Dư luận Nga về việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để hồi sinh những nghệ sĩ nổi tiếng
Công nghệ trí tuệ nhân tạo đã phát triển đến mức có thể tạo ra bản sao kỹ thuật số của bất kỳ ai.
Tượng đài phim hài Liên Xô Yuri Nikulin. Ảnh: MT
Khán giả tại nhiều nước trên thế giới trong đó có Việt Nam hẳn vẫn vẹn nguyên tình yêu mến đối với nhân vật “chú hề xiếc” mũi đỏ với chiếc mũ ca rô trong các bộ phim hài Liên Xô, người mà chỉ cần sự xuất hiện thôi đã đủ làm khán giả cười bò. Đó là nghệ sĩ nhân dân Liên Xô, nghệ sĩ xiếc, nghệ sĩ điện ảnh nổi tiếng Yuri Nikulin. Ông mất năm 1997 ở tuổi 75 song mới đây khán giả yêu quí ông lại “gặp” ông trong bộ phim "Manyunya: Những cuộc phiêu lưu ở Moskva", công chiếu tại các rạp chiếu phim Nga vào ngày 30 tháng 5 năm 2024. Bộ phim lấy bối cảnh đầu những năm 1980, và Nikulin đã trở thành nhân vật chủ chốt trong câu chuyện phiêu lưu của nhân vật chính và những người bạn của cô. Công nghệ trí tuệ nhân tạo đã phát triển đến mức có thể tạo ra bản sao kỹ thuật số của bất kỳ ai. Trí tuệ nhân tạo "vẽ" ra một mô hình ảo của một người, được điều khiển bởi AI, dựa trên ảnh và video của người đó, bản ghi âm giọng nói, thông tin về tiểu sử và trải nghiệm cá nhân của họ.
Những người sáng tạo ra bộ phim "Manyunya: Những cuộc phiêu lưu ở Moskva" đã quyết định tận dụng những khả năng này. Việc này được thực hiện có sự cho phép của gia đình, con trai của nghệ sĩ, ông Maxim Nikulin đồng tình với mong muốn lưu giữ ký ức về cha mình của các nhà làm phim.
Nhà sản xuất Gevond Andreasyan tuyên bố rằng việc "hồi sinh" Nikulin trong bộ phim này là nỗ lực thành công đầu tiên ở Nga nhằm tái tạo diện mạo và giọng nói của một diễn viên đã khuất bằng cách sử dụng AI. Quá trình "hồi sinh" nam diễn viên mất khoảng tám tháng.
Các nhà làm phim Nga cũng muốn “hồi sinh” một nghệ sĩ nổi tiếng khác được khán giả Việt Nam biết đến qua bộ phim “17 khoảnh khắc mùa xuân” - nghệ sĩ Vyacheslav Tikhonov. Đầu tháng 11, Giám đốc điều hành của Kênh Một, Konstantin Ernst, công bố kế hoạch quay một dự án mới dựa trên những câu chuyện về điệp viên Stirlitz. Theo ông, các giám tuyển đã được cử đi khắp đất nước để tìm kiếm một diễn viên tương tự Tikhonov, nhưng mọi nỗ lực của họ đều vô ích. Không ai có thể đóng vai Stirlitz tốt hơn Tikhonov. Vì vậy, các nhà làm phim đã quyết định tìm đến AI, ông Ernst tự tin nói rằng, Stirlitz “AI” sẽ rất giống Stirlitz thật. Tuy nhiên, việc đàm phán với con gái của Tikhonov - cô Anna - thì không suôn sẻ như trường hợp của nghệ sĩ Nikulin.
Anna Tikhoniva cho rằng, không nên động đến những tác phẩm kinh điển, lo ngại thế hệ trẻ có thể “làm không tới” và phá hỏng hình ảnh của nhân vật khi phải “điều chỉnh mọi thứ cho phù hợp với thời hiện đại.
Nghệ sĩ “AI” có phải là nghệ sĩ?
Một cuộc khảo sát của kp.ru cho thấy 70% người Nga phản đối việc dùng AI “hồi sinh” những người nổi tiếng và coi chúng là phi đạo đức. "Làm một bộ phim về một người đã khuất, nhưng không phải với người đã khuất. Liệu các tác giả có chắc chắn rằng nghệ sĩ sẽ đồng ý đóng vai đó không?" - một người tham gia khảo sát phản đối.
"Họ không còn sống nữa, và không cần phải làm phiền họ. Tốt hơn hết là nên từ bỏ mọi nỗ lực thay thế các diễn viên đã khuất", một ý kiến khác.
Theo khảo sát, 17% người Nga tin rằng việc "hồi sinh" các diễn viên bằng công nghệ chỉ nên được thực hiện khi có sự cho phép của người thân. 9% tin rằng điều này nên được thực hiện, vì đó là biểu hiện của sự tôn trọng đối với tài năng của họ. 3% tin rằng điều này chỉ nên được thực hiện để tiếp tục quay các bộ phim gốc của các diễn viên.
Mới đây nhất, đạo diễn nổi tiếng, nghệ sĩ nhân dân Nga, Chủ tịch Festival điện ảnh Moskva Nikita Mikhalkov tuyên bố rằng việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để hồi sinh các diễn viên nổi tiếng đã khuất từ lâu trên màn ảnh là không thể chấp nhận được. Ông chỉ trích gay gắt rằng việc sử dụng AI để hồi sinh các diễn viên vĩ đại và giao cho họ những vai diễn mới là vi phạm mọi chuẩn mực đạo đức và luật lệ.
