điển là các quốc gia hối thúc sự trở lại của tàu đêm. Một trong những động lực thúc đẩy việc tái khôi phục ngành đường sắt này chính là vì nhận thức về lượng khí thải carbon từ ngành hàng không.

Theo Statista, năm 2019, ngành hàng không thương mại tiêu thụ 363,4 tỷ lít dầu và từ năm 2015 đã được Ủy ban Môi trường, Sức khỏe và An toàn thực phẩm của Nghị viện châu Âu dự đoán sẽ tạo ra khoảng 22% lượng khí thải carbon toàn cầu vào năm 2050.

Ga Kazan, thủ phủ của Cộng hòa Tatarstan (LB Nga), đẹp như một trang sách cổ trong truyện cổ xứ sở bạch dương. Ảnh: PV.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron những năm qua đã loại bỏ hầu hết dịch vụ đường sắt nội địa qua đêm, chỉ còn giữ một số tuyến. Nhưng vào tháng 7 năm nay, ông tuyên bố chính phủ sẽ tái phát triển các chuyến tàu đêm như một phần của chiến dịch giảm khí thải.

Đường sắt Liên bang Áo Österreichische Bundesbahnen (ÖBB) đã mua lại mảng vận hành tàu đêm của nhà khai thác Đức Deutsche Bahn (sau khi hãng Đức dừng dịch vụ ban đêm vào 2017) và có kế hoạch mua 20 đoàn tàu mới với giá 500 triệu euro. Chặng Vienna - Brussels đã được khôi phục lại từ tháng 1/2020, sau 16 năm ngừng chạy.

Tại Anh, đường sắt Great Western Railway có kế hoạch tái khởi động tàu đêm đến Cornwall. Chuyến tàu đêm The Caledonian Sleeper nối London, Edinburgh, Glasgow và Aberdeen đã được tân trang với tổng mức đầu tư 150 triệu bảng Anh vào những toa tàu mới.

Thụy Điển là quê hương của khái niệm flygskam (flight shame - sự xấu hổ khi đi máy bay), do nhà hoạt động môi trường Greta Thunberg đưa ra. Thiếu nữ Thunberg không đi máy bay và từng đến nhiều hội nghị bằng tàu đêm. Chính phủ Thụy Điển đang có kế hoạch đầu tư 400 triệu krona (46 triệu USD) để khởi động lại các kết nối hằng ngày giữa Stockholm - Hamburg và Malmö - Brussels vào mùa hè năm 2022.

Ga xép trên đường tàu từ thủ đô Yangon đến cố đô Bagan, Myanmar. Ảnh: Nhật Nga.

Việt Nam thì sao?

Việt Nam có nhiều danh lam thắng cảnh nằm dọc theo mạng lưới đường sắt quốc gia. Nếu khai thác tốt hành trình đường sắt thì mỗi người Việt Nam có thể tìm đến một địa danh đẹp không thua Maldives, để “check-in” trong lòng Việt Nam, vừa gia tăng niềm tự hào về các danh thắng quốc gia, vừa trải nghiệm phương thức du lịch mới lạ, vừa đảm bảo an toàn khi di chuyển trong mùa dịch, và đóng góp trách nhiệm với môi trường và tầng khí quyển.

Là một tín đồ xê dịch, mình đã ngồi, nằm nhiều khoang tàu từ xấu đến xịn trong nước và quốc tế. Tầm tuổi mình, bạn bè đã từng lên Sa Pa như sau: đi từ tối hôm trước bằng tàu đêm SP, cập ga Lào Cai, rồi bắt xe lúc rạng sáng hôm sau lên núi. Khi thông đường cao tốc Hà Nội - Lào Cai, có lẽ tàu là lựa chọn ít thực tiễn hơn, cả về kinh tế và thời lượng.

Ngoài ra, mình cũng xuôi Cam Ranh trên tàu SE (tàu nhanh tuyến thống nhất Bắc-Nam), ngắm trọn vẻ đẹp của cung đường biển hình chữ S, trên hành trình công tác Đà Lạt (mặc dù lựa chọn bay Nội Bài - Liên Khương có lẽ là giải pháp nhanh gọn và kinh tế hơn).

Từ ngày 23/4, ngành Đường sắt chính thức chạy thêm một đôi tàu khách Thống nhất SE1/SE2 trên tuyến đường sắt Hà Nội - TPHCM. Nguồn: vietnamtourism.gov.vn.

Khi có dịp đi nước ngoài, mình lại tranh thủ thử cảm giác đi tàu. Chuyến tàu liên vận xuyên lòng châu Âu xuất phát từ St. Petersburg (LB Nga), tàu cao tốc TGV (Pháp), tàu cao tốc Amtrak (Mỹ), hay tàu giả cổ Xanterra tái hiện miền Tây nước Mỹ xuyên rừng Arizona thả du khách trong lòng Đại vực (Grand Canyon)… là những cơ hội mà mình may mắn được tận hưởng.

Tuy nhiên, kỷ niệm đáng nhớ là chuyến tàu có lý trình 580km từ Yangon đến Bagan (Mynamar) dự kiến đến nơi sau 13 tiếng. Kết quả thực tế là mình và lũ bạn dành hơn 30 tiếng nhấp nhổm đi qua các vùng thời tiết mưa rào, nắng gắt, trong bầu không khí vô định đặc quánh.

Dù ọp ẹp hay thơm lừng, ê mông hay mát rượi, tàu hỏa là đặc sản mà khi đi đến một quốc gia mới nào mình cũng khoái chí muốn trải nghiệm.

Nhưng nếu tàu hỏa không thể giải quyết được nhu cầu công việc do thiếu sự sẵn sàng trong lựa chọn về tiện ích, lý trình, thời lượng, không gian… thì bạn có thể cân nhắc khái niệm “Bay có trách nhiệm”, nghĩa là di chuyển gọn nhẹ và bù thêm phí vào Chương trình Trung hòa khí carbon chuyến bay tự nguyện của các hãng hàng không.

Và hãy thử suy nghĩ “Bạn có luôn phải gặp mặt trực tiếp?” khi công nghệ đã gia tăng tiện ích cuộc sống và thúc đẩy giao tiếp liền mạch, trung thực và sống động theo thời gian thực, không chịu ảnh hưởng bởi không gian, thời gian và điều kiện vật lý (môi trường, thời tiết…).

Khung cảnh sinh động khi tàu dừng tại ga xép trên đường từ thủ đô Yangon đến cố đô Bagan, Myanmar. Ảnh: Nhật Nga.

Phạm Nhật Nga