Đưa AI vào giảng dạy gắn với 4 miền năng lực: Lãnh đạo trường THPT đánh giá ra sao?

Bộ Giáo dục và Đào tạo đang lấy ý kiến góp ý dự thảo Hướng dẫn triển khai thí điểm nội dung giáo dục trí tuệ nhân tạo (AI) trong giáo dục phổ thông. Trong đó, khung nội dung giáo dục AI cho học sinh được phát triển dựa trên 4 mạch kiến thức chính, tương ứng với 4 miền năng lực, áp dụng cho cả 3 bậc học từ tiểu học tới trung học phổ thông là: Tư duy lấy con người làm trung tâm; Đạo đức AI; Các kỹ thuật và ứng dụng AI; Thiết kế hệ thống AI.

Theo nhiều lãnh đạo các trường trung học phổ thông, đây là cấp học định hướng trực tiếp đến lựa chọn nghề nghiệp và con đường học tập sau này của học sinh. Vì vậy, việc đưa nội dung học về AI vào giai đoạn cuối cấp không chỉ giúp học sinh bắt kịp xu thế công nghệ mà còn trang bị cho các em nền tảng tư duy, khả năng ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào những bài toán thực tiễn.

AI không còn là công cụ trợ giúp mà mang tính định hướng lâu dài

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Ngô Thanh Xuân - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông chuyên Lào Cai (tỉnh Lào Cai) cho biết, việc đưa các nội dung về trí tuệ nhân tạo vào chương trình trung học phổ thông là hoàn toàn phù hợp và mang tính tất yếu trong bối cảnh hiện nay.

Ở cấp trung học phổ thông (giai đoạn định hướng nghề nghiệp), học sinh được khuyến khích khám phá, thiết kế và cải tiến các ứng dụng AI đơn giản thông qua các dự án khoa học. Chương trình tập trung vào việc phát triển tư duy giải quyết vấn đề, khả năng sáng tạo và làm chủ công cụ AI, giúp học sinh vận dụng AI để tạo ra các sản phẩm phục vụ cộng đồng và định hướng nghề nghiệp tương lai.

Điều này đặc biệt có ý nghĩa tại các trường chuyên, nơi học sinh sở hữu năng lực tư duy logic, sáng tạo và định hướng nghề nghiệp rõ ràng. Khi được tiếp cận AI thông qua mô hình dự án khoa học, các em không chỉ học ở mức độ khái niệm mà còn trực tiếp bước vào quá trình kiến tạo - từ phát hiện vấn đề, xây dựng dữ liệu đến thiết kế và thử nghiệm mô hình.

Cách tiếp cận này mở ra một không gian học tập liên môn đúng nghĩa, nơi kiến thức các môn Toán, Tin học, Sinh học, Địa lý hay thậm chí Ngữ văn được kết nối trong cùng một nhiệm vụ. Thông qua quá trình đó, học sinh phát triển năng lực thiết kế hệ thống, tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề một cách tuần tự - những năng lực cốt lõi của người học trong kỷ nguyên AI.

Quan trọng hơn, thông qua các dự án khoa học gắn với đời sống sẽ giúp các em hiểu rằng AI không chỉ là công nghệ mà còn là trách nhiệm xã hội, trách nhiệm với dữ liệu, cộng đồng, với tính minh bạch và những tác động mà sản phẩm của mình tạo ra. Đây là nền tảng quan trọng để hình thành lớp học sinh có nhận thức đầy đủ về công nghệ và biết ứng dụng AI một cách nhân văn, bền vững trong tương lai.

Thầy Ngô Thanh Xuân - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông chuyên Lào Cai (tỉnh Lào Cai). Ảnh: NVCC.

Khung năng lực AI cấp trung học phổ thông hướng đến giúp học sinh có khả năng thiết kế, thử nghiệm và cải tiến các ứng dụng AI đơn giản, biết đánh giá tính phù hợp, độ tin cậy và tác động của hệ thống AI đối với con người và xã hội. Ngoài ra, học sinh có thể vận dụng AI trong học tập, nghiên cứu và sáng tạo sản phẩm số phục vụ cộng đồng, có năng lực tự học, tự nghiên cứu và định hướng nghề nghiệp trong xã hội số.

