Dự thảo Luật An toàn thực phẩm sửa đổi: Giảm tiền kiểm, siết rủi ro và lấp khoảng trống không gian số

Đây được xem là bước điều chỉnh lớn sau hơn 15 năm thi hành Luật An toàn thực phẩm hiện hành, nhằm vừa bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, vừa giảm gánh nặng thủ tục cho doanh nghiệp.

Theo cơ quan soạn thảo, mô hình quản lý hiện nay dựa nhiều vào tiền kiểm, với hệ thống điều kiện kinh doanh, hồ sơ công bố và cấp phép khá dày đặc. Cách tiếp cận này giúp kiểm soát đầu vào, nhưng cũng làm gia tăng chi phí tuân thủ, đặc biệt đối với doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Trong khi đó, các vụ việc thực phẩm bẩn, quảng cáo sai sự thật, thực phẩm chức năng thổi phồng công dụng vẫn liên tục xuất hiện, cho thấy hiệu quả thực tế chưa tương xứng với nguồn lực bỏ ra.

Dự thảo luật sửa đổi đề xuất phân loại thực phẩm theo mức độ rủi ro. Nhóm thực phẩm nguy cơ cao sẽ chịu yêu cầu quản lý nghiêm ngặt hơn, từ điều kiện sản xuất, hệ thống quản lý chất lượng đến đăng ký lưu hành và hậu kiểm. Ngược lại, các nhóm rủi ro thấp được đơn giản hóa thủ tục, giảm tiền kiểm mang tính hình thức. Cách tiếp cận này nhằm tập trung nguồn lực quản lý vào những khâu có nguy cơ ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng.

Một điểm nhấn khác của dự thảo là tăng cường hậu kiểm. Luật đặt kỳ vọng chuyển trọng tâm sang kiểm soát trong quá trình lưu thông, sử dụng công cụ đánh giá rủi ro, truy xuất nguồn gốc và xử lý nghiêm vi phạm. Theo đánh giá của cơ quan soạn thảo, nếu hậu kiểm đủ mạnh, việc giảm tiền kiểm không những không làm tăng rủi ro, mà còn giúp nâng hiệu quả quản lý và giảm chi phí xã hội.

Dự thảo luật cũng lần đầu tiên đề cập rõ hơn đến quản lý an toàn thực phẩm trên không gian số. Quảng cáo thực phẩm trên sàn thương mại điện tử, mạng xã hội, hoạt động livestream bán hàng và vai trò của người có ảnh hưởng được đưa vào phạm vi điều chỉnh. Các quy định mới hướng tới yêu cầu công khai hồ sơ công bố sản phẩm, hồ sơ quảng cáo và tăng trách nhiệm giám sát nội dung.

Trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển nhanh, nhiều ý kiến cho rằng nếu không xác lập rõ trách nhiệm của các nền tảng trung gian, luật rất dễ rơi vào tình trạng “luật giấy”. Hiện nay, các sàn thương mại điện tử và nền tảng mạng xã hội hưởng lợi trực tiếp từ quảng cáo và giao dịch, nhưng trách nhiệm pháp lý chủ yếu dừng ở mức gỡ nội dung khi có yêu cầu. Với thực phẩm, đặc biệt là thực phẩm nguy cơ cao, cách tiếp cận này bị cho là chưa đủ an toàn.

Dự thảo Luật An toàn thực phẩm (sửa đổi) hiện đang trong quá trình lấy ý kiến. Hiệu quả cuối cùng của luật không chỉ phụ thuộc vào thiết kế chính sách, mà còn ở năng lực hậu kiểm, quản lý trên không gian số và khả năng tạo ra một sân chơi công bằng, nơi chi phí vi phạm cao hơn chi phí tuân thủ.

Hồng Ngọc