Đừng để 'nổi gió mới lo chằng mái' - Bài 4: Chiến lược bền vững, ứng phó hiệu quả

Bảo vệ sinh thái, tái sinh rừng tự nhiên

Qua những đợt mưa lũ gần đây, người dân miền núi, vùng cao đã bắt đầu nhận thức rõ hơn về mối liên hệ giữa mất rừng và tình trạng lũ lụt, sạt lở đất, từ đó thúc đẩy nhu cầu bảo vệ và phát triển rừng. Trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, Chi cục Kiểm lâm thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường đã tiến hành rà soát, đề xuất chuyển đổi một số diện tích rừng sản xuất sang rừng phòng hộ và rừng đặc dụng, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ.

Lực lượng kiểm lâm phối hợp với Tổ bảo vệ rừng tuần tra, bảo vệ tự nhiên Khe Phướn, xã Tuấn Đạo.

Cụ thể, diện tích 6 ha đất tại xã Lục Sơn và 18,94 ha rừng tự nhiên do UBND xã Lục Sơn quản lý được đề xuất chuyển sang rừng đặc dụng; hơn 1.182 ha rừng phòng hộ tại xã Tây Yên Tử được đề xuất chuyển giao cho Ban Quản lý bảo tồn Tây Yên Tử và khoảng 1.500 ha rừng sản xuất là rừng tự nhiên do cộng đồng dân cư thôn quản lý tại các xã Sơn Động, Dương Hưu, Tuấn Đạo, An Lạc, Đại Sơn, Tây Yên Tử được đề xuất chuyển sang rừng phòng hộ.

Không chỉ dừng lại ở chuyển đổi loại hình rừng, tỉnh còn triển khai các đề án chiến lược như “Phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050” và kế hoạch nâng cao chất lượng rừng nhằm bảo tồn hệ sinh thái và phòng, chống thiên tai.

Bà Hoàng Thị Quế, người dân thôn Tuấn An, xã Tuấn Đạo có nhà nằm trong khu vực nguy cơ cao sạt lở đất nói: “Giá như toàn bộ rừng phía sau nhà tôi là rừng phòng hộ thì đất đá đã không đổ ập xuống như thế này. Ước gì những khoảnh rừng ấy là rừng nguyên sinh để che chở, bảo vệ con người”. Lời bà như một tiếng thở dài vọng lên từ lòng đất, từ nỗi đau của những người sống giữa thiên nhiên nhưng không còn được thiên nhiên bao bọc như xưa.

Ứng dụng công nghệ cao

Thời tiết giờ đây không còn tuân theo những quy luật quen thuộc mà cha ông ta từng đúc kết qua bao thế hệ. Những câu nói dân gian như “tháng Ba bà già đi biển” hay “mồng một trời quang, cả tháng hanh khô” dường như không còn đúng trong thực tế.

Cán bộ, nhân viên Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh Bắc Ninh tập trung nghiên cứu, phân tích diễn biến thời tiết.

Biến đổi khí hậu đã khiến thời tiết trở nên thất thường, khó đoán, mưa đến không báo trước, nắng gắt giữa mùa đông, bão nổi giữa những tháng vốn yên bình hay trời se lạnh giữa mùa hè. Thiên nhiên thay đổi theo cách mà con người không còn dễ dàng nắm bắt bằng kinh nghiệm truyền đời, buộc chúng ta phải dựa vào khoa học, công nghệ để dự báo chính xác, ứng phó từ sớm, từ xa.

Theo bà Bùi Thị Thu Hiền, Giám đốc Đài khí tượng Thủy văn tỉnh Bắc Ninh, hiện nay việc ứng dụng khoa học công nghệ vào công tác khí tượng thủy văn trở thành xu thế tất yếu. Công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo, công nghệ vệ tinh giúp tăng độ chính xác trong quan trắc, hỗ trợ cảnh báo sớm, từ đó giúp các địa phương chủ động hơn trong ứng phó. Để đạt được hiệu quả tối ưu, cần đẩy mạnh các chương trình nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu lĩnh vực này.

