Đừng để ngành hàng nông sản chủ lực 'khó thở' vì chi phí tăng cao

Vấn đề chi phí tăng cao đang là thách thức lớn, bào mòn lợi nhuận đối với một doanh nghiệp (DN) hàng đầu về xuất khẩu tôm như CTCP thực phẩm Sao Ta (FMC). Như trong báo cáo tài chính quý 3/2025 mới công bố vào trung tuần tháng 10/2025 của DN này cho thấy chi phí bán hàng đã tăng vọt lên tới 316 tỷ đồng (tăng 87% so với cùng kỳ năm trước).

Nhiều khoản chi nên khó cạnh tranh?

Đáng chú ý, nếu tính trong 9 tháng đầu của năm 2025, chi phí bán hàng của FMC đã lên tới 511 tỷ đồng (tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm trước). Trong đó, công ty này đã tốn hơn 350 tỷ đồng chi phí liên quan đến xuất khẩu (XK).

Các DN ngành hàng cà phê đang gặp vướng mắc từ luật Thuế GTGT số 48/2024/QH15 làm tăng giá thành xuất khẩu, dẫn tới mất lợi thế cạnh tranh.

Khoản chi lớn nhất của FMC là thuế đối ứng 20% của Mỹ với gần 193 tỷ đồng - khoản phát sinh mới trong năm nay, trong khi cùng kỳ năm trước không có. Ngoài ra, DN này còn gánh thêm 2 loại thuế khác khi XK sang Mỹ gồm thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp, lần lượt gần 98 tỷ và 60 tỷ đồng, đều tăng mạnh so với cùng kỳ năm trước.

Không chỉ với DN nêu trên, với ngành thủy sản nói chung, trong nhận định mới đây của Cục Thống kê (Bộ Tài chính) có lưu ý một trong những thách thức cần tháo gỡ là vấn đề thuế chống bán phá giá, thuế đối ứng 20% đối với hàng XK của Việt Nam tại thị trường Mỹ là áp lực lớn, nhiều DN có thể đối diện với mức thuế cao hoặc bị điều tra lại.

Trong khi đó, các nước XK thủy sản khác (Thái Lan, Ấn Độ, Indonesia, Ecuador…) đang cạnh tranh mạnh về giá, chi phí và cải thiện chất lượng. Điều này tạo áp lực cho thủy sản Việt Nam khi vẫn đang đối mặt chi phí nguyên liệu đầu vào, thức ăn thủy sản, năng lượng, logistics tiếp tục gia tăng, làm giảm biên lợi nhuận của DN.

Báo cáo mới đây của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản (Vasep) gửi đến Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cũng nêu rõ một trong những thách thức với ngành thủy sản hiện nay là chi phí sản xuất tăng cao.

Phía Vasep cho rằng giá thức ăn chăn nuôi, nhiên liệu, và chi phí vận chuyển dự kiến sẽ tiếp tục tăng do biến động kinh tế toàn cầu và phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Quy mô sản xuất nhỏ lẻ cũng khiến cho chi phí và giá thành sản xuất và giá bán cao, khó cạnh tranh.

Thách thức này cũng đặt trong bối cảnh thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp từ Mỹ và các biện pháp bảo hộ thương mại khác có thể hạn chế khả năng tiếp cận thị trường của thủy sản Việt Nam.

Hơn thế nữa, như nhận định của Vasep, cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt khi các quốc gia như Ấn Độ, Ecuador, Thái Lan và Trung Quốc đang không ngừng nâng cao sản lượng và chất lượng thủy sản XK. Điều này tạo áp lực lớn về giá cả và thị phần cho Việt Nam, đặc biệt tại các thị trường lớn như Mỹ, EU, và Nhật Bản, Trung Quốc, ASEAN.

Ngoài vấn đề “khó thở” của ngành thủy sản thì chi phí tăng cao ảnh hưởng đến giá thành và giá cả đầu ra tăng lên cũng đang là tình trạng chung ở một số ngành hàng nông sản XK chủ lực khác. Số liệu đưa ra vào tháng 10/2025 từ Cục Thống kê về chỉ số giá sản phẩm nông nghiệp trong 9 tháng đầu năm 2025 đã cho thấy rõ điều này.

Cụ thể, so với cùng kỳ năm trước, giá hạt điều khô đã tăng 22,06% do nguồn cung hạn chế và chi phí sản xuất, chế biến tăng cao. Giá mủ cao su khô tăng 24,27%. Giá hạt hồ tiêu khô tăng 34,03%. Giá cà phê nhân tăng 26,05% do tác động từ chính sách thuế nhập khẩu của các nước và nguồn cung trong nước hạn chế. Giá sản phẩm cây gia vị, cây dược liệu, cây hương liệu lâu năm tăng 10,62%.