Tại một cuộc họp báo ở Moskva, Mikhalkov bày tỏ quan điểm rằng thật là tội ác khi "cho nghệ sĩ những câu thoại mà họ chưa từng nói trong đời và buộc họ phải làm, theo lệnh của một người không hẳn đã tài năng, điều mà các nghệ sĩ sẽ không bao giờ làm (nếu còn sống)". Ông tuyên bố rằng những nỗ lực khai thác di sản của các diễn viên đã khuất để quảng bá cho các dự án mới là không thể chấp nhận được.
Đồng thời, đạo diễn lưu ý rằng ông không phản đối việc sử dụng công nghệ mới trong phim nếu chúng được sử dụng để tạo ra những thế giới nghệ thuật độc đáo và nâng cao hiệu ứng. Ông nói rõ rằng những phương pháp tăng cường hiệu ứng như vậy rất được hoan nghênh, nhưng điều quan trọng là công nghệ không trở thành mục đích tự thân.
Nghệ sĩ Nhân dân Nga kiêm đại biểu Duma Quốc gia Dmitry Pevtsov đã lên tiếng phản đối việc sử dụng deepfake của các nghệ sĩ đã khuất. Theo ông, việc sử dụng khuôn mặt của các nghệ sĩ Liên Xô đã khuất để kiếm lợi nhuận không liên quan gì đến việc tôn trọng ký ức về họ. Ông gọi đó là một hành động vô đạo đức và vô liêm sỉ.
Kể cả sự đồng ý của những người thân, chẳng hạn như trường hợp con trai của Yuri Nikulin đối với việc tạo ra một bản sao kỹ thuật số của cha mình trong bộ phim "Manyunya: Những cuộc phiêu lưu ở Moskva", cũng không thể biện minh cho những hành động như vậy. Pevtsov tin rằng động cơ đằng sau việc này cũng là mong muốn lợi nhuận. Vị đại biểu này lưu ý rằng ông đã và đang xây dựng các biện pháp lập pháp để cấm deepfake của các nghệ sĩ đã khuất.
Chấn thương cho những người thân
Vladimir Fainzilberg, một nhà trị liệu tâm lý và phó giáo sư tại Khoa Tâm lý trị liệu thuộc Viện Phân tâm học Moskva, tin rằng những thao túng như vậy gây chấn thương cho người thân và bạn bè của người đã khuất.
"Về mặt đạo đức, điều đó hầu như không nên làm. Tất nhiên, người ta muốn khoe khoang về những phát minh mới và khả năng của AI. Nhưng về mặt cảm xúc của con người, điều đó cực kỳ khó khăn đối với người thân và bạn bè của người đã khuất", vị chuyên gia giải thích.
Theo ông, việc nhìn thấy hình ảnh của người đã khuất là một trải nghiệm đau thương. Đối với người thân việc nhận ra thành tựu công nghệ không phải là người họ yêu quí là một chấn thương. Ông mô tả, cảm giác đó giống như khi một người sống lại giây phút họ biết tin buồn về cái chết của người thân.
Khía cạnh pháp lý
Công nghệ hiện đại đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống con người và không ngừng được cải thiện. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi trí tuệ nhân tạo đã giúp hồi sinh hình ảnh của những người đã rời xa thế giới này từ lâu, Sergei Solovyov, thành viên Ủy ban Văn hóa của Duma Quốc gia, nhận định.
Tuy nhiên, người thân và bạn bè của người đã khuất nhìn nhận xu hướng này như thế nào lại là một vấn đề khác. Ông cũng nhấn mạnh rằng công nghệ có thể bị sử dụng theo đủ các cách, và do đó kết quả của nó không thể đoán trước.
Nghị sĩ tin rằng quy trình “hồi sinh” phải được gia đình thống nhất và được ghi nhận trong luật: "Vấn đề không chỉ nằm ở lập trường đạo đức và luân lý của người thân, mà còn ở nội dung rộng hơn của sản phẩm được sản xuất: liệu lời bài hát có tích cực hay không, nhân vật trong phim tích cực hay tiêu cực", Solovyov lưu ý.
Ủy ban Văn hóa Duma Quốc gia ủng hộ sáng kiến này và có kế hoạch thông qua luật pháp để ngăn chặn việc tạo ra "hình ảnh kỹ thuật số" nhằm bảo tồn di sản văn hóa và ký ức về các nghệ sĩ vĩ đại.
Trên thế giới, công nghệ lần đầu tiên giúp tái tạo một người nổi tiếng đã khuất vào năm 1994. Brandon Lee đã vô tình bị bắn bằng súng đạo cụ trên phim trường The Crow, vì vậy một người khác đã đóng vai anh trong những cảnh còn lại. Khuôn mặt của Lee sau đó được chồng lên bằng CGI (hình ảnh do máy tính tạo ra). Công nghệ này đã được sử dụng thành công trong phim ảnh từ những năm 1970. Các nghệ sĩ như rapper Tupac, ca sĩ nhạc pop Roy Orbison, ca sĩ nhạc pop Michael Jackson, Whitney Houston và nhiều người khác đã tiếp tục "biểu diễn" sau khi đã mất nhờ công nghệ CGI.
Luật sư truyền thông Ian MacKinnon tại Toronto từng chỉ ra rằng, thuật “gọi hồn kỹ thuật số” là một vấn đề thuộc cả đạo đức và pháp luật, nhưng vấn đề đạo đức cấp bách hơn. Nếu một nghệ sĩ biểu diễn hoặc nhà soạn nhạc không quyết định [điều gì sẽ xảy ra với di sản của họ] khi còn sống, thì bất kỳ ai nắm giữ bản quyền hình ảnh của họ thực chất chỉ đang đoán mò về mong muốn của họ.
