'Đu trend' mất kiểm soát

Mạng xã hội đang tạo ra một thế hệ thần tượng theo dạng… tức thì. Chỉ cần một đoạn clip vài chục giây, một bức ảnh với bộ quân phục hay ánh nhìn cuốn hút, lập tức nhân vật trở thành “idol quốc dân”, đi kèm làn sóng tung hô, chia sẻ, bắt trend, dựng video, chế ảnh... mà không mảy may quan tâm đến đời tư, chức trách hay bối cảnh thực tế của nhân vật.

Mới đây là hình ảnh Thượng úy Lê Hoàng Hiệp - người được nhắc đến rất nhiều trên mạng xã hội với vẻ đẹp điển trai, mạnh mẽ, trở thành biểu tượng thu hút sự ngưỡng mộ của nhiều người trẻ.

Vấn đề không nằm ở cá nhân Thượng úy Hiệp - một sĩ quan làm việc nghiêm túc và đáng trân trọng - mà nằm ở cách cư xử của công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Nhiều bạn trẻ chia sẻ cảm xúc “rung rinh” vì ngoại hình, hoặc thần tượng hóa một người chưa biết gì nhiều chỉ qua vài giây lướt mạng. Từ xúc động, cảm mến đến cuồng si, rồi “bẻ lái” cả nội dung gốc, gán ghép, dựng chuyện, đó là cả một vòng xoáy biến thần tượng thành món “tiêu dùng cảm xúc”, làm mờ đi ranh giới giữa ngưỡng mộ và mất kiểm soát.

Ở một xã hội phát triển lành mạnh, giới trẻ có quyền thần tượng nhưng cũng cần có năng lực đánh giá và lựa chọn hình mẫu lý tưởng dựa trên giá trị cốt lõi như trí tuệ, bản lĩnh, sự kiên trì, đạo đức và cống hiến. Khi chuẩn mực bị đảo lộn, thần tượng bị dựng lên từ những mảnh ghép phiến diện, từ vài ba hình ảnh được làm nổi bằng hiệu ứng mạng, khi ấy không còn là thần tượng, mà là ảo tưởng.

Sự lệch chuẩn này còn kéo theo cả những hệ lụy khác: chạy theo vẻ ngoài, thần tượng hóa người thật như cách hâm mộ nhân vật ảo, phá vỡ khoảng cách cần có giữa người làm nhiệm vụ công và đám đông mạng xã hội. Không ít người “đu trend” đã quấy rối đời tư, tràn vào các kênh chính thức để spam bình luận, gán ghép tình cảm hoặc biến sự ngưỡng mộ thành trò tiêu khiển tập thể. Những điều đó vô hình trung gây áp lực cho chính người được nhắc đến và bóp méo ý nghĩa của sự tôn trọng.

Có lẽ ta không nên đổ toàn bộ lỗi cho giới trẻ. Trong một xã hội số nơi thông tin tràn lan, việc thiếu kỹ năng truyền thông, thiếu định hướng giá trị từ gia đình, nhà trường và cả các nền tảng mạng xã hội đã khiến các hiện tượng "ngôi sao chớp nhoáng" mọc lên như nấm sau mưa. Truyền thông đại chúng, nếu chỉ chăm chăm vào lượt view mà không cân nhắc định hướng nội dung, cũng đang góp phần tiếp tay cho sự lệch chuẩn đó.

Trong khi đó, vai trò của các nhà giáo dục, người lớn, nhà quản lý văn hóa cần được khơi dậy rõ hơn. Thay vì chỉ cảnh báo suông về “hệ lụy thần tượng mù quáng”, hãy giáo dục kỹ năng đọc truyền thông, rèn luyện năng lực phân tích thông tin, xây dựng hệ giá trị sống thực chất. Chỉ khi người trẻ được rèn luyện nội tâm đủ sâu và tầm nhìn đủ rộng, họ mới có thể chọn đúng ai là người xứng đáng để ngưỡng mộ.

Văn hóa thần tượng không sai. Nhưng thần tượng cũng cần được xây dựng trên nền tảng hiểu biết, sự thấu cảm, và lòng trân trọng đúng mực. Khi giới trẻ học được cách nhìn thấy giá trị của một con người vượt khỏi dáng vẻ bề ngoài hay hiệu ứng mạng xã hội, khi ấy thần tượng mới có thể trở thành tấm gương truyền cảm hứng thật sự, thay vì chỉ là một cái tên để “đu trend”.

Trong thời đại AI, deepfake và mạng xã hội làm lu mờ ranh giới thật - giả, việc định vị lại chuẩn mực của thần tượng chính là bài toán văn hóa mà mọi người không thể làm ngơ. Bởi chính những thần tượng của một thế hệ hôm nay sẽ ảnh hưởng đến công dân của một xã hội ngày mai.

Khánh An