Ngoài ra, để triển khai chương trình dạy và học AI một cách hiệu quả, thầy Xuân nhấn mạnh rằng, nhà trường cần đầu tư đồng bộ để việc giảng dạy diễn ra thuận lợi.

Trước hết là hạ tầng bao gồm các phòng máy đạt chuẩn, máy tính đủ cấu hình và hệ thống mạng ổn định để giáo viên và học sinh có thể thao tác liên tục. Tiếp theo là phần mềm và tài khoản, bao gồm danh mục các công cụ giáo dục AI được cấp phép và tối ưu cho môi trường học đường.

Bên cạnh đó, tập huấn là yếu tố then chốt. Giáo viên cần được bồi dưỡng về khái niệm AI, kỹ thuật sử dụng công cụ dạy học, an toàn dữ liệu và phương pháp thiết kế dự án để tự tin triển khai bài giảng. Nhà trường cũng cần chuẩn bị ngân hàng tài liệu - từ giáo án mẫu, đề tài dự án, kịch bản bài giảng đến bộ dữ liệu minh họa giúp giáo viên có điểm tựa khi mới bắt đầu.

Cuối cùng, để giáo viên yên tâm đổi mới, các chính sách động viên như tính hệ số giờ dạy cho môn AI ở giai đoạn đầu, hỗ trợ kinh phí bồi dưỡng hoặc tạo cơ hội hợp tác với trường đại học, doanh nghiệp công nghệ cũng được cho là cần thiết. Đây chính là nền tảng để giáo viên mạnh dạn tiếp cận công nghệ mới và đưa AI vào dạy học một cách hiệu quả, an toàn.

Còn theo thầy Đỗ Thành Thiện - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Vĩnh Thạnh (thành phố Cần Thơ), trong 4 mạch kiến thức chính, nội dung về đạo đức AI được xem là nội dung cốt lõi trong quá trình đưa công nghệ vào trường học.

Ở lứa tuổi trung học phổ thông, học sinh đã thành thạo trong việc sử dụng smartphone và tiếp cận công nghệ hằng ngày, đồng thời cũng là giai đoạn dễ chịu tác động từ môi trường số. Vì vậy, việc hình thành cho các em thói quen sử dụng AI một cách có trách nhiệm, hiểu biết và tỉnh táo trở nên vô cùng quan trọng, nhằm bảo đảm các em phát triển kỹ năng công nghệ song song với năng lực tư duy độc lập và đạo đức số.

Học sinh cần được giáo dục toàn diện, không chỉ về tri thức mà cả về cách sử dụng AI trong nhiều lĩnh vực, từ học tập đến đời sống. Điều này đòi hỏi nhà trường phải tăng cường tuyên truyền, hướng dẫn để các em hiểu rõ kỹ năng sử dụng AI an toàn, đúng chuẩn mực và phù hợp với pháp luật.

Thầy Đỗ Thành Thiện - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Vĩnh Thạnh (thành phố Cần Thơ). Ảnh: NVCC.

“Trong học tập, AI không thể trở thành công cụ để “đối phó” hay tạo ra những sản phẩm giả, bởi điều đó khiến học sinh mất đi cơ hội rèn luyện tư duy và không hình thành được kiến thức thật. Việc sử dụng AI phải là một quá trình giúp các em học hỏi, phân tích và chuyển hóa thông tin thành tri thức của chính mình. Học sinh cần được định hướng để hiểu rằng sao chép, gian lận hay dựa hoàn toàn vào AI đều là hành vi vi phạm đạo đức học đường và tác động tiêu cực đến năng lực lâu dài của các em. Vì vậy, việc đưa nội dung về đạo đức AI vào giảng dạy là vô cùng hợp lý.

Đối với giáo viên, họ cũng phải được đào tạo, bồi dưỡng để nắm vững công nghệ AI. Khi giáo viên làm chủ được công cụ, họ mới có thể tổ chức hoạt động dạy học hiệu quả, đồng thời định hướng học sinh sử dụng AI đúng mục đích giáo dục, đúng quy định của ngành và đúng giá trị mà nhà trường muốn truyền tải.

