Đưa hương thơm Làng Vạn bay xa

Tìm lại ký ức tuổi thơ

Câu chuyện bắt đầu từ gần 10 năm trước. Ngày đó, ông Nguyễn Ngọc Quang, nguyên Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Bố Trạch (cũ) vừa nghỉ hưu và trở về sinh sống ở xã Vạn Trạch (nay là xã Bố Trạch). Làng Vạn quê ông là một vùng đồi trung du, nơi có phong cảnh hữu tình với hồ Vực Nồi được mệnh danh là “hồ treo trên núi” và những cánh rừng thông xanh mát, được ví như một Đà Lạt thu nhỏ. Vậy nhưng, cảnh đẹp của quê hương, cuộc sống vật chất đủ đầy vẫn không thể làm ông Quang nguôi nhớ về ký ức tuổi thơ, với mùi hương thơm và nghề làm hương truyền thống của làng.

Ông Nguyễn Ngọc Quang kể rằng: Ở quê tôi, dịp cuối năm nhiều gia đình trong làng rộn ràng với công việc làm hương thủ công để dùng trong dịp Tết đến, xuân về. Lúc đó, tôi thường theo cha lên đồi đào cây hương bài và phụ giúp thực hiện các khâu làm hương. Cũng như nhiều người trong làng, tôi đã thông thạo các công đoạn làm hương từ nhỏ. Nhưng rồi, chiến tranh ác liệt, cùng với nhiều nguyên nhân khách quan khác, nghề làm hương truyền thống của làng Vạn mai một dần.

Ông Nguyễn Ngọc Quang giới thiệu sản phẩm hương bài của HTX Sản xuất hương sạch Làng Vạn - Ảnh: P.P

Đau đáu với ký ức tuổi thơ và nghề làm hương truyền thống của làng, vậy nên, những ngày đầu nghỉ hưu, trở thành “tỉ phú thời gian”, thay vì đi du lịch, sum vầy với con cháu, ông Quang lại lặng lẽ một mình lên rừng đồi, tìm đào cây hương bài để làm hương. Ban đầu, ông chỉ dự định làm để dùng trong gia đình và tặng người thân, cho bà con lối xóm. Nhưng rồi, những người được ông tặng hương, khi sử dụng đã cảm nhận được mùi hương bài xa xưa, thơm thanh mát, êm dịu, không độc hại, khơi nhớ ký ức của hương vị Tết xưa nên quay lại đặt hàng.

Tuy nhiên, một mình ông, với lối sản xuất hoàn toàn thủ công nên không thể đáp ứng được những “đơn hàng” đó. Được sự động viên của gia đình, người thân và mong muốn lưu giữ nghề xưa của ông cha, ông đã quyết định tìm đến các làng làm hương nổi tiếng trong nước để tìm hiểu, học hỏi thêm cách làm hương. Năm 2019, ông Quang đầu tư mua máy thủ công, thu mua nguyên liệu, thuê lao động và bắt đầu mở cơ sở sản xuất hương.

Đến năm 2021, khi đơn hàng ngày càng nhiều, ông Quang mạnh dạn đầu tư mua thêm máy móc, thiết bị tạo dây chuyền sản xuất đồng bộ, khép kín, như: Máy làm hương cây tự động, máy nghiền bột, máy trộn bột, máy ép nụ, máy làm hương Kim Tiền (cháy qua đêm)… và nâng cấp thành Hợp tác xã (HTX) Sản xuất hương sạch Làng Vạn, đồng thời đăng ký thương hiệu với Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ).

Xây dựng thương hiệu

Theo ông Nguyễn Ngọc Quang, dâng hương là một nét đẹp văn hóa từ bao đời của dân tộc. Những nén hương làm ra đều được dùng ở nơi linh thiêng, tôn nghiêm nên không chỉ chú trọng chất lượng mà còn phải được tinh sạch trong tất cả các công đoạn. Có thể ngoài thị trường có nhiều loại hương được tẩm hóa chất hoặc pha trộn nguyên liệu khác để giảm giá thành, nhưng ở HTX Sản xuất hương sạch Làng Vạn, chắc chắn rằng, tất cả các sản phẩm đều được làm từ nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên và tuyệt đối không dùng hóa chất.