Bên cạnh công tác dự báo, việc khôi phục hệ sinh thái rừng, đặc biệt là rừng tự nhiên, được xem là giải pháp căn cơ nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của thiên tai và biến đổi khí hậu. Tái thiết rừng không chỉ đơn thuần là trồng lại cây xanh mà cần một chiến lược toàn diện, bảo đảm sinh kế cho người trồng rừng.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Tuấn Dương, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông - Lâm Bắc Giang, cần ứng dụng công nghệ, nghiên cứu chọn tạo, phát triển giống cây lâm nghiệp đa dụng, vừa có giá trị kinh tế, vừa có khả năng chống chịu thiên tai, người dân yên tâm sống được nhờ rừng. Dưới tán rừng, nên trồng các loại cây dược liệu phù hợp để tạo thảm thực vật bảo vệ đất, đồng thời tăng cường đa dạng sinh học. Hiện nay, Trường đang thực hiện một số đề tài về phát triển lâm nghiệp bền vững, trong đó nghiên cứu các loài cây cũng như các giải pháp canh tác, vừa mang lại giá trị kinh tế, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái.

Trường Đại học Nông - Lâm Bắc Giang tổ chức hội thảo tham vấn kỹ thuật về các giải pháp bảo tồn, phát triển rừng bền vững.

Những đề xuất, kiến nghị

Xác định vai trò quan trọng của công tác phòng, chống thiên tai đối với phát triển kinh tế - xã hội, Đảng, Nhà nước đã đưa ra nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật đúng đắn, kịp thời và có tầm nhìn xa, góp phần giảm đáng kể thiệt hại do thiên tai gây ra. Mới đây nhất, ngày 13/6/2025, Ban Bí thư ban hành Công văn số 65-CV/TW về việc chủ động phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai. Theo đó, tỉnh Bắc Ninh cũng đã chủ động triển khai căn cứ vào tình hình thực tiễn, trọng tâm là tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai; nâng cao vai trò, năng lực quản lý nhà nước, củng cố lực lượng làm công tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai bảo đảm đủ năng lực hoạt động, đáp ứng yêu cầu thực tiễn, phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Trong nhiều lần chỉ đạo về nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, các đồng chí lãnh đạo tỉnh đều nhấn mạnh, Bắc Ninh đang trên đà phát triển, nhất là về công nghiệp nhưng nếu chỉ cần lơ là, chủ quan để xảy ra thiệt hại do thiên tai thì mọi thành quả đều đổ sông, đổ bể. Do đó cần đặc biệt chú trọng phòng, chống thiên tai.

Dự báo khí tượng cho thấy thiệt hại do lũ quét và sạt lở đất tại các địa bàn miền núi, vùng cao có xu hướng ngày càng gia tăng, để lại những mất mát, đau thương về người và tài sản mà lẽ ra với sự chuẩn bị tốt hơn, chúng ta đã có thể ngăn ngừa. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tiếp tục thực hiện nghiêm các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, đặc biệt là Luật Phòng, chống thiên tai. Trong đó, yếu tố then chốt để bảo vệ an toàn cho người dân chính là tinh thần chủ động ứng phó và ngăn ngừa từ sớm.

Đáng lo ngại tại tỉnh Bắc Ninh năm nay liên tiếp xuất hiện các vụ sạt lở đất, trong đó nhiều vùng đồi, núi sạt cả những khối đá lớn, tiềm ẩn nguy cơ cao mất an toàn.

Nhằm ngăn ngừa, giảm nhẹ thiên tai, tỉnh xác định một trong những yếu tố quan trọng là phát huy tinh thần chủ động theo phương châm “4 tại chỗ” và sự đoàn kết cộng đồng trong ứng phó mưa lũ, những bài học kinh nghiệm sâu sắc đã được đúc kết qua thực tiễn.

Lực lựng chức năng xã Tuấn Đạo thường xuyên ứng trực phòng, chống thiên tai.