Trí tuệ nhân tạo đem lại nhiều giá trị tích cực nhưng chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi được sử dụng đúng cách. Vì vậy, vai trò định hướng của thầy cô và nhà trường là yếu tố then chốt để học sinh có thể tiếp cận AI một cách nhân văn, an toàn và có trách nhiệm”, thầy Thiện nhận định.

Cần đầu tư đồng bộ để thực hiện công bằng với nhiều đối tượng học sinh

Theo dự thảo, căn cứ vào khung nội dung AI, điều kiện thực tiễn về đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất, nhu cầu và năng lực của học sinh, các cơ sở giáo dục chủ động lựa chọn một kết hợp các hình thức gồm: thực hiện lồng ghép trong các môn học, hoạt động giáo dục thuộc chương trình giáo dục phổ thông; thực hiện theo chuyên đề học tập lựa chọn hoặc chủ đề độc lập; tổ chức dạy học tăng cường, câu lạc bộ, ngoại khóa.

Theo thầy Thiện, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiện được quy định là nội dung bắt buộc trong chương trình học phổ thông, với thời lượng ba tiết mỗi tuần. Do đó, nên đưa các nội dung liên quan đến trí tuệ nhân tạo vào dạy học, khung thời gian này là lựa chọn phù hợp nhất. Các trường có thể tổ chức dưới nhiều dạng khác nhau như hoạt động tập thể, hoạt động trên lớp hoặc các buổi chiều theo mô hình học hai buổi/ngày.

Đồng quan điểm, thầy Hà Văn Hải - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Mỹ Tho (tỉnh Ninh Bình) nhận định rằng, so với môn Tin học vốn là môn tự chọn ở bậc trung học phổ thông và có cấu trúc chương trình khá cố định, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lại có biên độ triển khai linh hoạt hơn nhờ hệ thống chủ đề mở và tính bắt buộc đối với toàn bộ học sinh.

Chính vì vậy, nếu muốn đưa các nội dung mới như trí tuệ nhân tạo vào trường học, việc tích hợp trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp sẽ phù hợp và bao quát hơn, nhất là trong bối cảnh không phải học sinh nào cũng lựa chọn học môn Tin học.

Thầy Hà Văn Hải, Hiệu trường Trường Trung học phổ thông Mỹ Tho (tỉnh Ninh Bình). Ảnh: Website nhà trường.

Ngoài ra, định hướng khuyến khích học sinh cấp trung học phổ thông sử dụng thành thạo AI và có khả năng thiết kế các mô hình AI thông qua dự án khoa học là một định hướng tích cực. Tuy nhiên, điều kiện triển khai giữa các địa phương hiện nay rất khác nhau.

Ở các thành phố lớn, học sinh có nhiều cơ hội tiếp cận các dự án khoa học, hoạt động sáng tạo cũng như hệ sinh thái công nghệ số phong phú. Các em được sử dụng phòng thí nghiệm, thiết bị hiện đại và có đội ngũ giáo viên, chuyên gia hỗ trợ thường xuyên. Trong khi đó, tại nhiều địa phương, đặc biệt là các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa, học sinh còn gặp nhiều hạn chế về hạ tầng, thiết bị, nguồn lực và cơ hội trải nghiệm. Khoảng cách này khiến việc triển khai những yêu cầu mới như làm dự án khoa học hay thiết kế mô hình AI trở nên không đồng đều giữa các vùng.

Vì vậy, việc đưa AI vào trường học không nên chỉ dừng ở khuyến khích về mặt chủ trương mà cần đi kèm sự đầu tư đồng bộ từ cơ sở vật chất, đường truyền Internet, thiết bị học tập đến đào tạo nhân lực. Có như vậy mới bảo đảm rằng học sinh ở những khu vực khó khăn không bị thiệt thòi so với học sinh tại các đô thị - nơi điều kiện học tập và tiếp cận công nghệ vốn đã thuận lợi hơn rất nhiều. Đây là yếu tố then chốt để tránh tạo thêm khoảng cách về cơ hội số giữa các nhóm học sinh.

Hy vọng rằng trong thời gian tới, cùng với định hướng của ngành, việc đầu tư hạ tầng và bồi dưỡng giáo viên sẽ được tăng cường mạnh mẽ hơn, tạo nền tảng để các trường ở mọi khu vực đều có thể triển khai giáo dục AI một cách hiệu quả và công bằng.

Thúy Hiền