Các sản phẩm của HTX Sản xuất hương sạch Làng Vạn được làm từ các loại nguyên liệu chính: Cây hương bài, cây ma reng, cây trầm dó, cây bời lời. Đây là các loài cây, cỏ có mùi thơm tự nhiên, là sản vật của núi rừng, được đưa vào để làm nguyên liệu bột hương. Tuy nhiên, kết hợp, pha trộn các nguyên liệu như thế nào để có sản phẩm đạt chất lượng cao nhất, đó cũng là một vấn đề không hề đơn giản.

“Hơn 80% bột hương của chúng tôi được lấy từ cây hương bài (lấy từ rễ lên thân, lá khoảng 15cm). Tuy nhiên, cây hương bài có tinh dầu nhiều, mùi hương hơi đậm, khó cháy nên chúng tôi phải trộn với 10% bột lá cây ma reng, đây là loại cây dây leo, có tác dụng làm dịu mùi hương, dễ cháy, tàn hương trắng hơn. Trong khi đó, 10% bột vỏ cây bời lời là chất keo tạo kết dính cho sản phẩm bền đẹp hơn”, ông Quang bật mí bí quyết pha trộn bột làm hương của mình.

Mỗi ngày, ông Nguyễn Ngọc Quang vẫn ngồi máy sản xuất hương, như một niềm đam mê đã ăn vào máu thịt - Ảnh: P.P

Cũng theo ông Quang, mặc dù đã đầu tư máy móc hiện đại để tăng năng suất, hạ giá thành, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng nhưng trong nhiều công đoạn sản xuất hương vẫn phải thực hiện bằng phương pháp thủ công. “Để giữ màu sắc tự nhiên và mùi thơm đặc trưng từ các nguyên liệu thiên nhiên, chúng tôi tuyệt đối không dùng máy sấy hoặc dùng than để làm khô hương. Hương phải được phơi dưới nắng vừa, gió nhẹ để làm khô từ từ. Nếu gặp trời nắng nóng, nhiệt độ cao thì phải phơi trong bóng râm để hương khô dần”, ông Quang chia sẻ thêm.

Hiện HTX sản xuất hương sạch Làng Vạn có 2 dòng sản phẩm (từ bột cây hương bài và bột trầm dó) với 11 sản phẩm đã được cấp mã số, mã vạch và được bảo vệ thương hiệu. Các sản phẩm của HTX không chỉ tiêu thụ ở địa phương mà còn có mặt tại nhiều tỉnh, thành trong cả nước, như: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ, Đồng Nai… và một số nước có con em quê hương Bố Trạch sinh sống như Lào, Campuchia, Nga… Hằng năm, doanh thu của HTX đạt hơn 700 triệu đồng, giải quyết việc làm cho 5 lao động thường xuyên và hàng chục lao động thời vụ với mức lương từ 5-6 triệu đồng/tháng.

Để chủ động nguồn nguyên liệu sản xuất, từ năm 2021, ông Quang đã ra tận Thanh Chương (Nghệ An) tìm hiểu kỹ thuật và mua cây giống về trồng dưới tán cây rừng. Đến nay, HTX Sản xuất hương sạch Làng Vạn đã trồng được 3ha cây hương bài. Ngoài ra, HTX còn liên kết với 7 hộ gia đình khác ở địa phương trồng thêm 2ha cây hương bài. Nhờ vậy, HTX không chỉ đủ nguyên liệu chất lượng để sản xuất mà còn xuất bán cho các cơ sở làm hương khác.

Nói về ông Nguyễn Ngọc Quang, Chủ tịch UBND xã Bố Trạch Đỗ Mạnh Tài chia sẻ: “Khi còn làm việc, ông Quang là một cán bộ mẫu mực, là tấm gương của thế hệ trẻ chúng tôi. Khi về hưu, ông vẫn không nghỉ ngơi mà luôn trăn trở để khôi phục, lưu giữ và phát triển nghề truyền thống của cha ông. HTX Sản xuất hương sạch Làng Vạn nay đã khẳng định được thương hiệu, các sản phẩm được sản xuất hoàn toàn bằng nguyên liệu tự nhiên, không hóa chất, nên được khách hàng khắp nơi đón nhận, tin dùng. Qua đó, góp phần tạo việc làm, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội của địa phương”.

Phan Phương