Vướng mắc thuế làm tăng giá thành xuất khẩu

Bên cạnh đó, chi phí tăng cao trong một số ngành hàng nông sản XK chủ lực còn do gặp vướng mắc từ luật Thuế Giá trị Gia tăng (GTGT) số 48/2024/QH15 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Như trong thông tin đưa ra hôm 22/10, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) có cho biết đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ về những vướng mắc lớn đang phát sinh trên thực tế khi thực hiện luật Thuế GTGT số 48/2024/QH15.

Theo đó, sau hơn ba tháng thực thi, VCCI đã tiếp nhận rất nhiều phản ánh từ các hiệp hội ngành hàng chủ lực như chế biến và XK thủy sản, cà phê – ca cao, hồ tiêu và cây gia vị, chăn nuôi, lương thực – thực phẩm, gỗ và lâm sản. Những vướng mắc này ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng tiền, năng lực cạnh tranh, khả năng duy trì chuỗi cung ứng và thị phần XK của nông sản Việt Nam.

Đặc biệt là vấn đề áp dụng thuế suất 5% đối với sản phẩm nông, lâm, thủy sản sơ chế – chưa phản ánh đúng bản chất GTGT. Theo quy định tại Điểm d, Khoản 2, Điều 9 của Luật Thuế GTGT số 48/2024/QH15, các sản phẩm “chưa chế biến thành sản phẩm khác hoặc chỉ qua sơ chế thông thường” bị áp thuế suất 5%.

Tuy nhiên, theo VCCI, trên thực tế, các sản phẩm nông nghiệp như cà phê, tiêu, điều, tôm, cá, gỗ nguyên liệu…chủ yếu chỉ trải qua các công đoạn sơ chế như bóc vỏ, phơi, xát, sấy…không làm phát sinh giá trị gia tăng thực chất. Việc áp thuế GTGT 5% cho nhóm hàng hóa nêu trên là chưa phù hợp với bản chất của thuế GTGT – vốn chỉ đánh vào phần giá trị tăng thêm trong quá trình sản xuất kinh doanh.

Đặc biệt, cơ chế “thu trước – hoàn sau” đang khiến các DN phải ứng trước một lượng vốn rất lớn cho nghĩa vụ thuế, trong khi lợi nhuận biên ở các ngành hàng này rất thấp (chỉ từ 1–3%).

Ví dụ, ngành cà phê phải tạm nộp gần 10.000 tỷ đồng thuế GTGT mỗi năm, trong khi ngành hồ tiêu phải ứng trước tới 85 triệu USD, gây áp lực tài chính nghiêm trọng lên DN.

“Điều này làm tăng giá thành XK, khiến hàng Việt Nam mất lợi thế cạnh tranh so với các quốc gia như Brazil, Indonesia, Ấn Độ – nơi hàng nông sản thô được miễn hoặc áp thuế 0%”, phía VCCI chỉ rõ.

Xét về hệ lụy tăng chi phí từ vướng mắc thuế GTGT có thể thấy rõ ở ngành hồ tiêu. Một số DN chuyên XK hồ tiêu sang Trung Quốc cho biết đã bị mất thị trường này. Bởi lẽ, việc áp dụng thuế suất GTGT 5% đối với hạt tiêu là rất lớn.

Chẳng hạn, với mức giá 7.500 đồng/kg đối với tiêu đen và 12.000 đồng/kg đối với tiêu trắng, đối với một container hàng 30 tấn thì đại lý XK phải đóng thuế GTGT là 225.000.000 đồng/container tiêu đen và 360.000.000 đồng/cont tiêu trắng. Trong khi lợi nhuận mỗi container hàng là 30-40 triệu đồng.

Việc này làm cho đại lý XK sẽ cân nhắc là có nên bán hàng cho Trung Quốc hay không. Nếu bán hàng thì họ phải nâng giá cao hơn 5% thì mới có lợi. Còn thực tế khách Trung Quốc sẽ không mua hoặc tìm nguồn hàng giá tốt từ Indonesia khi thuế GTGT là 0% hoặc là họ không thực hiện bán hàng tiếp theo. Như vậy, Việt Nam sẽ mất một lượng hàng rất lớn từ khách hàng Trung Quốc.

Thế Vinh