“Nước xa không cứu được lửa gần”, thiên tai thường diễn biến rất nhanh và bất ngờ. Trong tình thế cấp bách không ai có thể thay thế được lực lượng tại chỗ, chỉ huy tại chỗ, hậu cần tại chỗ, vật tư tại chỗ. Các phương án tại chỗ phải làm thật tốt, đây không chỉ là khẩu hiệu mà phải biến thành việc làm nhuần nhuyễn. Việc chỉ huy hiệp đồng, phối hợp giữa tỉnh với các cấp, giữa các lực lượng với nhau phải nhịp nhàng, thông suốt và đặc biệt không để đứt thông tin liên lạc bởi nếu gián đoạn sẽ không bảo đảm công tác chỉ huy, chỉ đạo xử lý các tình huống phát sinh. Nếu chỉ tập trung chống bão mà quên đi nguy cơ lũ, chúng ta sẽ bỏ sót một mắt xích quan trọng trong chuỗi ứng phó thiên tai. Vì vậy, chống bão phải đi đôi với chống lũ, luôn giữ thế chủ động, không bị bất ngờ trước những biến động khắc nghiệt của thiên nhiên.

Rừng lim xanh cổ thụ ở thôn Nghè Mản, xã Lục Sơn được Nhân dân bảo vệ nghiêm ngặt.

Các nhà khoa học chuyên ngành lâm nghiệp trong nước và thế giới đã nghiên cứu và đưa ra giải pháp lâu dài phòng, chống thiên tai đó là khôi phục hệ sinh thái rừng, đặc biệt là rừng đầu nguồn và rừng phòng hộ là yêu cầu cấp thiết nhằm hạn chế các tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu. Để phục hồi rừng hiệu quả, Nhà nước cần từng bước thu hồi diện tích rừng tự nhiên bị lấn chiếm, chuyển đổi thành rừng tái sinh, trồng cây bản địa và cây đa dụng nhằm tạo sinh kế bền vững cho người dân. Các mô hình trồng rừng thâm canh gỗ lớn cũng cần được chú trọng, đồng thời rà soát lại diện tích rừng đã giao đến hạn để có thể chuyển đổi thành rừng tự nhiên. Bởi phát triển kinh tế rừng không thể tách rời khỏi trách nhiệm bảo vệ môi trường và hệ sinh thái.

Cán bộ Hạt Quản lý đê Bắc Giang kiểm tra tuyến đê tả Thương thuộc địa bàn đơn vị quản lý.

Ngoài ra, việc tăng cường quy hoạch tổng thể, nâng cao năng lực ứng phó với mưa bão của các công trình đê điều, thủy lợi cũng là yếu tố không thể thiếu. Hoạt động khai thác khoáng sản cần được quản lý chặt chẽ, có giải pháp phục hồi môi trường sau khai thác, tránh gây tổn hại lâu dài đến hệ sinh thái và đời sống người dân. Việc tổng kết, nghiên cứu các mô hình ứng phó thành công với thiên tai cả trong nước lẫn quốc tế là hết sức cần thiết. Từ đó, có thể chọn lọc và nhân rộng những cách làm hay, phù hợp với điều kiện thực tiễn từng địa phương.

Một vấn đề lưu ý nữa là công tác quy hoạch, bố trí khu tái định cư cho người dân bị ảnh hưởng bởi thiên tai. Nhờ tuyên truyền, vận động kịp thời, nhiều người dân đã chủ động dời khỏi nơi ở cũ để đến nơi ở tạm để an toàn về trước mắt. Tuy nhiên, việc bảo đảm điều kiện sống ổn định lâu dài tại nơi tránh trú vẫn còn thiếu tính chủ động và chưa được tính toán kỹ lưỡng; thiếu địa điểm xây dựng khu tái định cư với đầy đủ hạ tầng thiết yếu. Đây là điểm nghẽn cần sớm được khắc phục, bởi di dời không chỉ đơn thuần là đưa người dân ra khỏi vùng rủi ro mà phải có biện pháp giúp họ có thể canh tác, lao động sản xuất, thuận lợi tại nơi ở mới.

Biến đổi khí hậu không còn là nguy cơ mà đã hiện hữu trong từng đợt mưa bão, từng trận lũ quét. Nhằm ứng phó hiệu quả, đừng để “nổi gió mới lo chằng mái” trong phòng, chống thiên tai cần một chiến lược tổng thể. Trong đó, dự báo khí tượng chính xác, tái thiết rừng hợp lý và quy hoạch hạ tầng bài bản sẽ là những trụ cột vững chắc giúp địa phương đứng vững trước những thách thức của thời tiết cực đoan và bảo vệ môi trường sống.

Nhóm PV Kinh tế